جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهتمامی جنبه های زندگی انسان به گونه ای تحت تأثیر آفرینش او قرار دارد و تربیت نیز از این قاعده مستثنی نیست. از آن‌جا که انسان دارای دو جنبۀ روحانی و جسمانی است، زندگی وی نیز به دو بعد غیب و شهادت تقسیم شده است؛ معرفت و میل به بعد روحانی و غیبی که بخش اصیل وجود و زندگی انسان است در فطرتش نهفته است و حلقۀ اتصال انسان به جهان غیب همین فطرت است. از همین رو شیوۀ تربیت فطری، شیوۀ هدایت انسان به اصل خودش است و چون انسان در امر تربیت نیازمند الگوبرداری است پژوهش حاضر موضوع تربیت را با محوریت فطرت از دیدگاه یکی از کامل ترین الگوهای انسانیت، امیرالمؤمنین علی(ع) مورد تحقیق قرار داده است، که با بررسی سیره و سخنان ایشان در میان منابع حاضر از جمله نهج‌البلاغه و فیش برداری و تحلیل داده ها، درصدد پاسخگویی به چیستی و چگونگی تربیت فطری است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که تربیت فطری همان تربیت دین است و راه دین و فطرت از هم جدا نیست.کلمات کلیدی: انسان، تربیت، فطرت، امیرالمؤمنین، نهج البلاغه

واژگان کلیدیاخلاق، دوستی و محبت، رفتار، اجتماع، تقوی، رابطه.برخورداری از محبت اساسی‌ترین نیازهای روانی انسان، به شمار می‌رود دوستی و دوست‌یابی نوعی تلاش در جهت تأمین این نیاز یاد شده است.در فصل نخست پژوهش حاضر، مفاهیم و معانی موضوع در لغت و در معارف دینی بررسی شد و در ادامه جایگاه دوستی و محبت در قرآن و سنت و در اخلاق و عرفان مورد بررسی قرار گرفت.فصل دوم، اقسام دوستی و محبت، محبت خدا، محبت اهل بیت^، محبت به دنیا و .... حول این محور مورد بررسی و کاوش قرار گرفت که اگر تمامی محبت‌ها در راستای محبت خداوند خلاصه شود، باعث آسایش و امنیت روحی و روانی و اجتماعی می‌گردد.در فصل سوم، جلوه‌های رفتاری محبت، در حیات فردی و اجتماعی مانند: محبت به والدین، همسر، فرزند، همسایه و خویشاوندان و افراد جامعه مورد پژوهش قرار گرفت که محبت کلید موفقیت در جامعه است.در فصل چهارم، مرزهای دوستی در روابط اجتماعی، از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفت، که معیار شناخت دوست را به صورت روشن مشخص می‌کند.در فصل پنجم، کاوشی دیگر در ابعاد مختلف دوستی، از جمله آزمایش دوستان راههای آزمایش، عوامل پایداری و ناپایداری در روابط دوستانه از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفت.در فصل ششم، آثار و پیامدهای دوستی مورد پژوهش قرار گرفت.در خاتمه ضمن نتیجه‌گیری به ارائه برخی پیشنهادها و موضوعات جدید حول محور دوستی و محبت عرضه شد.

حکمت، کارکردی اساسی در اخلاق عملی و علمی دارد؛ به گونه ای که علم اخلاق یکی از شاخه های حکمت به شمار می آید. حکمت مفهوم ساده ی پیچیده ای است که در پایان تهذیب اخلاق و صفای باطن در نفس آدمی پدیدار می شود.در واقع حکمت، هم آغازگر و هم نتیجه ی اخلاق است؛ از این رو بسیار قابل تامل و بررسی است آنچه در آغاز عمل نیاز است، تقلید و طی طریق سعادت از راه عمل و کسب فضایل است. شریعت در این راه به عنوان نقطه ی آغاز حکمت، راه و مسیر سعادت را خط کشی می کند و با عمل کردن در این چهار چوب مسیر کسب حکمت گشوده تر شده، در نهایت تهذیب اخلاق و صفای باطن به انسان اعطا و هدف دین و فطرت که ایجاد تمامی مکارم اخلاق در انسان است، محقق می شود. حکمت در چند حوزه قابل طرح است که بی ارتباط با یکدیگر نیز نیستند. لفظ عام حکمت که محل تقسیم قرار می گیرد، با فضیلت روحی حکمت که حاصل تهذیب قوه عقل است، پیوندی شگفت دارد. زمانی که حکمت به عنوان یک فضیلت روحی در انسان حاصل شد و نفس به حالت تعادل مطلوب و کارآیی صحیح رسید، کسب معارف حقیقی حکمت برای او حاصل می شود. البته آن حکمت حقیقی که مقصود نظام اخلاقی اسلام و آیات و روایات است، با لفظ عام حکمت که محل تقسیم علوم قرار می گیرد، متفاوت است که این مساله ریشه در اشتباه فاحش پیشینیان در نامگذاری علوم داشته باشد. حکمت از آن دست اموری است که با زوایای مختلف قابل واکاوی است. بررسی دیدگاه خواجه نصیر الدین طوسی به عنوان یک فیلسوف متعهد و مسلمان و امام محمد غزالی به عنوان یک عارف اهل سنت در این چهار چوب، تاحدودی ما را به جمع بندی خوبی در این زمینه می رساند. هر دو اندیشمند با هدف مشترک و روشهای متفاوت به نتیجه ای واحد می رسند که برگرفته از معنای کامل حکمت در قرآن کریم است. اخلاق به عنوان شاکله ی انسانی که زوال و تغییری نخواهد یافت مطرح است و حکمت به عنوان سر لوحه ی این شاکله در تار و پود آن نیز حضور داشته، مقصد را نیز به ما نشان می دهد. حضور موثر و شاکله ساز حکمت در نظام اخلاق اسلامی، عقلانیت، عینی گرایی و واقع گرایی این نظام است.

