جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به دنبال تبیین مفهوم معنای زندگی و تبیین مؤلّفه­های حیات معنادار و نیز لوازم معناداری بر اساس قرآن کریم است. بدین منظور، ضمن بررسی نظرات متفاوت پیرامون این موضوع، به روش توصیفی- تحلیلی به تبیین مسأله از منظر قرآن با استفاده از تحلیل آیات پرداخته­­شده­است. بر اساس بررسی­های انجام­شده، هر چند در قرآن به هر سه مفهوم از معانی حیات یعنی معنا به مثابة ارزش زندگی، معنا به مثابة هدف زندگی و معنا به معنی کارکرد و نقش انسان در عالم خلقت، اشاره شده­است، آنچه مشهود است این است که قرآن تنها معنا به مثابۀ هدف زندگی را به عنوان معنای زندگی حقیقی در نظر گرفته و بر همین اساس قرب و لقاء الهی را به عنوان معنا و هدف حیات انسانی معرفی کرده­است. سؤال اصلی پژوهش بر این مبنا استوار است که مهمترین مؤلفه­های مؤثر بر حیات معنادار و لوازم آن از دیدگاه قرآن کریم چیست. شناخت، نگرش توحیدی، ایمان، عبودیت و لوازم آن، آرامش و رضایت، مؤلّفه­های معناداری حیات است که طیّ فرآیند تحقیق، بدان دست­یافته­ایم.

برخی از مفسّران با استناد به عبارت «کانَتْ إِذَا نَزَلَتْ فَاتِحَةُ سُورَةٍ بِمَکةَ کُتِبَتْ مَکیةٌ، ثُمَّ یزِیدُ اللَّهُ فِیهَا مَا یشَاءُ بِالْمَدِینَةِ» به پیدایش آیات مستثنیات حکم داده‌اند. در حالی که آیات مستثنیات در طول تاریخ تفسیر بر اثر خلط میان معیارهای مکی و مدنی، اسباب نزول جعلی یا تطبیق‌های بعدی که از آن‌گاه تعبیر به شأن نزول می‌شده و تفسیر نادرست برخی از آیه‌های قرآن کریم به وجود آمده است. مفسران در تعیین مکی و مدنی بودن آیات و سور، چهار معیار زمان، مکان، موضوع و خطاب را مد نظر دارند که هرگاه معیار بر زمان باشد آیات مربوط به یهودیان گرچه در مکه نازل شده باشد مکی قلمداد می‌شود و اگر معیار بر خطاب و موضوع باشد همین آیات مدنی محسوب می‌شوند مانند آیه 20 سوره انعام. تفرد در نقل، ارسال سند، ضعیف و متروک الحدیث بودن راویان سخن فوق از مهمترین ضعف‌های آن است. وجود روایاتی از امامان شیعه، مبنی بر نزول بسمله در ابتدای سور و اختصاص تمامی آیات میان دو بسمله به یک سوره، از دیگر دلایل بی‌اعتبار دانستن عبارت فوق است. در این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی یکی از مبانی و علت‌های پیدایش آیات مستثنیات مورد نقد قرار گرفته و برای نمونه به نقد و بررسی آیات مستثنیات سوره مزمل پرداخته شده است.

