جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هویت چیست؟ من ما را چگونه میشود تعریف و تحدید کرد؟ آیا هویت ایرانی را میتوان دارای یک عنصر لایتغییر فرض کرد؟ برخی مانند دکتر ندوشن معتقد به یک جوهر ایرانیت هستند و برخی مانند دکتر سید جواد طباطبایی تلاش میکنند بر روی این عنصر ایرانیت جهانی ایرانی بنا کنند ولی اندیشمندان دیگری چون آقای مصطفی ملکیان اعتقادی به این جوهر گرایی در زمینه هویت ملی نیستند. در درس‌گفتار باب هویت، ملیت، قومیت و ایرانیت» من تلاش نمودم زمینه های بحث را پی ریزی کنم و در درسهای آتی به مسائل بنیادین در این خصوص بیشتر بپردازم. البته من ادعای اصلیم این است که دعوای بین هگل و کی ئه رکه گورد یعنی نظام های فلسفی و تفکر اگزیستانسیال در همه حال در جریان است و محدود نمودن مفهوم هویت در قالب نظم هگلی حذف امکانهای بیشمار زیست انسانی است.

در این مقاله رویکرد «روش‎شناسی شریعتی» در حوزۀ مطالعات دین‌پژوهی از زاویۀ علوم انسانی نقد و بررسی شده است. نگارنده در این مقاله تلاش نموده این پرسش را مطرح و دنبال کند که نگاه متدولوژیک شریعتی به مقولۀ دین‌پژوهی بر چه اساس و مبنایی می‌باشد. سپس برای راستی‎آزمایی رویکرد شریعتی در مطالعه جامعه‎شناختی ادیان تلاش کرده است با خوانش انتقادی، متدولوژی شریعتی را کنکاش و واکاوی کند.البته تلاش نگارنده این بوده است که بحث «روش‎شناسی» شریعتی در «بستر علوم انسانی» را با اتکاء بر آثار شریعتی مورد بازبینی انتقادی قرار دهد و مقصود این است که اغلب آثار نسبت به متن شریعتی بی‌التفات بوده‎اند و منتقدان او حتی بر این باورند که شریعتی بحثی در باب روش‎شناسی علوم انسانی به‌ صورت اعم، و دین‎شناسی، به صورت اخص، ندارد. امّا با خوانش انتقادی متن می‎توان به نتایج بنیادین متفاوت‎تری دست یافت و تلاش نگارنده آن است که این ساحت از اندیشه شریعتی را مورد مداقه قرار دهد

ابن‌خلدون در مقدمه علم عمران را بنیاد نهاد و بدین سبب اغلب به عنوان بنیان‌گذار یا دست‌کم پیشگام جامعه‌شناسی شناخته شده است؛ اما جامعه‌شناسی وی بسط نیافته و از او به عنوان نظریه‌پرداز غفلت شده است. فرید العطاس تداوم اروپامحوری در علوم‌اجتماعی را مانع توجه به منابع غیر اروپایی نظریه‌ها و مفاهیم دانسته؛ به‌طوری که تفکر ابن‌خلدون را در حاشیۀ علوم‌اجتماعی مدرن قرار داده است. طرح اسلامی کردن دانش به عنوان واکنشی به اروپامحوری در جهان اسلام مطرح شد. فرید العطاس این طرح را در بسط جامعه‌شناسی ابن‌خلدون به عنوان نمونه‌ای برای جامعه‌شناسی دگرواره ناموفق دانسته است. هدف این پژوهش بررسی دیدگاه انتقادی فرید العطاس درباب علوم‌اجتماعی اروپامحور و نقش آن به‌مثابۀ مانع برای بسط جامعه‌شناسی ابن‌خلدون است. روش این پژوهش اسنادی است و با مراجعه به آثار فرید العطاس به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی این پرسش‌ها بررسی شد: فرید العطاس چگونه اروپامحوری را به‌مثابۀ مانعی برای بروز نظریۀ اجتماعی ابن‌خلدون مطرح می‌کند؟ چرا فرید العطاس طرح اسلامی کردن دانش را در بسط جامعه‌شناسی ابن‌خلدون ناموفق می‌داند؟ و این‌که فرید العطاس فراهم آوردن چه شرایطی را برای بسط جامعه‌شناسی ابن‌خلدون لازم می‌داند؟ بنابر یافته‌های پژوهش فرید العطاس هم مخالف علوم‌اجتماعی اروپامحور است و هم خصم آن یعنی طرح اسلامی کردن دانش را مکفی نداسته است؛ لذا جامعه‌شناسی ابن‌خلدون در جریان اصلی جامعه‌شناسی و نیز در علوم‌اجتماعی اسلامی توفیقی نیافته است. بدین روی فرید العطاس پیشنهاداتی برای ورود ابن‌خلدون به جریان اصلی جامعه‌شناسی و بسط جامعه‌شناسی نو _ ابن‌خلدونی ارائه داده است.

