جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شایع‎ترین و زیر بنایی‎ترین اضطراب بشری، اضطراب مرگ است که گاه به اضطراب مرضی تبدیل شده و در زمرۀ رذائل اخلاقی قرار می‎گیرد. در این پژوهش بر اساس تعالیم دینی و نمونه‎های مثبت مواجهه با مرگ، راه‎کارهای اخلاقی برای کاهش اضطراب مرگ، رویارویی مناسب با آن و طی کردن مطلوب این مرحلۀ مهم از زندگی ارائه شده است. در این تحقیق با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و روش کیفیِ اجتهاد دانش دینی، تلاش شد با تتبع و بررسی تعالیم اسلامی به طبقه‎بندی منسجمی از آیات و روایات مربوط به مرگ و انواع مواجهۀ با آن دست یابیم؛ لذا انواع مواجهه مثبت اخلاقی با مرگ و شاخص‎های دست‎یابی به آن استنباط و استخراج شد تا بتوان در پرتو آن با رویکرد شناختی به افزایش آگاهی و تقویت بینش و در نتیجه کاهش اضطراب و مواجهه‎ی مطلوب با مرگ برسیم. استخراج الگوهای مثبت مواجهه‎ با مرگ مانند مرگ در حال ایمان به خدا، مرگ در حال اسلام، مرگ در زمرۀ نیکان، مرگ در حال پاکی، مرگ نفس مطمئنه، شهادت، مرگ با معرفت و ولایت اهل‎بیت پیامبر و مرگ در حال تحصیل علم را می‎توان به عنوان یافته های این تحقیق برشمرد. معرفی برخی شاخص‎های اخلاقی مانند: تقویت برنامه های عبادی، آماده شدن برای مرگ با اعمال صالح و ماندگار، ترک گناه، توبه، تقویت اخلاص، افزایش شناخت خدا، ایجاد و تقویت معرفت و ارتباط با معصومین و همنشینی با افراد نیک کردار را می‎توان از نتایج مقاله برشمرد.

هدف این پژوهش ساخت و اعتباریابی مقیاس شجاعت براساس منابع اسلامی است. این تحقیق ازلحاظ رویکرد روشی، آمیخته (کیفی و کمّی) است. بدین منظور از دو روش تحلیل مفهومی‌ـ‌محتوایی و زمینه‌یابی استفاده شده‌ است. در روش تحلیل مفهومی‌ـ‌محتوایی با مراجعه به روایات معصومین، چهار مؤلفه (قوت، پایداری، اقدام، شناخت عقلانی) و 29 نشانه برای شجاعت استخراج شد. در مرحلۀ بعد مؤلفه‌ها و نشانه‌ها به همراه مستندات آن در اختیار کارشناسان قرار گرفت و بعد از اعمال نظر آن‌ها، برای موارد تأییدشده گویه‌هایی طراحی شد. در مرحلۀ آخر، بعد از نظرخواهی از کارشناسان دربارۀ مناسب‌بودن یا نبودن گویه‌ها و ضرورت یا عدم ضرورت هر‌یک از گویه‌ها، مقیاسی با 45 گویۀ تأییدشده آماده شد. در مرحلۀ پیمایشی، مقیاس آماده‌شده، بعد از اجرای مقدماتی بر روی 50 نمونه و انجام تحلیل‌های آماری روی داده‌ها آمادۀ پیمایش اصلی شد. در پیمایش اصلی داده‌های حاصل از اجرای مقیاس بر روی 225 دانشجوی دانشگاه شهید رجایی و طلاب حوزۀ علمیۀ قم (مدرسۀ علمیۀ معصومیه، مؤسسۀ امام خمینی و مرکز جامع علوم اسلامی) استخراج شد و روایی و اعتبار مقیاس بررسی شد. برای بررسی روایی محتوایی از نظر کارشناسان، برای بررسی روایی ملاکی از مقیاس شجاعت اخلاقی سِکِرکا و برای بررسی روایی سازه از روش تحلیل عاملی استفاده شد. در زمینۀ روایی محتوایی سه مؤلفه از چهار مؤلفۀ اصلی شجاعت تأیید شد. همچنین، کارشناسان هر 29 نشانۀ شجاعت را پذیرفتند و درنهایت، از بین 87 گویه، 45 گویه برای اجرای مقیاس پذیرش شد. در ارتباط با روایی ملاکی نیز مقیاس شجاعت اسلامی با مقیاس شجاعت اخلاقی سکرکا از همبستگی مثبت و معناداری (637/0r=) برخوردار است. دربارۀ روایی سازه هم سه گویه که دارای بار عاملی کمتر از 3/0 بود، حذف شد و بر روی 42 گویۀ باقیمانده، تحلیل عاملی صورت گرفت که بعد از انجام تحلیل عاملی، چهار عامل شناسایی شد که عبارت‌اند از: «جوانمردی (مروت)، ایستادگی، اقدام عقلانی و سعۀ‌صدر». نتایج نشان داد که مقیاس شجاعت براساس منابع اسلامی از روایی و اعتبار مطلوب برای فعالیت‌های پژوهشی برخوردار است.