آیات علمی قرآن، رازگویی‌های علمی هستند که در آیات به صورت واضح آمده است و در زمان نزول آیه کسی از آن اطلاع نداشته، بلکه مدت‌ها بعد از نزول آیه مطلب علمی آن توسط دانشمندان کشف شده است. در قرن های اخیر بسیاری از مفسران برای تفسیر برخی از آیات قرآن از اعجاز علمی آن سخن گفته اند. در مورد تعداد آیات علمی موجود در قرآن نظریه های متفاوتی وجود دارد : من جمله : آقای یوسف مروّه بر آن است که آیات در مورد علم پزشکی / 61، فیزیک / 63، کیهان‌شناسی / 100، زمین‌شناسی / 20، کشاورزی / 21، زیست‌شناسی (حیوانات) / 12، آفرینش و حیات / 36، جغرافیا / 73، هواشناسی / 20، شیمی / 9 و ... در قرآن وجود دارد. اما محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری همین اعداد را متفاوت گزارش داده‌اند. برای مثال آیات فیزیک را 138 و آیات شیمی را 11 و زمین‌شناسی را 69 مورد گزارش کرده‌اند. همانطور که گفته شد مفسران برای تفسیر این آیات، فقط بر اعجاز علمی آن تاکید داشته و آیه را حول محور همان معجزه ای که بیان می کند تفسیر کرده اند. لذا در این پژوهش سعی شده تفسیر آیات علمی در سیاق (آیات قبل و بعد) مورد بررسی قرار گیرد تا هدف نهایی پروردگار از انزال آیه مشخص گردد. برای مثال به آیه ی 5 سوره مبارکه حج اشاره می گردد: یکی از نکات قابل توجه در آیات قرآن اشاره برخی آیات به آغاز آفرینش انسان و مراحل تکوین جنین است. مانند: (یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی‌ رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَهٍ مُخَلَّقَهٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَهٍ لِنُبَیِّنَ لَکُمْ وَ نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلی‌ أَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُتَوَفَّی وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلی‌ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَهً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهیجٍ) مرحله جنینی یکی از ظریف ترین مراحل زندگی انسان است که دارای اسرار و شگفتی های فراوان است. تکامل انسان در دوره جنینی مذکور در قران را می توان به 5 مرحله: نطفه، علقه، مضغه، پیدایش عظام و روییدن لحم که در نهایت به تولد ختم می شود، تقسیم کرد. این مراحل با دستاوردهای علم جنین شناسی قابل انطباق است که بیانگر اعجاز علمی قرآن می باشند. اما با دقت در آیات ابتدائی همین سوره: (یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَهَ السَّاعَهِ شَیْ‌ءٌ عَظیمٌ) که در مورد قیامت است و ابتدای همین ایه : (یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی‌ رَیْبٍ مِنَ الْبَعْث)‌ و ابتدای آیه ی بعد: ( ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتی)‌ در خواهیم یافت که خداوند متعال برای اثبات معاد از بیان این اعجاز استفاده کرده است. نکته دوم: در انتهای آیه بعد می فرماید: (وَ أَنَّهُ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ ) به این معناست که علاوه بر اثبات معاد، خداوند عظمت و بزرگی خود را در این آیات اعلام می دارد. به عنوان مثال دوم به آیه 30 سوره انبیاء اشاره خواهد شد: (أَوَ لَمْ یَرَ الَّذینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ‌ءٍ حَیٍّ أَ فَلا یُؤْمِنُون‌) نظریه مفسر