جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سوره فجر در مکه نازل شده و همانند بسیاری دیگر از سوره‌های مکی، آیاتش کوتاه، تکان‌دهنده، پر محتوا و همراه با هشدارهای فراوان و خطاب‌ است؛ از جمله این خطاب‌ها ﴿یَأَیَّتهُا النَّفْسُ الْمُطْمَئنَّة﴾ می‌باشد. مفسران فریقین در مورد معنای نفس مطمئنه و تطبیق این مفهوم بر مصادیق خارجی، نظرات مختلفی بیان نموده‌اند. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نظرات مفسران فریقین در این موضوع پرداخته است، که در راستای آن به اقوال متفاوتی در مورد «نفس مطمئنه» دست یافته، که هر کدام به یکی از خصوصیات نفس مطمئنه اشاره داشته و همه‌ آن‌ها به همان معنای لغوی؛ یعنی آرامش قلب بدون اضطراب یا سکونت پس از اضطراب بازگشت می‌کند و نیز به هشت مصداق رسیده که برخی مصداق آیه را حمزه، برخی حبیب‌ بن ‌عدی، بعضی دیگر عباس، عموی پیامبر(ص) و عده‌ای نیز رسول خدا(ص)، گروهی امام حسین(ع) و شیعیان ایشان و یا قائلین به ولایت علی(ع) و در مقابل گروهی هم مصداق آیه را «خلیفه اول» و «خلیفه سوم» می‌دانند.

آیه «قَالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَى کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى» (طه/50)، یکی از آیات کلیدی قرآن درزمینه توحید ربوبی است. تفسیر صحیح این آیه مانند هر آیه دیگری، منوط به پایبندی و تسلط بر قواعد تفسیر است. یکی از علوم لازم برای تفسیر، «علم قرائات قرآن» است که نقش بسزایی در برداشت‌های تفسیری دارد. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی سعی شده تا چگونگی نقش اختلاف قرائت در تفسیر آیه 50 سوره مبارکه طه با بررسی منابع تفسیری فریقین روشن شود. برای این مهم دو قرائت مشهور و غیرمشهور آیه و اثر تفسیری هرکدام مقایسه و نقد و بررسی شده و با تمسک به ادله و ملاک‌های نقد اختلاف قرائات ازجمله قواعد ادبی و سیاق و... بررسی و تطبیق تفاسیر هر دو قرائت، وجهی ترجیح یا ردّ شده ‌است. در این آیه دو قرائت مختلف (مشهور و شاذ) در «خلقه» وجود دارد. به‌تبع این دو قرائت، ترکیب‌های متفاوتی برای آیه در نظر گرفته‌ شده که تفاسیر گوناگونی را هم به‌دنبال دارد. از بین این ترکیب‌ها، لحاظ دو مفعول «أعطی» به‌ترتیب در آیه بهتر است. از میان معانی، در نظر گرفتن عمومیت آیه با سیاق سازگارتر است. بااین‌حال، این دو قرائت رابطه‌ای تنگاتنگی با یکدیگر دارند که با مقایسه‌شان در تفسیر آن‌ها نیز نمایانگر است. ازجمله: اعتبارسنجی قرائات، رد یک برداشت تفسیری در قرائت غیرمشهور به‌خاطر ناسازگاری آن با قرائت مشهور، ترجیح قرائت مشهور بر غیرمشهور با استفاده از معیار ادبیات عرب، جمع بین معانی تفسیری در هر دو قرائت، نقد برداشت‌های تفسیری نادرست در هر دو قرائت، توسعه ‌معنای آیه با قرائت‌های مختلف و تأیید یک برداشت تفسیری در یک قرائت.

مقاله «اعداد» (Numbers)، از مستشرق مسیحی خانم افنان اچ فتانی، در دایرة‌المعارف قرآن الیور لیمن به چاپ رسیده است. نویسنده با مراجعه به آیات قرآن کریم سعی دارد تا حدودی دیدگاه قرآن کریم را درباره اعداد به دست آورد و ادعای اعجاز ریاضی و عددی در قرآن را بررسی و نظم شگفت­انگیز اعداد موجود در قرآن را منعکس ‌نماید. پژوهش حاضر به بررسی نقاط قوت و ضعف این مقاله، به لحاظ ساختاری و محتوایی می‌پردازد. بهره­گیری از ترجمه مناسب قرآن و مستند بودن مطالب به آیات قرآن و اشاره به لطایف قرآنی از نکات مثبت مقاله است. در مقابل، اشکالات ساختاری همچون عدم بررسی واژه و معنای «عدد» و اشکالات محتوایی چون مستند نبودن مطالب به منابع، تعمیم نادرست یک نظر به همه مسلمانان و خلط میان شگفت­انگیزی اعداد قرآن با اعجاز قرآن بر این مقاله وارد است. همچنین در این مقاله سعی شده است با ارائه مطالب تکمیلی این اشکالات مرتفع گردد.