پژوهش حاضر به شیوه ی تحلیلی-توصیفی،بررسی عوامل معادگریزی و راه های برون رفت از آن در آموزه های علوی و با تکیه بر نهج البلاغه است. در این راستا غالب تحقیقات صورت گرفته در باب اثبات معاد در قرآن، اعتقاد به معاد و آثار تربیتی ای که این اعتقاد در زندگی فردی و اجتماعی دارد را مطرح کرده اند. امّا این تحقیق بر آن است تا ابتدا به اثبات معاد در نگاه امام علی (ع) بپردازد، زیرا برای ورود به هر بحثی ابتدا نیاز به اثبات آن است. و سپس با تکیه بر سخنان امام (ع) عواملی را که سبب گریز و دوری از معاد می شود و در مقابل راه هایی که انسان را از این حالتِ گریز خارج می کنند، نمایان سازد، که به مجموع آن که سبب تنظیم رفتار انسان در چهار چوب اسلام می شود، اخلاق اسلامی گفته می شود. این مهم در دو سطح شناختی و عملی جستجو شده است و بیشتر روی سخن با مخاطب معتقد به مبدأ و معاد می باشد.مجموع سخنان امام (ع) بیانگر آن است که عوامل شناختی که سبب گریز از معاد می شود، جهل و غفلت است که از اندیشه و احوالات درونی سرچشمه می گیرد و از عوامل عملی که نتیجه گرفتار آمدن در شهوت عملی می باشد، دنیاطلبی ست که امام (ع) در سخنان خود آن را نکوهش کرده و به دوری از آن سفارش فرموده است و دیگری ترس مذموم نسبت به مرگ و معاد است.از جمله راه هایی که در بُعد شناختی در معارف علوی سبب برون رفت از این حالتِ گریز می شود اصل شناخت، ایمان و یاد معاد است. علاوه بر آن، ذکر، تقوا و زهد نیز در کلام امام (ع) از مهم ترین راه های عملی برون رفت از معاد گریزی اند.

هدایت به معنای نشان دادن راه درست برای رسیدن به مقصد کمال می‌باشد. موجودات و به خصوص انسان همواره به هدایت و راهنمایی خداوند برای شناخت مسیر صحیح حرکت خود نیاز دارند. در واقع هدایت لازمه‌ی خلقت است . هدایت الهی به دو صورت تکوینی و تشریعی می‌باشد. هدایت تکوینی الهی همه‌ی هستی را در برمی‌گیرد و شامل همه‌ی موجودات می‌شود. خداوند با این هدایت بین خود و موجودات ارتباط برقرار کرد و آنان را تحت تربیت خود قرار داد. انسان موجودی ست که علاوه بر هدایت تکوینی از هدایت تشریعی برخوردار است که این قسم از هدایت توسط پیامبران انجام می‌گیرد و متّکی بر وحی الهی می‌باشد. هدایت یک اصل مهم برای زندگی موجودات می‌باشد. با این توصیف، این پژوهش در پی آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع دینی و تکیه بر معارف علوی(ع) به تبیین هدایت و انواع آن بپردازد تا با شناخت آن گامی در جهت کمال برداریم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که خداوند بر اساس هدایت خویش مسیر حرکت هر یک از موجودات را مشخّص کرده است. انسان که اشرف مخلوقات می‌باشد از هدایت ویژه‌ای برخوردار است. خداوند ایشان را علاوه بر بهره‌مند کردن از هدایت تکوینی، از نعمت عقل بهره‌مند کرده است که با استفاده از آن می‌تواند مسیر کمال را بیابد ولی عقل به تنهایی قادر به شناخت بسیاری از امور نیست، لذا خداوند پیامبران را برای هدایت به سوی بشر فرستاد تا به وسیله‌ی وحی آسمانی آنان را راهنمایی کنند و پس از ختم سلسله‌ی نبوت توسط پیامبر اسلام(ص)، آنان را بدون راهنما رها نکرد و امامان را برای هدایت به سوی انسان‌ها فرستاد.

