جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهدر مجموعه ایزدان اساطیری جهان باستان، ایزد-بانو به عنوان نماینده‌ی بُعد تأنیثی خداوند، چهره‌ای شناخته شده است. ایزد بانوان با دارا ‌بودن ویژگی‌ها و کارکرد‌هایی نظیر باروری و تولد بخشی، حمایت از مادران و کودکان، شفا‌بخشی و شفاعت میان خدایان و انسان‌ها با دارا‌بودن قدرت خلاقه‌ی خود در جهان، زهدان ازلی خلقت نام داشتند و بخشی از تدبیر جهان در نظم الهی و در جوامع سنتی وابسته به اقتصاد کشاورزی در دست ایشان بود. نظام‌های اجتماعی نظیر مادر-سالاری، پرستش ایزد‌بانو را در کانون توجه خود قرار ‌داده ‌بودند. و هنوز برخی از گروه‌های فمنیستی از نظریه تهاجم جوامع پدر سالار و کمرنگ شدن نقش مادر‌خدایان در برهه‌ای از تاریخ حمایت می‌کنند. آیین‌ها و مراسم پرستش مادر‌خدایان به قدری گسترده بود که در زمان ظهور مسیحیت، هنوز افرادی برای رفع حاجات خود به معابد ایزد بانوان می‌رفتند. از تاریخ فرقه‌ی مسیحی مونتانیستی در قرن دوم میلادی، شواهدی از تکریم مادر‌خدای بزرگ آسیای صغیر، به دست آمده است. گزارشاتی از آیین کلیریدین‌ها، که همپای ایزد بانوان الحادی به تقدیس مریم مقدس می‌پرداختند، شاهدی دیگر است. وجود مشابهت‌ها میان کیش مادر‌خدایان جهان باستان و تکریم مریم مقدس در مسیحیت، اگرچه اتهامی از سوی مخالفین تقدیس مریم می باشد، با این وجود فراتر از یک موضع‌گیری مطلق خواهد بود. در ادوار تاریخ مسیحیت، بند‌هایی از اعتقاد‌نامه‌های مسیحی به مریم مقدس اختصاص داده‌ شده‌ است. انجمن‌ها و گروه‌های مختلف در جهان معاصر در راستای اهداف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود از آموزه‌هایی که پیرامون مریم مقدس به وجود آمده نظیر مادر‌خدا بهره برده‌اند. این پژوهش به دنبال یافتن ارتباطی میان مادر-خدایان جهان باستان و آموزه مادر‌خدا‌بودن مریم مقدس در مسیحیت است. مسیحیت در بخشی از اقدامات خود به منظور مقابله با کفر و الحاد، عناصری از کیش مادر‌خدایان را اقتباس و تعدیل نمود. با این وجود این موضوع نیازمند بررسی عوامل گوناگونی نظیر اصل اشاعه اساطیر، در‌هم‌آمیزی و پیروی از کهن‌الگوها خواهد بود. کلمات کلیدی: ایزد‌بانو، باکره، مریم‌مقدس، مادر-خدا، پرستش، مریم‌پرستی.