آیه 22 سوره مبارکه انبیاء درصدد بیان براهین اثبات یگانگی خداوند است. از آن در کتابهای کلامی به برهان تمانع یاد می‌کنند. دراین مقاله با روش توصیفی تحلیلی به مسئله نقش دانش نحو در فهم این آیه کلامی می­پردازیم. فهم آیه شریفه وابسته به منطوق، مفهوم، و تلازم میان شرط و جواب آن است که به واسطه دانش نحو به دست آمده است. یافته­های تحقیق عبارتند از: رابطه شرط و جزاء و نسبت میان آن دو در آیه شریفه و از سوی دیگر لازمه یک سویه که میان تعدد آلهه و فساد و دیدگاه ابن‌حاجب مبنی بر ممتنع بودن جمله شرط در این آیه شریفه و مفهوم گیری از آن همگی از نقش آفرینی دانش نحو است. واژه "الا" به عنوان وصف قابل اسقاط و صرفا تاکیدی برای موصوف خود (آلهه) است. در امتناع تعدد آلهه، "الا الله" موضوعیت ندارد و این تحلیل نحوی در تقویت تقریرهای فلسفی اثرگذار بوده

تربیت به معنای ایجاد یا فعلیت بخشیدن هر نوع کمال در انسان که مطلوبیت و ارزش داشته باشد تعریف میگردد. این کمال گاهی از نوع شناختی است که مربوط به شناخت و آگاهی انسان است که شامل معلومات ذهنی او میگردد و گاهی به جنبه رفتار انسان مربوط است که به تصحیح عملکردهای انسان مربوط میشود و گاهی به صفات روحی وی میپردازد که به خلقیات انسان مرتبط می شود. تربیت با این تعریف به دو نوع تقسیم میگردد. گاهی انسان دیگران را در سه حیطه علم,رفتار و صفات روحی مورد تاثیر قرار میدهد که از آن به دیگر تربیتی تعبیر میگردد و گاهی خود را در معلومات,رفتارها و صفات نفسانی مورد تغییر,تصحیح و یا ایجاد ارزش های مطلوب در هر سه حیطه قرار میدهد. از این نوع تربیت به خودتربیتی تعبیر میگردد. در مکاتب تربیتی غربی بیشتر لفظ خودتربیتی در معنای تربیت علمی و آموزش استفاده میگردد لذا لفظ self education مترادف self learning استفاده میگردد. اما در اسلام تربیت نه فقط در حیطه علمی بلکه در دو بعد رفتار و صفات نیز انجام میپذیرد. مثلا در اسلام بیان این نکته که خداوند رزاق است از موارد تربیت علمی است و اینکه در مقابل خدای رزاق باید شکر عملی بجا آورد از نوع تربیت رفتاری و اینکه در نتیجه شاکر بودن,صفت رضا در انسان ایجاد شود از نوع تربیت صفاتی و خلقی است. البته در تحقیقات اسلامی بیشتر مقصود از تربیت,تربیت اخلاقی مطرح میشود که از آن به خودسازی نیز تعبیر میگردد اما در این تحقیق بر اساس معنای علمی تربیت و خود تربیتی که شامل علم آموزی,تغییر رفتار و تغییر صفات باشد عمل خواهد شد. اخلاق بیشتر در زمینه خودسازی برای اصلاح صفات است. اما برای اصلاح اعمال، علومی مثل فقه به آن می‌پردازد و برای اصلاح اعتقادات، علومی مثل کلام به آن می‌پردازد. در نهج البلاغه ما به معنای اعم نگاه می‌کنیم یعنی اگر می‌خواهیم خودمان را تربیت کنیم در هر سه زمینه اعتقادی، صفاتی و عملی باید باشد، حضرات معصومین علیهم السلام انسانها را در هر سه حیطه اصلاح می کردند زیرا این موارد در هم تاثیر دارد. پس خود تربیتی یک معنای اعم از خودسازی است و خودسازی به معنای اصطلاحی اش در معنای صفات به کار می‌رود. حضرت علی علیه السلام مخاطبانشان را در هر سه حیطه تربیت کردند یعنی تربیت اعتقادای و تربیت اخلاقی و تربیت رفتاری. امروزه در علم تعلیم و تربیت ، تربیت به دو نوع خود تربیتی و دیگر تربیتی تقسیم می گردد . هریک از این دو روش تربیتی دارای خصوصیات خاص به خود می باشد. روشها ، عوامل، موانع، زمینه ها و ساختارهای مختلفی برای آن بیان شده است. خود تربیتی برای رسیدن به اهدافی همچون سرآمدی دریک مجموعه، بارور کردن ظرفیتهای انسان، موفقیت در زندگی، کسب آرامش روحی ، کاهش استرس و صدها هدف دیگر انجام می پذیرد. یکی از اهدافی که دین اسلام به انسانها برای توجه به آن و هدف قرار دادن آن در خود‌تربیتی معرفی کرده است رسیدن به کمال نفسانی و انسانی است. بدیهی است خود تربیتی با درنظر گرفتن اهداف مختلفی که برای آن متصور است دارای موانع مختلفی نیز می شود. کسی که خود تربیتی را به قصد موفقیت در زندگی مادی می پیماید دارای موانعی است که کسی که خود تربیتی را برای رسیدن به کمال انسانی محقق می سازد لزوما با آن موانع مواجه نمی شودو بالعکس. لذا بررسی موانع پیش روی کسی که خود تربیتی را برای تحقق کمال انسانی ای که دین معرفی می کند، انجام می دهد برای شناخت وی از موانع و رفع آنها بسیار ضروری است. از طرفی بررسی این موانع در کلام امام علی ع که قرآن ناطق بوده و کلام ایشان در منابع اسلامی و از جمله نهج البلاغه متبلور شده است می تواند صحیح ترین نظریه در باب موانع خود تربیتی در تحقق کمال انسانی را پیش روی مسلمانان قرار دهد. تحقیق ما در مورد موانع سه مولفه ( اعتقادی، اخلاقی و رفتاری) است یعنی موانع خود تربیتی اعتقادی، موانع خود تربیتی اخلاقی و موانع خود تربیتی رفتاری . منظور از تربیت اعتقادی، علم انسان در مورد مسائل دینی است. این که خدا هست و لازم است انسان به قرآن، ملائک، انبیا، قرآن، معاد و آخرت و... اعتقاد داشته باشد که ما در این تحقیق موانع تربیت اعتقادی ( غفلت از خود و خدا و انبیاء و ...) را بررسی خواهیم کرد. منظور از تربیت صفاتی ( اخلاقی)، صفات روحی است یعنی صفاتی که در نفس انسان وجود دارد. موانع تربیت اخلاقی: کبر، غرور، حسد، کینه، بخل و... . و منظور از تربیت رفتاری، اصلاح اعمال و رفتار انسان است که ما موانع تربیت رفتاری را بررسی خواهیم کرد . به طور مثال: پیروی از شیطان و مخالفت با ولایت و دروغ گویی و... .با توجه به توضیحات فوق، این پایان نامه برای پاسخگویی به این سوال که موانع خود تربیتی در تحقق کمال انسانی از منظر امام علی ع چیست انجام خواهد گرفت.

