جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان در طبیعت و در محیطی زندگی می کند که در تعامل و ارتباط متقابل با آن است. در اثر بی توجهی, خودپرستی و احساس تسلط بی قیدوشرط انسان بر طبیعت, امروزه محیط زیست دستخوش انواع آلودگی ها گردیده و این آلودگی ها منجر به یک بحران جهانی شده است که تاثیر منفی بسیاری در جوامع انسانی وغیر انسانی گذاشته است. علت اصلی وجود این بحران نگرش انسان امروزی می باشد. انسان مدرن طبیعت را از خدا جدا کرد و به آن از دریچه علم تجربی نگریست. در حالیکه اگر زندگی را از معنویت تهی نمی ساخت و با نگرش دینی و اخلاقی با طبیعت مواجه می شد و برای آن قداست قائل می شد, مبتلا به این بحران عظیم نمی گشت. از این رو قصد است تا با توجه به دیدگاه دو دین اسلام و مسیحیت به طبیعت, مساله حفاظت از محیط زیست مورد بررسی قرار گیرد.

رساله حاضر ترجمه و تحقیق بخشی از کتاب الهیات مسیحی و اسلام اثر سویتمن می باشد که برخی از آموزه های مشابه موجود در نظام الهیاتی دو دین اسلام و مسیحیت را به گونه ای تطبیقی به بحث گذارده است. این کتاب عهده دار طرح مباحثی همچون معرفت وجود خدا، وحدانیت خدا، صفات خدا، تشبیه و تنزیه، رحمت و لطف خدا و واسطه ها و ... می باشد که نویسنده کوشیده است با استناد به کتاب مقدس هر دو دین و نیز با استناد به آرای برخی متکلمان و فیلسوفان مطرح به شرح و تبیین این آموزه ها بپردازد. هرچند نویسنده سعی نموده است با نگاهی پدیدارشناسانه به طرح مباحث و روشن کردن نقاط اشتراک و افتراق در دو نظام الهیاتی بپردازد، اما در برخی آموزه ها، شاید بگونه ای نادرست، متکلمین اسلامی را تحت تأثیر اندیشمندان مسیحی می داند. اسلام و مسیحیت هرکدام دارای نظام الهیاتی خاصی هستند. اما نظر به اینکه این دو دین، هم خانواده بوده و از ادیان سامی محسوب می شوند، بنابراین در برخی مسائل اشتراکات فراوانی بین آنها مشاهده می شود هرچند در بسیاری از مسائل اساسی باهم اختلاف دارند. بسیاری از مسائلی که در این دو دین مطرح است عموما یکسان اند و البته گاه پاسخ ها هم متفاوت است. همچنین مکاتب مختلف کلامی در هر دو سنت براساس مبانی نظری خود به این مسائل پرداخته اند که ما در داخل یک سنت دینی هم شاهد تنوع دیدگاهها و نظرات در مسائل مطرح شده فوق هستیم، که کتاب حاضر بخوبی از عهده طرح این مباحث برآمده است. در برخی از مسائل بین دو سنت اختلاف کامل به چشم می خورد. مسیح شناسی، تثلیث در الوهیت، انسان شناسی، نجات شناسی و وحی و کتاب، مسائلی هستند که دو دین درباره آنها اختلاف بنیادین دارند. با این حال نویسنده کتاب کوشیده است حتی در برخی از مسائل فوق هم نظیر کتاب مقدس و وحی به بیان اشتراکات و افتراقات در دو نظام الهیاتی بپردازد.

فلسفه به عنوان راه حیات در قرن 6 ق.م به وسیلة یونانیان کشف شد و سپس به مدد ایشان تکامل یافت و به تفسیرهای بسیار متوازن و هماهنگی دربارة انسان و جهان دست یافت. مسلمین همچنانکه بحث در مبدأ وجود و تحقیق در احوال اعیان موجودات را با توجه به آثار عقلانی یونانی شروع کردند. نام این علم و این مبحث یعنی فلسفه را هم از یونانیان گرفتند، لیکن در عین حال آن را به نام حکمت هم خوانده اند، با این تفاوت که حکمت معنی عام تری از فلسفه دارد و مفهوم علم را به نحو اعم نیز شامل است. فیلسوف در تمدن اسلامی، کسی را می گفتند که با حکمت یونانی. خاصه. منطبقیّات و طبیعیّات و الهیات و خلقیات سروکار و مخصوصاً با روش ارسطو و آثار او آشنایی داشته باشد. اگر از دور به فلسفه بنگریم. می بینیم که فلسفه همة روشهای شناخت جهان و دریافت مقام انسان را دربرمی گیرد. انتقال فلسفة یونانی به مسلمین در قرن نهم، اولین مورد اشاعة فلسفة یونانی در خارج از یونان نبود ولی با موارد پیشین فرق داشت. زیرا در قرن پس از یوستی نیانوس همراه با ظهور اسلام، فلسفة یونانی برای مقابله با انتقادات و حملات مسیحیان و مانویان ناگزیر از تغییراتی شده بود. توجه به نفوذ فلسفة یونانی در دنیای یهود و مسیحیان به چگونگی انتقال آن به مسلمین کمک می کند. مسلمین عرب زبان عده ای از آثار یونانی یا سریانی را که در مدارس یونان تدریس می شدند مطالعه و ترجمه کردند. از این رو، تعدادی از متون یونانی که در اعصار عظمت بیزانس مطلوب نیفتادند، صرفاً به وسیلة مسلمین حفظ شدند، اما آثاری که مورد اعتنای مدارس نو افلاطونی نبودند و رواج نگرفتند در ترجمه های عربی نیز راه نیافتند. نویسندگان یونانی که اعراب می شناختند، ارسطو و مفسران او بودند ما با ترجمه های مسلمین از این آثار به خوبی آشناییم و باید تصدیق کنیم که آنها استدلالات یونیان را به درستی دریافته اند و سطح تفکر آنها با سطح تفکر حوزه های اخیر فلسفی یونان برابر بوده است.