تفسیر المیزان که از طریق تفسیر واژه ی رتق و فتق به این نظریه ی علمی میرسد، بدین شرح است: ( از همین راه که مرتب جزئیاتی از زمین جدا گشته به صورت مرکبات و موالید جلوه می‌کنند، و همچنین موالیدی که در جو پدید می‌آید ما را راهنمایی می‌کند بر اینکه روزی همه این موجودات منفصل و جدای از هم، منظم و متصل به هم بودند، یعنی یک موجود بوده، که دیگر امتیازی میان زمین و آسمان نبوده، یک موجود رتق و متصل الاجزاء بوده، و بعدا خدای تعالی آن را فتق کرده، و در تحت تدبیری منظم و متقن، موجوداتی بی‌شمار از شکم آن یک موجود بیرون آورده، که هر یک برای خود دارای فضیلت‌ها و آثاری شدند. این آن معنایی است که در یک نظر سطحی و ساده، از خلقت این عالم، و پیدایش اجزای علوی و سفلیش به نظر می‌رسد، خلقتی که توأم با تدبیر و نظام جاری در همه اجزای آن است. و این نظریه را علم امروز تایید می‌کند، زیرا علم امروز این معنا را روشن نموده که آنچه از اجرام عالم محسوس ما است، هر یک مرکب از عناصری متعدد و مشترک است که عمری معین، و محدود دارد، یکی کمتر و یکی بیشتر.) بادقت در سیاق آیه: (وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون) مشخص می گردد که هدف خداوند علاوه بر بیان معجزه ی علمی که در آن موقعیت کسی متوجه اعجاز آن نبود، اثبات ربوبیت خویش بوده است. به عبارت دیگر وقتی برای پروردگار فرزند قائل شدند خداوند در قالب این آیات که خبر از اعجاز علمی دارد به اثبات وحدانیت خود می پردازد.‌

یکی از چیزهایی که برای تداوم یک تمدن و ملت ضروری است داشتن یک زندگی و جامعه‌ی پاک و با درستکاری است. فساد و نادرستی به خصوص در مدیران و دست‌اندرکاران یک جامعه باعث کندی حرکت آن جامعه و نرسیدن به اهداف بلند و سعادت است. باتوجه به هواپرستی و جذابیت منافع و قدرت دنیوی زمینه‌ی فساد در کارگزاران جامعه وجود دارد حتی اگر حاکم جامعه یک فرد معصوم باشد. به سبب اینکه امیران و کارگزارانی در زمان خلافت امام علی علیه‌السلام نیز به تخلفات و فسادهایی دچار شدند، امام علی علیه‌السلام ضمن شناسایی انواع فسادها، عوامل پیدایش فساد در کارگزاران و عوامل دفع فسادهای موجود با عاملان و مفسدین با صراحت برخورد کرده و به دنبال جبران آن بوده است. اقسام فساد: 1) فساد اداری یا اقتصادی: استفاده غیرقانونی از اختیارات اداری/دولتی برای نفع شخصی. امام علی علیه السلام در نکوهش مصقله‌بن هبیره شیبانی فرماندار فارس که در بیت‌المال خیانت کرده بود چنین نوشتند:« أَنَّکَ تَقْسِمُ فَیْءَ الْمُسْلِمِینَ الَّذِی حَازَتْهُ رِمَاحُهُمْ وَ خُیُولُهُمْ وَ أُرِیقَتْ عَلَیْهِ دِمَاؤُهُمْ فِیمَنِ اعْتَامَکَ مِنْ أَعْرَابِ قَوْمِکَ.»(نامه43) 2) فساد سیاسی: استبداد رأی کارگزار و تصمیم گیری مستقل از رأی ولی امر که می‌تواند ناشی از عدم شایسته سالاری باشد. امام علی علیه السلام در نکوهش اشعث‌بن‌قیس که از موقعیت خود سوءاستفاده کرده می‌فرمایند:« وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَهٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَهٌ وَ أَنْتَ مُسْتَرْعًی لِمَنْ فَوْقَکَ؛ لَیْسَ لَکَ أَنْ تَفْتَاتَ فِی رَعِیَّهٍ وَ لَا تُخَاطِرَ إِلَّا بِوَثِیقَهٍ...»