حقيقت علم در حكمت متعاليه صدرايي عين حقيقت وجود، بسيط و داراي سلسله مراتب حقيقي است. اگر چه بر مبناي مشرب عرفا حقيقت علم واحد شخصي است و هر علمي‌‌كه خارج از آن واحد شخصي فرض شود، حقيقت علم نيست، بلكه ظهور همان حقيقت است. تأثيرپذيري مسئلة علم الهي و سلسله مراتب آن از متون ديني در نظام حکمت صدرايي بسيار برجسته و مشهود است و مفاهيمي‌‌همچون عنايت، قضا و قدر، که از متون ديني اقتباس شده‌اند، با مراتب علم الهي قابل تطبيق است. در تحليل و بررسي مراتب علم الهي، تحليل کيفيت علم الهي به ماسوا و مباني که باعث تقسيم‌بندي علم الهي به مراتب گوناگون مي‌شود، حائز اهميت است. در ‌اين مقاله مراتب علم الهي با توجه به مباني حکمت متعاليه و ارتباط آنها با يکديگر تحليل و بررسي شده است

ادیان توحیدی و غیر توحیدی همچون اسلام و بودا در انسان دارای ویژگی‌های مشترکی هستند. از جمله‌ی این مسائل بحث سیر و سلوک و رسیدن به حقیقت واحد است. آن‌ها کمالات انسان و راه‌های رسیدن به حقیقت واحد را به گونه‌ای خاص بیان کرده‌اند. از نظر قرآن‌کریم، انسان موجودی است، که همه‌ی کمالات را بالقوه دارد؛ و باید آن‌ها را به فعلیّت برساند و این خود اوست که باید سازنده و معمار خود باشد. در این راستا شرط اصلی وصول انسان به کمالاتی که بالقوه دارد، "ایمان" می‌باشد. در قرآن‌کریم به مباحث نظری و عملی سیر و سلوک اشاره شده است. در بحث نظری، انسان‌شناسی و شناخت نفس و ساحت‌های وجودی انسان مطرح است؛ و در بحث عملی، مراتب سلوک و راه‌هایی که قرآن برای پیمودن مسیر سلوک معرفی می‌کند؛ مانند اخلاق، تزکیه نفس و روش‌های آن، و گناه به عنوان بزرگ‌ترین مانع که در مسیر سلوک وجود دارد نیز مطرح می‌شود. عرفان عملی و مراتب سیر و سلوک و طی مقامات هر یک ظهور گوهر وجود انسانی است، از یقظه و توبه و ریاضات گرفته تا وصول به مقام فناء فی الله و بقاء بالله و خلافت الهی همگی تجلیّات و بیانگر مقام انسانی است، چرا که سالک در تلوین و تمکین و فرار از حالات و مقامات خود در سیر درونی سعی در شناخت خود و رفع موانع و حجاب‌های ظهور خویش و آراستن نفس به صفات جمالیه دارد، و هدف خلقت انسان را جز خودشناسی و خودسازی نمی‌داند. در دین بودا هم نیز به انسان و رهایی او از چرخه‌ی جهان تأکید زیادی می‌شود، و دغدغه‌ی آن از همان ابتدای شکل‌گیری، مسأله‌ی انسان و شناخت نفس بوده است. بودا در قالب چهار حقیقت شریف مراحل رسیدن انسان به حقیقت و رهایی وی از رنج جهانی را بیان می‌کند. وی در آموزه‌های خود بر اخلاق و معرفت و رهایی از نادانی که انسان را گرفتار چرخه‌ی حیات می کند، مراقبه و روش‌های آن بسیار تأکید می‌کند. راه‌های هشت‌گانه‌ای که بودا برای رهایی از رنج معرفی می‌کند را می‌توان به سه بخش تهذیب اخلاق، مراقبه و فرزانگی کاهش داد. بنابراین می‌توان گفت؛ یکی از مهم‌ترین راه‌های نجات برای رهایی از رنج، راه اخلاق و تهذیب نفس است. این پژوهش به دنبال یافتن وجوه اشتراک و افتراق سیر و سلوک عرفانی میان آموزه‌های دین بودا و قرآن‌کریم می‌باشد. که از مهم‌ترین آن‌ها مراحل سیر و سلوک است، که در قرآن‌کریم در قالب هفت مرحله‌ی ایمان و در دین بودا در قالب راه‌های هشت‌گانه بیان شده‌اند. از جمله اشتراکات آن‌ها در مراحل سلوک؛ به شناخت درست یا همان معرفت، آگاهی یا یقظه، هوشیاری و نفی غفلت، زهد، فقر، مراقبه، رضا و خشنودی، فنا یا نیروانا می‌توان اشاره کرد. از جمله تفاوت‌هایی که بین این دو می‌توان یافت؛ نبوت، توحید، تناسخ، وحدت و ظاهر شریعت است.