اسطوره به عنوان بخشی از نظام ایدئولوژیک هر دینی به شمار می رود. هردینی در بطن جامع ه خویش تحول می یابد و از تحولات و تغییرات آن بی نصیب نمی ماند. اسطوره های زردشتی مثل تمام اسطوره ها از دوره ای به دور ه دیگر دچار تغییر و تحولاتی می شوند. این تغییرات ممکن است به دلایل متعدد و مختلفی انجام شود. برخی از این علل، تغییر ساختار اجتماعی، شیوه های تولیدی، نوع ادار ه حکومت می تواند باشد که این عوامل در ارتباطی دو سویه با باورهای دینی قرار دارند؛ یعنی از آنها تأثیر گرفته و بر آنها تأثیر می گذارند. اسطور ه نخستین انسان، به عنوان بخشی از اسطور ه آفرینش نیز می تواند به دلیل ذکر شده، تغییر کند. پس از سکونت بخشی از قوم آریایی در نجد ایران، جامع ه ایرانی شکل می گیرد و این قوم دچار تغییراتی می شود و به این ترتیب اسطور ه ایرانی بنا به نیاز های جدید جامع ه ایرانی و با توجه به شرایط جدید با آنها سازگار می شود. یم ه آریایی(نخستین انسان) نقش مهم شاه نخستین و سپس شاه آرمانی را بر عهده می گیرد و برخی از ویژگی های نخستین انسانی یمه به مهمترین چهر ه اسطوره ای زردشتی، یعنی نخستین انسان بدل می شود. به این ترتیب اسطور ه زردشتی همگام با تحولات، تغییر می کنند.

ویلیام جیمز، فیلسوف و روان شناس آمریکایی (1910-1842) و مبتکر نظریه تجربه گرایی اساسی است. این نظریه که دارای ابعاد فلسفی و روان شناختی است، به نوبه خود نظریه ای بدیع در هر یک از این دو قلمرو به شمار می آید و با دیدگاه فلسفی پراگماتیسم او در ارتباط کامل و ژرف است که تفسیر نوینی در سنت پراگماتیستی آمریکایی تلقی می شود. واکاوی اندیشه های فلسفی و روان شناختی جیمز به ویژه در باب مساله تجربه دینی، بدون ملاحظه و فهم دقیق این ارتباط میسر نیست، از سویی دیگر هر یک از این دو رهیافت نیز به نوعی با چگونگی مواجهه شخصی جیمز با مفاهیم دین و تجربه دینی یا ایده های خداگروانه وی مرتبط است. از آنجا که در بررسی دیدگاه جیمز در باب تجربه دینی، تاکید بر هر یک از این رهیافت ها به نحو خاص، یکسونگرانه تلقی می شود، در این مقاله سعی داریم چگونگی درهم تنیدگی این سه نوع رویکرد شخصی یا رهیافت را در معرفی اجمالی ویژگی های تجربه دینی از سوی جیمز نشان دهیم.

بی تردید اندیشه های وجودشناختی شیخ اکبر، محیی الدین بن عربی و شنکره از بزرگترین ره آوردهای حوزه تحقیقات نظری و کشف و شهودهای عرفانی در گستره عالم اسلام و خطه پهناور هند، بلکه سرتاسر پهنه خاک به شمار می رود. اندیشهای عرفانی که در تنگنای حصار «وجود بما هو موجود» محدود و محصور نمی ماند، بلکه فراتر از همه شناخت آن را روزنه ای به روی خورشید و راهی به سوی رهایی می داند و مکتب رفیعی را بر شالوده آن استوار می سازد که به مکتب «وحدت وجود» معروف است. از این روی، نوشتار حاضر به لحاظ اهمیت موضوع برای شناخت عمیق تر و فهم هر چه بهتر آرا و اندیشه های وجودشناختی این دو اندیشمند بزرگ مسلمان و هندو بر اساس وجوه تشابه و قرابتهای قیاس پذیر که مآلا آنها را در کنه و ذات خود همسان جلوه می دهد، به بررسی و مقارنه مفهوم ذات بلاتعین در نظام عرفانی ابن عربی با نیرگونه برهمن شنکره، که در هر دو مکتب «وجود» خوانده می شود، می پردازد.