(نامه5) 3) فساد اجتماعی: قدرت‌زدگی ناشی از منصب و جایگاهی است که کارگزار دارد. امام علی علیه‌السلام در نکوهش به عبدالله بن عباس فرماندار بصره که با قبیله بنی تمیم بدرفتاری کرده و راه خشونت را در پیش گرفته فرموده‌اند: « 000فَحَادِثْ أَهْلَهَا بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِمْ وَ احْلُلْ عُقْدَهَ الْخَوْفِ عَنْ قُلُوبِهِمْ. وَ قَدْ بَلَغَنِی تَنَمُّرُکَ لِبَنِی تَمِیمٍ وَ غِلْظَتُک عَلَیْهِمْ...»(نامه18). ‌_عوامل موثر در پیدایش فساد: 1. تکبر 2. دنیادوستی 3. قبیله‌گرایی 4. حرام‌خواری 5. ستمگری 6. جهل 7. ضعف شخصیت 8. سستی در ایمان 9. هوا وهوس 10. قدرت‌زدگی. یک نمونه از عوامل پیدایش فساد: ستمگری: یکی از عوامل پیدایش فساد، ستمگری است که امام علی (ع) در نامه‌ای به عمربن ابی سلمه ارحبی فرماندار فارس که با دهقانان آن منطقه با خشونت و سنگدلی رفتار می‌نمود چنین می‌فرماید: « وَ نَظَرْتُ فَلَمْ أَرَهُمْ أَهْلًا لِأَنْ یُدْنَوْا لِشِرْکِهِمْ، وَ لَا أَنْ یُقْصَوْا وَ یُجْفَوْا لِعَهْدِهِمْ؛ فَالْبَسْ لَهُمْ جِلْبَاباً مِنَ اللِّینِ تَشُوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّهِ، وَ دَاوِلْ لَهُمْ بَیْنَ الْقَسْوَهِ وَ الرَّأْفَهِ...(نامه19) راهکارهای امام علی علیه السلام برای دفع فساد: 1. تواضع و فروتنی 2. زهد و پارسایی 3. مدارا و خوش رفتاری 4. عدالت‌گرایی 5. پرهیز از دنیادوستی 6. ایمان به معاد 7. انجام واجبات و پرهیز از منکرات 8. ساده‌زیستی 9. تقواپیشگی سه نمونه از راهکارهای امام علی علیه السلام برای دفع فساد: مدارا و خوش رفتاری: امام علی علیه‌السلام در نامه به فرماندار اصفهان مخنف‌بن سلیم برای برخی از ماموران مالیات چنین فرمودند:«... وَ أَمَرَهُ أَلَّا یَجْبَهَهُمْ وَ لَا یَعْضَهَهُمْ وَ لَا یَرْغَبَ عَنْهُمْ تَفَضُّلًا بِالْإِمَارَهِ عَلَیْهِمْ، فَإِنَّهُمُ الْإِخْوَانُ فِی الدِّینِ وَ الْأَعْوَانُ عَلَی اسْتِخْرَاجِ الْحُقُوقِ..»(نامه26) انجام واجبات و پرهیز از منکرات: امام علی علیه‌السلام در مورد انجام واجبات به محمدبن ابی‌بکر چنین فرمودند:«...صَلِّ الصَّلَاهَ لِوَقْتِهَا الْمُوَقَّتِ لَهَا وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَاتُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَالٍ وَ اعْلَمْ أَنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلَاتِک.»َ (نامه27) عدالت گرایی: امام علی علیه السلام در نامه‌ای به فرماندار مصر محمدبن‌ابی‌بکر در مورد عدالت در رفتار او چنین فرمودند:« فَاخْفِضْ لَهُمْ جَنَاحَکَ وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَکَ وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَکَ وَ آسِ بَیْنَهُمْ فِی اللَّحْظَهِ وَ النَّظْرَهِ حَتَّی لَا یَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِی حَیْفِکَ لَهُمْ وَ لَا یَیْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِکَ...»(نامه27) نحوه‌ی برخورد امام علی علیه السلام با مفسدان(ضمانت اجرا): 1. عزل: حضرت علی علیه‌السلام در نامه‌ای به منذربن جارود عبدی که دچار فساد اقتصادی شده بود فرمودند:«...وَ مَنْ کَانَ بِصِفَتِکَ فَلَیْسَ بِأَهْلٍ أَنْ یُسَدَّ بِهِ ثَغْرٌ أَوْ یُنْفَذَ بِهِ أَمْرٌ أَوْ یُعْلَی لَهُ قَدْرٌ أَوْ یُشْرَکَ فِی أَمَانَهٍ أَوْ یُؤْمَنَ عَلَی جِبَایَهٍ. فَأَقْبِلْ إِلَیَّ حِینَ یَصِلُ إِلَیْکَ کِتَابِی هَذَا، إِنْ شَاءَ اللَّهُ.»