موضوع آفرینش هستی همواره مورد بحث اندیشمندان و فلاسفه بوده است،آنان آفرینش را تنها ایجاد و به وجود آوردن ندانسته اند ؛آفرینش در نگاه آنها یک فعل زیبایی شناسانه وکاری هنری است،انسان نیز به عنوان شگفت انگیز ترین مخلوق خداوند که نمونه کاملی از هنر پروردگار و اسماءو صفات الهی است،خود نیز موجودی آفرینش گر و خلاق است. در بین فلاسفه اسلامی هیچ یک به اندازهملاصدرا به قرآن در جایگاه منبعی برای مباحث فلسفی و دانش الهیات،توجه نکرده ونیز هیچ فیلسوفی به این وسعت به تفسیر کتاب الهی نپرداخته است. ملاصدرا همچنین به لحاظ نگاه ویژه به صنایع لطیفه، عشق و تبیین خلاقیت هنری ، یکی ازبهترین گزینه ها برای بررسی ارتباط بین آفرینش در قرآن و رابطه آن با خلاقیت هنری است. در این پژوهش سعی شده مبانی آفرینش در قرآن، همچنین تبیین شأن خلاقیت هنری، عناصر تفسیر هنر و رابطه آن با عشق شناسی،معنای استحسان و تخیل هنری در تفکر صدرایی،ودر نهایت چگونگی تطبیق این مسئله در نگاره شیرین در چشمه که درآن، شیرین نماد و مظهری از عشق الهی است، به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد.شیرین در چشمه خود را می شوید،چشمه ای که معنا ومفهومی سمبولیک را ارائه میدهد؛ در این نگاره جریان این سیروسلوک عاشقانه و هنرمندانه عاشق و معشوق در درون خود حرکت و تکاپو برای گذر از مراتب دانی به عالی است، و با گذر از هر پله ای عشق عفیف به عشق حقیقی نزدیک می شود، هنرمند نیز در گذر از زیبایی شناسی ظاهری به زیبایی شناسی معنوی و باطن نائل می آید و آفرینش هنری او تبدیل به نیایشی ارزشمند و متعالیمی گردد.

حضور هنر دینی در مساجد اسلامی، به صورتی رمزگونه و با هدف نمایش توحید، به عنوان روح اسلام نمایان است. بازتاب وحدت در مسجد، به وسیله عناصری نظیر هندسه (نظم فضایی)، وزن و نور در کنار ترکیبات اسلیمی و خوشنویسی، از طریق جلوه‌های زیبایی‌شناسی رنگ و با قوانین تناسبات به وجود می‌آید که روابط میان آن‌ها سبب معنویت اسلامی و حضور متعالی وحدت الهی می‌شود. جلوه‌های نمادین این هنر قدسی، موجب جذب و گرایش انسان به معنویت و آرامش‌بخشی روحی در وی می‌گردد. هدف از این پژوهش، ترسیم این رابطه و نمایش معنای باطنی عناصر و اجزاء مسجد و تأثیر آن بر آرامش روحی انسان است. با توجه به نزدیکی آراء سنت‌گرایان که برای هنر اسلامی هویتی عرفانی قائلند، با موضوع پژوهشی، رویکرد این پژوهش بر مبنای رویکرد سنت‌گرایی می‌باشد. همچنین با توجه به این‌که در هنر سنتی و مکتب سنت‌گرایی که با رویکرد باطنی و عرفانی به تفسیر نمادهای هنر اسلامی می‌پردازد، مسئله ذوق معنوی و کاربرد معنوی جنبه‌های نمادین هنر اسلامی دارای اهمیت بسزایی است، لذا ما نیز در این پژوهش مسئله معنویت و آرامش روحی را در تطبیق با عناصر مسجد شیخ لطف‌الله، از این دیدگاه و باروش توصیفی- تحلیلی،مورد توجه قرار داده‌ایم.نتایج به دست آمده نمایانگر تأثیر عناصر تزئینی و معماری مسجد با ایجاد بستری برای نیایش خداوند، در جداشدن انسان از مادیات و ترک تعلقات، روندی در معرفت به وجود خدا، پاسخ‌گویی به حس وحدت گرایی و کمال طلبی انسان و نمادی از عشق و محبت انسان به معبود می‌باشد که نتیجه آن گسست انسان از جهان مادی در درک حضور متعالی است.