سخن از جاهلیت سخن از راه و روشی است که محدود به زمان و مکان مشخص نمی­باشد و در واقع یک سرشت اجتماعی است که می­تواند در هر مکان و هر زمان بروز کند. ارائه شاخصه­های جاهلیت از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که با تطبیق آن شاخصه­ها بر هر جامعه­ای می­توان از وجود جاهلیت در آن جامعه آگاه شد. .بدین منظور در این پژوهش تلاش شده است تا با استفاده از استراتژی پژوهشی داده بنیاد، مبتنی برآموزه­های کتاب شریف نهج­البلاغه الگویی از جامعه جاهلی ارائه گردد، که بر اساس استنباط داده­ها و کد­های استخراج شده از آن اگر جامعه از پذیرش هدایت الهی امتناع کند و در عقاید او اضطراب ایجاد شود و در شناخت معبود دچار گمراهی گردد و از حجت الهی و امام برحق پیروی نکند و به نوعی سطحی­نگر باشد موجبات سقوط آن در جاهلیت فراهم گشته است هرچند آن جامعه در سطح بالا و مترقی از علم و صنعت و تمدن باشد.

خلقت حضرت آدم× و برخی حوادث پیرامون آن در هفت سوره از قرآن مجید بیان شده ‌است. در سه سوره بقره، اعراف و طه از حقیقتی به نام «جنّت» به‌عنوان سکونت‌گاه اولیه آدم و حوا یاد می‌شود. چیستی و مکان جنّت مذکور مسأله‌ای اختلافی در میان مفسران است. در این‌باره هشت دیدگاه وجود دارد که چهار قول از همه برجسته‌تر است: آسمانی و آخرتی بودن جنّت؛ دنیایی و زمینی بودن جنّت؛ برزخی بودن جنّت و توقف و عدم تعیین به سبب تعارض مستقر در ادله. بررسی تفاسیر فریقین نشان‌می‌دهد که دیدگاه برزخی با شواهد و قرائن تطابق بیشتری دارد و پاسخ‌های دقیق‌تری به شبهات می‌دهد. افزون بر آن، دقت در ظهور آیاتی که جنّت آدم× در آنها مطرح شده و توجه به ترتیب چینش اتفاقات و روایات تفسیری، دلیلی نو بر تقویت قول برزخی بودن جنّت آدم× است.