(نامه71) 2. حکم به جبران خسارت: امام علیه‌السلام در نامه‌ای به یکی از کارگزاران که در امانت خویش خیانت کرده بود فرمودند:«..بَلَغَنِی أَنَّکَ جَرَّدْتَ الْأَرْضَ، فَأَخَذْتَ مَا تَحْتَ قَدَمَیْکَ وَ أَکَلْتَ مَا تَحْتَ یَدَیْکَ. فَارْفَعْ إِلَیَّ حِسَابَکَ...»(نامه40) 3. اعمال مجازات اسلامی: امام علیه السلام در نامه ای به یکی از فرماندارارن خود که در اموال عمومی خیانت کرده بود ضمن نکوهش او، خواستار پس دادن اموال عمومی به بیت المال شده و به او وعده‌ی مجازات دادند و فرمودند:« فَاتَّقِ اللَّهَ وَ ارْدُدْ إِلَی هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ أَمْوَالَهُمْ، فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ ثُمَّ أَمْکَنَنِی اللَّهُ مِنْکَ لَأُعْذِرَنَّ إِلَی اللَّهِ فِیکَ وَ لَأَضْرِبَنَّکَ بِسَیْفِی الَّذِی مَا ضَرَبْتُ بِهِ أَحَداً إِلَّا دَخَلَ النَّارَ...»(نامه41)

مسئله ارتباط آیات سوره های قرآن کریم از دیرباز مورد اختلاف قرآن پژوهان بوده است. اکثریت مستشرقان و برخی قرآن پژوهان مسلمان منکر وجود ارتباط و انسجام میان آیات هستند. موافقان نظریه ارتباط آیات، دلایلی همچون: توقیفی بودن چینش آیات، حصر آیات مشخص در یک سوره، اقتضای حکمت و نیز اوصافی مانند: «کتاب»(مائده:48)، «عزیز» (فصلت:41)، «قول فصل»(طارق:13)، «حکیم»(ال عمران:58) و «لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه»(فصلت:42) برای قرآن را، گواهی بر صحت این دیدگاه دانسته اند. این پژوهش با قبول این اصل موضوعه که سوره های قرآن دارای هدف مشخص و آیات مرتبط و منسجم است؛ ارتباط آیات سوره مائده را مورد مطالعه قرار می دهد. آنچه این پژوهش را از نمونه های دیگر متمایز می سازد تعیین روابط بین خطوط ارتباطی و ترسیم شبکه ارتباطی آیات این سوره است. بنابراین در پی پاسخ به این پرسش که خطوط ارتباطی سوره مائده کدام است و به دنبال کشف چگونگی ارتباطات شبکه‌ای میان آیات سوره مائده و تعیین جایگاه خط ولایت در این شبکه؛ تلاش می شود خطوط ارتباطی آیات سوره مائده تعیین شود و با تبیین ارتباطات میان خطوط و ترسیم شبکه ارتباط آیات آن، وجود انسجام و ارتباطات شبکه‌ای میان آیات این سوره _ با وجود گسستگی ظاهری میان آیات آن- اثبات شود و جایگاه خط ولایت در شبکه ارتباطی مشخص گردد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و در دو مرحله و چندین گام انجام می شود که عبارتند از: مرحله اول: گام اول: تقطیع آیات؛ گام دوم: تبیین معنا و مدلول فرازها؛ گام سوم: استخراج موضوعات؛ گام چهارم: تعیین عنوان فرعی (خط ارتباطی فرعی)؛ گام پنجم: تعیین عنوان اصلی (خط ارتباطی اصلی)؛ گام ششم: تعیین مختصات و تفکیک خطوط ارتباطی. مرحله دوم: (بررسی ارتباط شبکه ای آیات): گام اول: تبیین ارتباط ترتیبی آیات؛ گام دوم: بررسی ارتباط خطوط. انتظار می رود در پایان این پژوهش، خطوط ارتباطی سوره مائده با عناوین: خداوند، احکام، پیامبران، پیمان، اهل ایمان، مخالفان حق، کتاب، پیامداعمال، ولایت، هدایت و ضلالت، معاد و دین به دست آید و با تبیین ارتباط خطوط اصلی و فرعی و تعمق در ضرورت جابه جایی خطوط در نقاط تلاقی، شبکه ارتباطی آیات ترسیم شده و جایگاه ولایت در این شبکه مشخص گردد، به طوری که اثبات کننده ارتباط تنگاتنگ آیات سوره مائده باشد.

