جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«روانشناسی سیاسی» برای دانشجویان ترم نخست کارشناسی علوم سیاسی در سال ۹۹ و در ده جلسه عرضه شده است. جلسه‌ی نخست به تعریف سیاست اختصاص دارد. جلسه‌ی دوم به دو دسته‌ی کلی از تبیین‌های روان‌شناختی در تبیین رفتارهای سیاسی اشاره دارد. جلسه‌ی سوم از رفتارگرایی اسکینر در تبیین رفتارهای سیاسی بهره گرفته می‌شود. جلسه‌ی چهارم به تبیین علل فرمان‌پذیری انسان‌ها اشاره دارد. جلسه‌ی پنجم شرحی است از یکی از معروف‌ترین آزمایش‌های تاریخ روانشناسی موسوم به آزمایش زندان استنفورد. در جلسه‌ی ششم از نحوه‌ی تصمیم‌گیری‌های سیاستمداران در اطاق‌های فکر سخن می‌رود و توضیح داده می‌شود چگونه است که گاه چنین تصمیمات نادرستی اتخاذ می‌کنند. هفتمین جلسه به شرح حال روانی سیاستمداران اختصاص دارد و درهشتمین جلسه دوقطبی معروف راست و چپ معرفی می‌شود. در جلسه نهم بحث دوقطبی پی‌گرفته و به بیان می‌شود که چرا سیاستمداران سخنان مخالفان خود را نمی‌شنوند. جلسه آخر به رویکردهای زیستی به سیاست اشاره‌ای می‌کند.

در نقد ادبی تکاملی از منظر نظریه‌ی تکامل داروینی شاهکارهای ادبی نقد می‌شوند. هدف عمده­ی این سنخ نقد آن است که با نگاهی نو، نوری تازه بر هزارتوهای غامض روابط انسانی بتاباند. جوزف کرول از سردمداران نقد ادبی تکاملی است و معروف‌ترین نقد وی بر تصویر دوریان گری، اثر اسکار وایلد، نگاشته شده است. این مقاله مروری انتقادی است بر نقد تکاملی کرول از شاهکار وایلد. دعوی مقاله آن است که کرول در نقد خود با این دشواری روبه‌روست که هدف اصلی کنش‌های آدمی از منظر تکامل زیستی بقا و تولید مثل است در حالی­که وایلد هدفی مغایر با این را برای قهرمان داستان خود، دوریان، معرفی می­کند. نقد کرول یک نقد ادبی با ارزش است اما شاید نتوان آن را یک نقد ادبی تکاملی تمام عیار به‌حساب آورد زیرا توجه کرول عمدتاً معطوف به روان‌شناسی تکاملی است در حالی‌که از تکامل فرهنگی و لایه­های فرازیستی انسان در نقد خود بهره نمی­برد. با نگاه به نظریه­هایی نظیر آراء دی­وال می­توان این نقد را بیشتر به یک نقد ادبی تکاملی نزدیک کرد.

در این جلسات به نحو مقدماتی رابطه‌ی نظریه‌ی تکامل زیستی و فلسفه برای مخاطبان عمومی شرح داده شد. در جلسات نخست ابتدا به نحوی اجمالی جایگاه رویکردهای طبیعت‌گرایانه در فلسفه‌ی روز معرفی شد و سپس بخش‌هایی از آراء معرفت‌شناختی داروین عرضه گردید. در جلساتی نیز نظریه‌ی انتخاب طبیعی شرح داده شد. در ادامه تکامل انسان طرح شد و جلساتی نیز به زیباشناسی تکاملی و اخلاق تکاملی اختصاص یافت.

از افزودن داده‌های علمی جزئی‌نگر در کنار هم می‌توان تصاویری عام‌تر ترسیم کرد. این تصاویر عام‌تر خود مدل‌هایی خطاپذیرند که البته می‌توانند بهتر از حدس‌های تصادفی تصویری از آینده را بنمایانند. در مقاله‌ی حاضر دسته‌ای از یافته‌های تجربی در کنار یکدیگر در دفاع از این دعوی قرار گرفته‌اند که «همه‌گیری کووید19 با تسریع تغییراتی که در میکروبیوم انسان در حال رخ دادن است تأثیرات شگرفی بر سلامت جسمی و روانی، هیجانات و شناخت، و روابط اجتماعی انسان‌ها دارد». استدلال اصلی مقاله در دفاع از این دعوی چنین است. ترکیب میکروبیوم بر سلامت جسمی و روانی، هیجانات و شناخت، و روابط اجتماعی انسان تأثیر دارد و بنابراین تغییر در میکروبیوم به تغییر در این جنبه‌ها می‌انجامد. طی تاریخ تکاملی انسان میکروبیوم تغییر کرده است. در دو سده‌ی گذشته این روند تغییرات شتاب گرفته است و همه‌گیری کووید19 می‌تواند تغییرات بیشتری در میکروبیوم انسان‌ها ایجاد کند. در حمایت از مقدمات استدلال، از میان انبوه داده‌ها برخی گزینش و عرضه شده‌اند.