▪️ سوال اول: پدیده «بازگشت ملت ها در عصر جهانی شدن» در چه بستری این اتفاق رخ داده است؟ چه زمینه سیاسی اقتصادی در سطح جهانی منجر به ظهور این پدیده شده است؟ جهانی شدن چه جهانی را خلق کرده است، که ضد خود را در خود پرورش داده است؟ ▪️سوال دوم: اگر تضاد امروز را تضاد هویتی و سیاست امروز را ظهور سیاست های هویتی در نظر بگیریم، نقش بازار سرمایه داری در این پدیده کجاست؟ همان طور که می دانیم اصلی ترین عامل جهانی شدن سرمایه داری است و شکل بندی اجتماعی جهان امروز، حاصل جهانی شدن سرمایه است. اما چگونه واکنش جهانی به این پدیده نه در شکل اعتراضات طبقاتی بلکه در بروز سیاست های هویتی خود را نشان داده است؟ ▪️ سوال سوم: آیا جهانی شدن زمینه ظهور جنبش های قومی و سیاستمداران ملی گرا را در سراسر جهان فراهم کرده است، یا این واکنش ها منحصر به جهان غربی است؟ آیا ظهور پوتین و اردوغان و برآمدن حزب ملی گرا درهند را می توان با برگزیت و ترامپ و لوپن مقایسه کرد؟

سیدجواد میری در همایش «پرسش از امر دینی در جهان معاصر» گفت: هنگامی که عبدالکریمی به‌درستی در نقد عبدالکریم سروش در رابطه با «سکولار شدن مقوله وحی» ارجاع به «بینش قرآنی» می‌‌دهد، بینش قرآنی را ذیل مفاهیم عبری-یهودی از یک سو و مفاهیم کاتولیکی- یوروسنتریکی از سوی دیگر می‌‌خواند، در حالی‌ که بینش قرآنی واجد منطق‌‌هایی است که در روایت عبدالکریمی از منظر مبنایی با آن فاصله زیادی دارند.

در این مقاله، نقد شریعتی بر جامعه‌شناسی دین دورکیم واکاوی شده است. این واکاوی نشان می‌دهد هر نظریه‌ای باید مورد بحث و نقد قرار گیرد و شریعتی نشان داده است که نظریة دورکیمی یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های جامعوی کردن مقولة دین است (که توانسته نحله‌های گوناگون ضدّ مذهبی را تقویت کند) و در این قالب، مسئلة «احساس دینی» در تاریخ بشر -که در ادبیات دینی از آن با مفهوم «فطرت» یاد می‌گردد- را نفی و مسخ کند و شریعتی با تفکیک بین «احساس دینی» و «روح اجتماعی» این نظریه را نقض کرده است؛ ثانیاً این رویکرد تئوریک شریعتی به ‌عنوان یک «چشم‌انداز کلاسیک» باید در جهان مطرح شود و این، به‌خودی‌خود، می‌تواند ایجاد سنّت مطالعات دینی در چهارچوب جامعه‌شناسی مبتنی بر رویکرد ایرانی با قرائت شریعتی را به منصة ظهور برساند. روش مطالعه در این مقاله، روش تجزیه و تحلیل متون است.

در مکتب حسینیه ارشاد دو شخصیت جهانی وجود داشتند که هر کدام یک بعد از نظریه اصالت فطرت را تئوریزه کرده بود: علی شریعتی و مرتضی مطهری.