خاتمیت پیامبر اسلام به معنای آن است که پس از وی پیامبر دیگری نخواهد آمد. این آموزه مورد اتفاق میان مسلمانان جهان است. هر چند مسئله خاتمیت بنابر نصّ صریح قرآن و روایاتی از پیامبر اکرم و معصومین- علیهم السلام - ، بدون هیچ گونه شک و شبهه ای ثابت شده است؛ اما همواره مورد بحث و نظر میان عده‌ای بوده است. در این راستا برخی دنیاطلبان به منظور فرقه‌سازی، دست به تأویل آیات و روایات زده وادله ای بر ردّ خاتمیت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بیان کرده اند. از این جهت اهمیت بررسی و فحص این مسأله آشکار می شود که با بیان و بررسی ادله ی متقن قرآنی و رد محکم بر ادعاهای دروغین شبهه اندازان به وضوح مسأله ی خاتمیت افزوده شود. این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و استمداد از اسناد کتابخانه ای به صورت محیطی و محدود به گردآوری و تحلیل و پردازش داده ها پرداخته و با جستاری در آیات مرتبط، به ادله‌ دالّ بر خاتمیت، و تبیین کامل آن از دیدگاه قرآن پرداخته است؛ سپسبا بیان شبهات شبهه‌افکنان بهائی، آنها را پاسخ داده است.نتایج به دست آمده در این پژوهش آن است که آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام دلالت صریح بر خاتمیت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله داردواشکالات بهائیت بر خاتمیت چه از حیث قرآنی و چه از جهت برون دینی چیزی جز سفسطه و تفسیر به رأی نیست.

این تحقیق تحت عنوان عوامل شادی از منظر اخلاق اسلامی به دنبال آن است تا با تمسک به قرآن کریم و منابع مختلف نفسیری و سیره معصومین و همچنین منابع روانشناسی و ... مساله شادمانی را مورد مداقه قرار دهد.دراین پژوهش سعی در این بوده است که با ارائه تحقیقی مسئله پژوهانه از روش تحقیق کتابخانه ای بهره برده شود. که پس از تجزیه و تحلیل مطالب نتایج ذیل حاصل گردید:شادی یکی از نیازهای انسانی است و همه آن را می فهمند. ولی نگاه حاکم بر آن از منظر دین تنها حکم وسیله و مشوقی را دارد که انسان را بسوی هدف اصلی که سعادت واقعی انسان است هدایت کند.د بحث ملاک و میزان شادمانی ، نکته مهم توجه به مفهوم بسط و انبساطی است که در مفهوم شادی نهفته شده و این بسط معمولاً در حیطه ادراکات انسان صورت می گیرد.پیامدهای شادمانی: 1- آمادگی برای عبادت 2- ایجاد انگیزه برای فعالیت 3- تقویت اراده 4- حفظ سلامتی 5- افزایش قدرت عقل و ...یکی از مسائلی که برای هر انسانی قابل لمس است، همراه بودن غم و شادی است که در روایات نیز تصریح شده است.از ابواب مهم حدیثی در اسلام ادخال سرور است ،‌ که سیره عملی اهل بیت علیهم السلام موید همین معناست.عوامل مهم و تاثیر گذار بر شادی:الف: عوامل درونی: 1- نگرش عقلی 2- حضور در زمان حال 3- کرامت نفس و ...ل عوامل بیرونی: 1- ذکر 2- میهمانی 3- صله رحم و معاشرت 4- کار و تحرک و ...در پایان به این نتیجه گیری می رسیم که در حقیقت بهترین و کامل ترین شادمانی حضور در محضر خداوند، و احساس اتصال با اوست . که این معنا فقط با رعایت قوانین الهی و افزایش بصیرت میسر می گردد. بنابراین عوام و مراحل مختلف شادی همگی زمینه ساز این حضور است.