موضوع اصلی این جستار، چیستی فلسفه روان‌شناسی و هدف آن، تبیین ماهیت فلسفه روان‌شناسی است. روش ما در این مقال، تحلیل عقلی و تحلیل محتوای کیفی است که از دو مسیرِ بررسی تحلیلی مفهوم فلسفه و پیگیری مصادیق فلسفه مضاف دنبال می‌شود. داده‌های تحقیق بدین قرار است: بنا بر مسیر اول، فلسفه روان‌شناسی عبارت است از: بررسی معناشناسانه، هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و رویکرد اخلاقی به دانش روان‌شناسی. بر اساس مسیر دوم، فلسفه روان‌شناسی عبارت است از: معرفتی درجه دوم که برای شناخت درست روان‌شناسی به بررسی عقلی مبادی تصوری و تصدیقی دانش روان‌شناسی می‌پردازد. نتایج تحقیق این است که فلسفه روان‌شناسی متمایز با فلسفه ذهن و علم‌النفس فلسفی است؛ اگرچه هم‌ پوشی‌هایی نیز با هم دارند.

امید از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه ادیان و مذاهب اخلاق‌محور، بوده است. در آموزه‌های قرآن و روایات، ابعاد مختلف این مسئله با واژگانی چون، رجا، أمل، تمنی و طمع، مورد بررسی‌ قرار گرفته است. امید به‌معنای داشتن‌ انتظار مثبت برای رسیدن به هدف و دارای حداقل چهار مؤلفه اصلی: اهداف، باور به اسباب و علل، توکل به خدا و تلاش است. مهم‌ترین یافته‌های مقاله حاضر آن است که در آیات قرآن هدف، دستیابی به قرب الهی و مقام خلافت الهی است و تهذیب نفس، افزایش شوق و محبت به خدا و اصلاح و تربیت و صدور اعمال نیک از پیامدهای امید، در آموزه‌های اسلامی و آیات قرآن دانسته می‌شود. انسانی که از فقدان معنا در زندگی رنج می‌برد و امور زندگی مادی او را ارضا نمی‌کند، فقط اعتقاد به مبدأ هستی و امید به رحمت بی‌انتهای او و لقای پروردگار، روزنه‌ای در دل او می‌افکند که تسلی‌بخش روح خسته و آزرده او می‌گردد و هیچ‌گاه در فراز و فرودهای زندگی احساس تنهایی نمی‌کند.