در میان روایات اهل بیت، روایاتی وجود دارد که با این عنوان «احادیث ائمّه، صعب و مستصعب هستند» مطرح شده¬¬اند و محدّثان شیعه در کتب خود این روایات را با اسناد ¬و تعابیر مختلف ذکر کرده¬اند. شارحان حدیثی شیعه در بیان معنا و مفهوم این احادیث، به سه گروه تقسیم شده اند: برخی بر این باورند که این احادیث به بطون مختلف معنایی کلمات معصومان اشاره دارد و نشان از این است که بعضی معانی احادیث، برای همگان قابل فهم نیست؛ عدّه¬ای آن را ناظر به فضایل و کمالاتی می دانند که در وجود معصومان است که درک و اعتقاد به صحّت آن برای تودۀ مردم مشکل است. و دستۀ سوم، ولایت معصومان را مصداق این احادیث می دانند.مقالۀ حاضر سعی بر آن دارد تا با جمع آوری نقل های مختلف این احادیث و استفاده از قرائن موجود در این روایات، کاوشی در ارائۀ نظر صحیح انجام دهد و در این راستا نشان داده خواهد شد که نظر گروه اوّل، ناصواب و نظر گروه دوم، صحیح است و نظر گروه سوم نیز به نحوی از مصادیق مورد دوم است. هم چنین علل به خطا رفتن عدّه-ای از شارحان این احادیث، ذکر می شود تا حدیث پژوهان با دانستن آن علل، خود را از ارتکاب چنین اشتباهاتی حفظ کنند.

قرآن، مناسب با ساختار وجودي آدمي، شامل برنامه‌هاي تربيتي براي هدايت و تعالي انسان‌هاست. در تحقيقات تربيتي‌ـ قرآني، گزاره‌هاي مختلفي مانند مباني، اصول، روش، اهداف و... از آيات قرآن استخراج مي‌شود. براي استفاده بهينه از اين تحقيقات، لازم است الگويي ارائه و ارتباط گزاره‌هاي تربيتي با اين الگو بيان شود تا زمينۀ کاربست آنها فراهم شود. اين پژوهش، تلاش دارد تا به الگوي تربيتي آيات حج دست‌ يابد؛ چراکه مناسک حج برنامۀ فشردۀ انسان‌سازي است. براي اين مهم، با روش توصيفي‌ـ تحليلي، پس از استنطاق از آيات حج با تکيه بر تفسير الميزان‌ـ‌که غني‌ترين تفسير شيعي است‌ـ الگو‌سازي شده‌ است. اين الگو به گزاره‌هاي تربيتي دست‌يافته از آيات حج مستند است. برخي عناوين تربيتي عبارت‌اند از: «مباني»‌اي همچون خلوص و اختيار، «اصولي» مثل عمل‌گرايي و وحدت‌گرايي، «روش‌هايي» چون آسان‌سازي و تمثيل، «عواملي» مانند دعا و امنيت، «موانعي» چون شرک و مأيوس کردن و «نتايجي» مانند اميدواري و زندگي طيب. در نتيجه، ارتباط اين يافته‌ها در چهار الگو روشن شده‌ است. رابطۀ ميان «مباني، اصول و اهداف» و رابطة ميان «مربي، متربي، نتايج، عوامل و روش‌ها».

یکی از انواع تفاسیر قرآن مجموعه تفاسیری است که به عنوان تفاسیر روایی از آن‌ها یاد می‌شود. در این تفاسیر که مجموعه‌ای از روایات تفسیری است، این روایات هم از جهت مضمون و هم از جهت روش بیان تفسیری دارای انواع مختلفی می‌باشند. یکی از پربسامدترین روایات از حیث مضمون، روایات تأویلی است. از طرفی در تفاسیر عرفانی و حتی علم عرفان نیز بحث تأویل از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده می‌باشد. شناخت گونه‌های روایات تأویلی علاوه بر اینکه در فهم روایات تفسیری تأثیرگذار است، در شناخت نسبت میان این روایات و مباحث تأویل عرفانی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی به بیان گونه‌های روایاتی که به نحوی در آن‌ها یا تأویل بیان شده و یا از نظر مصداقی تأویلی صورت گرفته است می‌پردازد. در نتیجه تحقیق گونه‌های متعدد و متنوعی از روایات تأویلی به دست آمد که از جمله آن‌ها تأویل طولی، عرضی، باطنی، ادبی- نحوی، ترکیبی، مجازی، خبری، انشایی، جری و تطبیقی و دلالی را می‌توان نام برد.