واقع‌گرایی عرفی و واقع‌گرایی علمی دو برنهاد متافیزیکی هستند که اولی متعهد به وجود هویات مشاهده‌پذیر معرفت عرفی و دومی متعهد به وجود هویات مشاهده‌ناپذیر ضروری در نظریه‌های خوب جاافتاده علمی‌اند. برخی از فیلسوفان با اتکا به رویکرد تکاملی در مقام دفاع یا انکار واقع‌گرایی عرفی و علمی برآمده‌اند. بررسی این استدلال‌ها نشان می‌دهد شواهد مثبتی به نفع هر دو موضع واقع‌گرایی و ضدواقع‌گرایی وجود دارد؛ امّا پیامدهای شک‌گرایانه رویکرد تکاملی به علم، منشأ ایده جدیدی برای تبیین علم و رشد معرفت علمی است. در این مقاله با بررسی استدلال‌های یادشده، موضعی به نفع شرحی تکاملی برای علم و رشد معرفت علمی مبتنی بر تبیین تکاملی ون فراسن اتخاذ خواهد شد؛ موضع سومی که میان واقع‌گرایی و معجزه‌باوری در تبیین موفقیت علم است. انتخاب، بین واقع‌گرایی یا معجزه دانستن موفقیت علم، مصداقی از مغالطه همه یا هیچ است. در رویکرد تکاملی به علم، تولید مدل‌های مقاوم و تاب‌آور، هدف اصلی علم و فلسفه است و واقع‌گرایی علمی نیز یکی از مدل‌های تاب‌آور فلسفه علم است.

در فلسفة علوم اجتماعی، عده‌ای بر شباهت علوم اجتماعی و طبیعی، از حیث موضوع و روش و هدف تأکید دارند و عده‌ای دیگر به تفاوت‌های بنیادین میان آنها، در این جنبه‌ها قائل‌اند. مهم‌ترین استدلال‌های دو دسته برای ادعاهای خود، فهرست‌وار در این مقاله آمده است. از جمله موضوعات مورد اختلاف که در اینجا بیان شده است، می‌توان به آزمایشی بودن یا نبودن علوم اجتماعی، وجود داشتن یا نداشتن قوانین کلی در علوم اجتماعی، و تفاوت‌های پیش‌بینی و تبیین در علوم طبیعی و علوم اجتماعی اشاره کرد. آیا موضوعات مورد مطالعه در علوم اجتماعی، ویژگی‌های منحصر به فردی مانند معنادار بودن دارند که آنها را به لحاظ ماهیتی، از پدیده‌های مورد مطالعه در علوم طبیعی متمایز کند؟ آیا از روش‌های به کار رفته در علوم طبیعی که کارامدی خود را در حیطة مطالعة پدیده‌های فیزیکی و زیستی نشان داده‌اند، می‌توانیم در مطالعة پدیده‌های اجتماعی استفاده کنیم؟ اگر پاسخ مثبت است، آیا باید چنین کنیم؟ یا می‌توان اهداف متفاوتی، در دو حیطة علوم اجتماعی و طبیعی در نظر گرفت که مانع این کار شود؟ مقالة حاضر به پاسخ‌های متفاوتی که اشاره می‌کند در ادبیات فلسفة علوم اجتماعی، به این پرسش‌ها داده شده است.

مقاله‌ی حاضر هفت بخش دارد. در بخش اول، مقدمه‌ای در مورد رویکرد معناشناختی ارایه می‌شود. بخش دوم به تفاوت‌های رویکردهای سنتی و معناشناختی اشاره می‌کند. در رویکرد معناشناختی، مدل‌ها نقشی اساسی دارند. جوهر اصلی این دیدگاه این است که نظریه‌ها چیزی بیشتر از مجموعه‌ای از مدل‌ها نیستند و بنا بر این، شاخصه‌ی نظریه‌ها و فهم اینکه آنها چگونه جهان را بازنمایی می‌کنند، در صورتی که چنین کنند، به مفهوم مدل وابسته است. در بخش سوم، به نقش مدل‌ها در این رویکرد اشاره شده و در بخش چهارم، به معرفی دو شاخه‌ی معروف‌تر رویکرد معناشناختی یعنی ساختارگرایی و حالت ـ ‌فضا پرداخته می‌شود. بخش پنجم به این موضوع می‌پردازد که بر خلاف تصور رایج در مورد غیر واقع‌گرایانه بودن دیدگاه معنایی می‌توان همانند فیلسوفانی نظیر ساپی و گی‌یر تعبیری واقع‌گرایانه از این رویکرد داشت. بخش ششم به نقدهایی که به رویکرد معناشناختی وارد آمده، و بخش آخر به برخی رویکردهای جایگزین اشاره می‌کنند.[1] [1]. استاد ارجمند، جناب آقای دکتر علی پایا مقاله‌ی حاضر را با حوصله مطالعه و نکات و اصلاحات متعددی را پیشنهاد کردند. اصلاحات پیشنهادی را در متن اعمال و برخی از نکات را به صورت پاورقی و با عنوان «پایا، 1388» ذکر کرده‌ام. به این وسیله از زحمات ایشان تشکر می‌کنم.

استعاره و تمثیل در مهم‏ترین حوزه‌های معرفتی و در عرصه علوم تجربی از جمله زیست‌شناسی و تکامل کاربرد دارند. زیست‎شناسی و فلسفه زیست‎شناسی دامنه وسیعی از مباحث معرفتی و فلسفی را به وجود آورده است. تحویل‌گرایی و ضد تحویل‌گرایی، از آموزه‌های مهم قابل بحث در فلسفه زیست‌شناسی‌اند. کلر و دوپره دو تن از نمایندگان این دو مکتب‌اند. کلر با به‎کارگرفتن استعاره و تمثیل، برای تحویل تبیین‌ها در زیست‌شناسی به تبیین‌ها در فیزیک و شیمی کوشیده است؛ اما دوپره با این تحویل‌گرایی مخالف است. افراد با رویکردهای مختلف که گاه ممکن است رویکردها در تقابل با یکدیگر نیز باشند، از استعاره‌ها و تمثیل‌ها کاربردهای مختلفی مراد می‌کنند. تمثیل زیست‌شناسی سیستم‌ها نمونه‌ای از این دست است که کاربرد وسیع استعاره و تمثیل را در علم نشان می‌دهد.