یافتن «معنای زندگی» تنها از طریق شناخت انسان امکان‌پذیر است. بر اساس ساحات وجودی و توانایی‌های انسان معنای زندگی با سه تعبیرِ هدف، ارزش و کارکرد زندگی تحقق می‌یابد. در این پژوهش از میان رویکردهای متفاوت فلسفی، روانشناسی، دینی و عرفانی نسبت به معنای زندگی که به آن‌ها اشاره شده است؛ رویکرد دینی- عرفانی قرآن کریم و بهگودگیتا مورد توجه است. آنچه این دو دیدگاه را به یکدیگر نزدیک کرده است، تأثیر مولفه‌ی عشق در معناداری زندگی می‌باشد. بررسی رویکرد عرفانی قرآن کریم از طریق ساختار وجودی انسان که در میان سایر موجودات از امتیاز خاصی برخوردار است و جامع طبیعت و ماوراء طبیعت می‌باشد، صورت می‌گیرد. از نظر قرآن کریم، زندگی انسان با تأکید عقلانی خالی از هدف و معنا نیست. انسان برای رسیدن به این هدف با اراده و اختیار و از طریق سیر درونی به سمت خداوند در حرکت است. رسیدن به هدف متعالی و کسب معنای زندگی، انسان را به درجه‌ی اشرف مخلوقات و کاملیت می‌رساند. در این مسیر انسان باید با شناخت ماهیت دنیا و مرگ، معنای واقعی زندگی را دریابد و برای رسیدن به سعادت نهایی، دستورات الهی را به کار گیرد. سالک پس از کنار زدن موانع رستگاری به سیر آفاقی و انفسی می‌پردازد که نتیجه‌ی آن شناخت نفس و شناخت خداوند است. وقتی شناخت بنده نسبت به حق کامل گردید، عشق میان خالق و مخلوق مطرح می‌شود. عشقی که در قرآن کریم به عنوان معنابخش زندگی به کار رفته است، عشق حقیقی میان خالق و مخلوق است. عشق الهی رابطه‌ی تنگاتنگی با ایمان دارد و هرچه مراتب ایمان بالاتر رود و خلوص در عمل و عقیده بیشتر شود؛ انسان عاشق غرق در شهود و فنای الهی می‌گردد. عشق میان خالق و مخلوق که شدت یافت، انسان به درجه‌ی قرب می‌رسد تا حدی که از فرایض برتر رفته و با نوافل پیش می‌رود. جنبه‌ی دیگر زندگی انسان با جهان هستی ارتباط دارد و از آن معنا می‌گیرد، که از طریق عشق و تجلّی جمال و جلال الهی در عالم هستی خود را نمایان می‌سازد. در فصل چهارم، پس از بیان ادوار تفکر هندو، اصول و مبانی کلی هندوئیزم و اهداف چهار‌گانه: کامه، ارته، موکشه و درمه، به توضیح طرق چهار‌گانه‌ی رستگاری هندو از قبیل؛ جنانه‌مارگه، کرمه-مارگه، بهکتی‌مارگه و یوگه‌مارگه و روابط میان این چهار طریق پرداخته شده است. با معرفی دوره‌ی حماسی به اهمیت و محتوای کتاب گیتا می‌رسیم که جنگ میان دو قوم کوروها و پاندوها، با دلاوری ارجونا به کمک کریشنای ارابه‌ران است. از لحاظ رمزی و سمبلیک، این منظومه همان سیر انفسی و آفاقی است که در مبارزه با نفس برای همه‌ی انسان‌ها امکان‌پذیر است. گیتا در آموزه‌های خود از مکاتبی چون؛ ویشنوئیزم، بودیسم، سانکهیه، یوگا و ودانته تأثیر پذیرفته است. انسان‌شناسی گیتا، انسان را به شناخت نفس خارج از نظام طبقاتی و جنسیت رهنمون می‌سازد. با یافتن خاستگاه آئین بهاگاواتا و بهکتی رابطه‌ی بهکتی را با سه طریق دیگرِ رسیدن به موکشه و رستگاری بررسی کرده و سپس تفاسیر متفاوت از بهکتی به خصوص تفاسیر دو مفسر بزرگ، شانکارا و رامانوجه، را بیان کرده و در نهایت رابطه‌ی بهکتی و معناداری زندگی را در گیتا کشف می‌کنیم. با مقایسه‌ی مولفه‌های قرآنی و گیتایی در معناداری زندگی به وجوه اختلاف و اشتراکی می‌رسیم که هر کدام به صورت مجزا بیان می‌شود.کلید واژه‌ها: معنای زندگی، ساحات وجودی، عشق، ایمان، انسان کامل، گیتا، بهکتی، آواتارا، طریق عمل، معرفت.

رساله متشکل از هشت فصل ، دو فهرست و یک پیشگفتار می باشد و در 179 صفحه تهیه و جمع آوری شده و برای تکمیل آن ، از منابع دست اول تحقیقی موجود در کتابخانه های اصفهان و سایر نرم افزارهای تخصصی مربوطه که مورد تأیید آموزش عالی نیز می باشد ، استفاده شده است.مهمترین منابعی که در نگارش رساله مورد استفاده قرار گرفته در درجه اول کتب نوشته شده بوسیله این دو بزرگوار در زمینه تفسیر ، فلسفه و .... می باشد و در درجه دم کتب معتبری است که به شرح آراء این دو پرداخته اند. در فصل اول زندگی و شخصیت صدرالمتألهین و علامه طباطبائی مطرح شده است و مهمترین ویژگی های فلسفی و تفسیری این دو بزرگوار بیان شده است و در فصل دوم مختصری از تاریخچه فضاء و قدر در اسلام و نحوه شکل گیری تفکرات مختلف کلامی در جهان اسلام پیرامون موضوع مورد مطالعه بیان شده است. فصل سوم به معانی لغوی و اصطلاحی فضاء و قدر و تقسیمات آن اختصاص دارد و تفاوت دیدگاه صدرالمتألهین و علامه طباطبائی در مورد قضاء ذاتی و فعلی بیان شده است . در فصل چهارم که به نام قضاء و قدر علمی است ، ابتدا از طریق سه مقدمه مراتب علم حق تعالی اثبات می شود و سپس مرتبه قضاء ، لوح و قلم و عرش و کرسی تبیین وتشریح می شود. فصل پنجم به تشریح و تبیین قضا و قدر عینی اختصاص دارد . در فصل ششم مسئله بداء از خطوط برجسته کلام شیعه است مطرح شده و دلایل منکرین این عقیده مورد نقد و بررسی قرار گرفته است . مسئله وقوع شر در قضاء الهی نیز بعد از اثبات عنایت حق تعالی نسبت به نظام هستی و اثبات احسن بودن نظام هستی در فصل هفتم تبیین شده است. در آخرین فصل رساله نیز مبحث جبر و اختیار مطرح شده است که در دو بخش عدم منافات قضاء و و قدر عملی و عینی با اختیار انسان این بحث تشریح شده است و بعد از بیان نظر متکلمان نظریه ویژه علامه طباطبائی و صدرالمتألهین که تحت عنوان نظریه توحیدی است بیان شده است.