پژوهش حاضر به منظور استخراج مؤلفه‌های درمان وجودی بر اساس آموزه‌های قرآن کریم با تأکید بر دیدگاه محمدحسین طباطبایی انجام شده است. طرح تحقیق در قالب مطالعات کیفی، در گروه طرح‌های مفهومی یا نظری به انجام رسید. نتایج، علاوه بر کشف کاستی‌های موجود در درمان‌های وجودی رایج، شامل مؤلفه‌های زیر است: ۱. ایمان؛ ۲. خودآگاهی؛ ۳. جهان معنادار؛ ۴. عشق به دیگران. هر مؤلفه شامل دو بعد شناختی و رفتاری است. بر اساس قالب درمانی استخراج‌شده از قرآن کریم، می‌توان گفت نیاز اساسی آدمی رسیدن به سلامت و امنیت است که شرط اساسی برای رسیدن به آنها، ایمان به خداوند است. در این درمان فرض بر آن است که غفلت و فراموشی عهد الست، زمینه‌ساز پیدایش بیماری دل و سردرگمی‌های انسانی است. بنابراین، یادآوری آیات قرآنی و پیچش درمان وجودی در حریری از فرهنگ قرآنی با توجه به اهمیت خلأ موجود در درمان‌های وجودی رایج، می‌تواند راه‌گشای درمانگران باشد.

هوش معنوی، هوشی است که تمامی ابعاد دیگر هوش انسانی را یکپارچه می‌کند. هدف از این پژوهش مقطعی، بررسی مقایسه‌ای هوش معنوی در میان دانشجویان و طلاب حوزه علمیه، و همچنین بررسی تفاوت‌های جنسیتی بود. در این مطالعه از ابزار سنجشی پرسش‌نامه اسلامی هوش معنوی (IQSI) استفاده شده که بر پایه دیدگاه‌های اسلامی از مؤلفه‌های مهم هوش معنوی طراحی شده است. نمونه این پژوهش شامل ۳۰۶ تن از دانشجویان و طلاب حوزه علمیه بود که در محدوده سنی ۱۸ تا ۲۵ سال قرار داشتند، و به روش خوشه‌ای از میان دانشکده‌های دانشگاه تهران و حوزه‌های علمیه برادران و خواهران تهران انتخاب شدند. نتایج نشان داد که به‌ طور کلی هوش معنوی در طلاب و دانشجویان متفاوت است، به ‌طوری که طلاب از توانمندی‌های تجربه‌ای معنوی بیشتری برخوردارند. اما تفاوت معنادار جنسیتی در هوش معنوی وجود ندارد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که ظرفیت‌های معنوی را بیش از همه می‌توان در بافت طلاب حوزه علمیه عمیقاً بررسی کرد. بر این اساس لازم است همراه با مشارکت این قشر، پژوهش‌های تبیینی و پیش‌بینی‌کننده در این حیطه در دستور کار قرار گیرد.

این پژوهش با رویکرد نظری و تحلیل محتوا، برآن است تا الگوی سبک زندگی از دیدگاه دالایی لاما(ی چهاردهم)، رهبر بوداییان تبت را از میان آثار وی استخراج و مورد نقد و ارزیابی قرار دهد. دالایی لاما در سبک زندگی، بر چند اصل اساسی تأکید دارد. از نظر وی، شادی هدف زندگی است و باید تمامی فعالیت ها و برنامه ها در راستای این هدف سامان یابد. همدردی با دیگران براساس مهرورزی عام، زمینة آرامش و نشاط زندگی را فراهم می کند. تمرین آیات هشت گانه و مراقبه روزانه، معرفت نفس و گیاه خواری، از آموزه های وی در سبک زندگی به شمار می آید. این تعالیم براساس آئین بودایی ارائه شده است. اشکال اساسی تعالیم وی در سبک زندگی، منبعث از اخلاق سکولار و منعزل از مبانی و اهداف ماورایی است. نتایج این تحقیق، گویای این است که گرچه همسویی خاصی در توصیه به برخی عادت واره ها با آموزه های اسلامی مشاهده می شود، اما این آموزه ها فاقد پشتوانه اصیل متکی به وحی و غیرقابل اتکا می باشد.