زن یک انسان متعالی است و با پرورش استعدادهایی که دارد می تواند بر شرایط نامطلوب زندگی اش چیره شود. نمونه این توانایی ها را در شخصیت حضرت مریم می توان دید. حضرت مریم یکی از شخصیت های بزرگ و برجسته جهان بشریت می‌باشد که در ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام دارای ارج و احترام و نیز تقدس است. در بین این ادیان اسلام نگاه بسیار ویژه ای نسبت به حضرت مریم دارد به گونه ای که در مقایسه با دیگر ادیان( یهودیت و مسیحیت) متوجه می‌شویم که آنان چه تهمت های ناروایی را به حضرت مریم نسبت داده اند. دانشمندان و متفکران مسلمان شبهاتی را که یهودیان و مسیحیان در مورد حضرت مریم مطرح کرده‌اند، با استناد به آیات و روایات پاسخ گفته اند. در این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی می باشد سعی شده که با مقایسه ای تطبیقی به بررسی شخصیت، مقام و منزلت حضرت مریم در میان ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام پرداخته شود و بخشی از زندگی ایشان با توجه به کتاب قرآن و مقدس مورد تبیین قرار گیرد. کتاب «مریم ابنه عمران بین الیهودیه و المسیحیه و الإسلام» تألیف ابوعبدالرحمن غنیم غنیم عبدالعظیم است که در آن به بررسی شخصیت حضرت مریم در عقاید یهودیت، مسیحیت و اسلام پرداخته است. در این پایان نامه به ترجمه و نقد این کتاب پرداخته می شود

در میان منابع حدیثی شیعه عبارتی وجود دارد با این مضمون که اهل بیت پیامبر 'Jبه سبّ و شَتم مخالفانشان دستور داده‌اند: «نَحْنُ مَعَاشِرَ بَنِی هَاشِمٍ نَأْمُرُ کبَارَنَا وَ صِغَارَنَا بِسَبِّهِمَا وَالْبَرَاءَةِ مِنْهُمَا». اولین بار کشّی در قرن چهارم هجری قمری در کتاب رجالی خویش این سخن را پیش کشید. تا قرن دوازدهم اثری از این سخن در کتاب‌های روایی نبود تا اینکه در قرن دوازدهم علمای اخباری در کتاب‌های عوالم العلوم، بحار الانوار و ریاض الانوار دیگر بار با اندک تفاوتی به نقل از رجال کشی این سخن را ذکر کردند. حدیث مزید و مضطرب است و این عبارت سخن سید حمیری از فرقه کیسانیه است نه امام معصومj. علاوه بر این، در سلسله سند روایت، افرادی چون نصر بن صباح، اسحاق بن محمد بصری و محمد بن جمهور عمّی وجود دارند که در زمره غالیان‌اند. از آنجایی که در تفکّر کیسانیه و غالیان پدیده سبّ و شتم مخالفان شیعه و امامان معصوم D پررنگ است، می‌توان به الحاقی‌بودن عبارت «نَحْنُ مَعَاشِرَ بَنِی هَاشِمٍ نَأْمُرُ کبَارَنَا وَ صِغَارَنَا بِسَبِّهِمَا وَالْبَرَاءَةِ مِنْهُمَا» و جعلی و ضعیف‌بودنش حکم داد. علاوه بر این، مضمون عبارت با آیات قرآن و روایات معصومان D در تضاد است.

برخی بر این عقیده‌اند که 5 آیة ابتدایی سورة علق با فاصله زمانی نسبت به دیگر آیات این سوره نازل شده است و بین آیات ابتدایی و انتهایی سورة علق با سوره‌های مدثر، ضحی و قلم نازل گشته. در این پژوهش به بیان بسامد این اقوال مشهور در منابع اسلامی پرداخته و عدم صحّت اقوال فوق را آشکار نموده‌ایم. ضرورت بحث اثبات پیوستگی آیات یک سوره و اثبات ارتباط لفظی و معنایی آن‌ها و در نهایت تفسیر منسجم از یک سوره و متن است. پذیرش وقفة بین آیات ابتدایی و انتهایی سوره علق با آیات قرآن کریم و روایات ترتیب نزول در تضاد است. در این تحقیق اثبات شده است که آیات سوره علق پیوسته و با همدیگر نازل شده است.

مؤلف کتاب الاختصاص شناخته‌شده نیست؛ برخی او را احمد بن حسین مؤمن و برخی شیخ مفید می‌دانند. کنار این نظریه‌ها، نظریۀ دیگری هم هست و آن اینکه الاختصاص تلخیص‌شدۀ کتاب العیون و المحاسن شیخ مفید است. بر پایۀ این تحقیق، این کتاب از تألیف‌های احمد بن حسین المؤمن، شیخ مفید و یا تلخیصی از کتاب العیون و المحاسن وی نیست. گرچه بعضی از مشایخ شیخ مفید در سند روایات این کتاب ذکر شده، الاختصاص کشکولی را ماند که احادیث مختلف و متفاوت و گاه متناقض با رأی و نظر شیخ مفید را از کتاب‌های الاختصاص ابو علی احمد بن حسین بن احمد بن عمران، فضائل امیرالمؤمنین ابن دأب، صفه الجنه والنار و قبض روح المؤمن و الکافر سعید بن جناح و محنه امیرالمؤمنین به دست گردآورنده‌ای غیرمتخصص در امر حدیث جمع شده است.