پژوهش حاضر به هدف ارائه‌ی الگوی سبک زندگی اجتماعی با تکیه بر سیره و کلام امیرالمومنین علی علیه السلامدر دو حوزه‌ی خانوادگی و شغلی پرداخته است. پرداختن به روش الگویی حضرت علیعلیه السلام می-تواند پاسخگوی نیازهای اولیه و ثانویه‌ی انسان‌ در طول دوران زندگی باشد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است که بر اساس اطلاعات کتابخانه‌ای مبتنی بر مطالعه‌ی متون دینی و علوم معاصر (روانشناسی،جامعه شناسی و علوم تربیتی) شکل گرفته است. یافته های تحقیق نشان می‌دهددر کلام و سیره ی امام علیعلیه السلام مولفه‌هاییجهت سبک زندگی بیان شده است که بر اساس آن میوان الگوی جامعی از سبک زندگی اجتماعی را ارائه نمود. الگوی مطرح شده در سیره ی گفتاری و رفتاریامام علیعلیه السلام در حوزه-های زندگی اجتماعی همچون خانوادگی و شغلی بر اساس هدفمندی، پرهیز از دنیا زدگی و دنیا طلبی وتنها برای رسیدن به رضایت الهی مبتنی است. و از آنجا که امام علی علیه السلام و سایر معصومین علیهم السلام شخصیت هایی فرا تاریخی و فرا زمانی هستند میتوانند الگو و سرمشق انسان‌ها در تمامی اعصار باشند وتمامی انسان‌ها از این الگو بهره‌مند شوند.

چکیدهعواطفکه مجموع کشش‌ها و گرایش‌های نفسانیرا شامل می‌شود به دو دسته‌یفطری و حصولی تقسیم می‌شوندو در هندسه‌ی دورنی انسان‌‌ نقش کلیدیداشته تا آنجا کهسرنوشت او را در سایه‌سار خود رقم می‌زنند.مهندسی سازه‌واره‌هاینرم‌افزار درونی انسان به گونه‌ای است که برای تربیت، هدایت و مدیریت انسان ملاحظه عواطف وی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. از‌این‌رو قرآن در جذب انسان به سمت و سوی هدایت وسعادت، روش خاصی دارد که این پژوهش کوشیده است روشقرآن در جذب عاطفی انسانرا به صورت نظام‌مند بررسی کند.در این بارهبا مطالعه‌یچیستی، هستی، گستره‌یعواطف و ارزش آنهاو نیز میزان توجه قرآن به این ویژگی انسان و بیان اصول، مبانی و راهبرد‌های جذب عاطفیروش قرآن با نگاه ضمنی به راه‌کار‌های کلی و کاربردی آن، این پژوهش سامان یافته است.طرح بحث پیرامون معناشناسی واژگان عاطفی قرآنیبه ویژه واژگان عاطفی‌ایکه در رابطه با خداوند متعال در قرآن آمده است و تقریر چالش‌هایجدی پیرامون معنا و مفهوم آنها و نقل و نقد دیدگاه‌های اندیش‌وران و بیان زاویه‌ی پنهان نگره‌های بنیادینِ دیدگاه‌هایآنها از جنبه‌های نو در این پژوهش استاز‌این‌رو گوشه‌هایی از لغزش‌های معنا و مفهوم‌شناسان و لغت‌پژوهان در این عرصه را نمایانده و نیازهای پژوهشی مسئله را روشن کرده است.

مسأله حیا به عنوان یکی از موضوعات مهم اخلاقی اجتماعی همواره مورد توجه ویژه عالمان اخلاق بوده است پژوهش حاضر با عنوان بررسی ابعاد حیا در معارف علوی با تکیه بر نهج‌البلاغه با هدف بررسی الگوهای رفتاری و گفتاری در مفاهیم عمیق سیره امیرالمومنین(علیه السلام) در پی پاسخ دادن به این موضوع مهم است که سیره و سنت علوی در مورد ابعاد حیا چگونه است و نیز با بررسی نگاه امیرالمومنین(علیه السلام) به ابعادگوناگون حیا در عرصه‌های مختلف زندگی در پی یافتن الگویی مناسب در این زمینه برای پیروان راستین حقیقت می‌باشد.روش انجام تحقیق مبتنی بر تحلیل محتوا است که از طریق منابع دینی مرتبط و یافته‌های علمی انجام گرفته است نتیجه پژوهش حاضر نشان می‌دهد که ابعاد حیا در همه حیطه‌های فردی و اجتماعی تاثیر به سزایی دارد و بسیاری از این عرصه‌ها را مستقیم یا غیر مستقیم تحت الشعاع خود قرار می‌دهد. حیا نقش تعیین کننده‌ای در امنیت فردی و اجتماعی دارد و سلامت روانی فرد و اجتماع به صورت چشمگیری به این مقوله وابسته است، از نگاه امیرالمومنین(علیه السلام) حیا ویژگی کاملاً درونی است چرا که ایشان حیا از خود را به بالاترین مرتبه حیا می‌دانند. به دست آوردن مفهومی صحیح و روشن از حیا، بیان تفاوت بین آن و خجالت، درک جایگاه و ارزش آن در رشد و تعالی انسان، با استفاده از آیات و روایات ائمه معصومین بر محور کلام امیرالمومنین(علیه السلام) با تکیه بر نهج‌البلاغه ، هم چنین نقش سازنده این فضیلت انسانی در اصلاح ساختار روانی و اخلاقی انسان و جامعه از نتایج این تحقیق می‌باشد.