جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت اباالفضل العباس (ع) در خانه‌ای زاده شد که جایگاه دانش و حکمت بود، علمدار دشت نینوا در چهارم شعبان سال 26 هجری در مدینه النبی پا به عرصه ی گیتی نهاد و در همان ابتدا از پرتو هدایت پدر بزرگوارش امیرمومنان علی (ع) و دو برادر رشیدش، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بهره‌ها برد و به طور مستقیم از اهل بیت (ع) علوم و اسرار الهی را آموخت. قمر بنی‌هاشم در روز عاشورا در حالی به خوبی امتحان خویش را در درگاه الهی پشت سر گذاشت که امام حسین (ع) به هنگام شهادتش این چنین فرمود: «الْانَ إِنْکَسَرَ ظَهْری وَقَلَّتْ حِیلَتی» (مجلسی، 40:1361)؛ یعنی اکنون پشتم شکست وچاره‌ام کم شد. این جمله نشان از جایگاه رفیع حضرت عباس (ع) در پشتیبانی از ولایت دارد. و چه زیبا حضرت حجت (عج) این وفاداری سقای دشت نینوا را ترسیم می‌کند، امام موعود (عج) در قسمتی از زیارتنامه‌ای که برای شهدای کربلا ایراد کردند، این چنین حضرت عباس (ع) را مورد خطاب قرار می‌دهند: «السَّلَامُ عَلَی أَبِی الْفَضْلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِیرِ الْمُوْمِنِینَ- الْمُوَاسِی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ- الْفَادِی لَهُ الْوَاقِی السَّاعِی إِلَیْهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَهِ یَدَاهُ- لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ یَزِیدَ بْنَ الرُّقَادِ الْجُهَنِیَّ وَ حَکِیمَ بْنَ الطُّفَیْلِ الطَّائِ» (ابن قولویه، 1401ق:205)؛ سلام بر ابوالفضل عباس، پورِ امیرمومنان (ع) کسی که: جان خود را نثار برادرش کرد، دنیا را وسیله ی آخرت خود قرار داد، فدای برادرش شد، نگهبان بود و سعی بسیار کرد تا آب را به لب تشنگان برساند، دو دستش در جهاد فی سبیل ‌اللّه قطع شد، خداوند قاتلان او، یزید بن رقاد و حکیم بن طفیل طائی را لعنت کند. این چنین بود حضرت ابوالفضل (ع) به سبب اوج معرفت به ذات مقدس امام زمان خود و بصیرت فوق‌العاده‌اش با جان نثاری در راه ولایت در تاریخ اسلام و شیعه ماندگار شد و ایشان از جمله معدود غیر معصومین هست که از معصوم برای ایشان زیارتنامه صادر شده است. از آنجایی که متون زیارتی در برگیرنده اصول اخلاقی و عقاید استوار شیعه است و پیش‌تر توسط معصومین برای شیعه به یادگار مانده است، می‌تواند به عنوان مستندترین الگوی عملی شیعه محسوب شود، به گونه‌ای که در درون این زیارات علاوه بر آشنایی با عرفان عملی و نظری، راه‌ نجات و رستگاری را توکل کردن به ذات اقدس الهی معرفی می‌کند و بهترین راه‌ میانبرد توسل کردن به ذوات مقدسه می‌خواند.در مورد امامان و بزرگان شیعه، زیارت نامه هایی نقل شده و بسیاری از این زیارت نامه ها مورد قبول بزرگان است. یکی از بزرگانی که در قیام کربلا تأثیرگذار بوده است، حضرت عباس بن علی (ع) است که در زیارت ایشان، از ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات نقل شده است. بررسی سند زیارت، یکی از کارهای مهم این پژوهش است که تا به حال در این زمینه کار نشده است. موضوع دیگر، بررسی متن زیارت است که در متن آن، جمله ها و کلمات قابل تأملی در متن زیارت حضرت عباس (ع) آمده مانند عبد صالح، صاحب بصیرت بودن و مطیع بودن آن حضرت از خدا و رسول و معصومین (ع) اشاره شده است که تا کنون با توجه به بررسی های اینترنتی و کتابخانه ای، کار مورد توجهی صورت نگرفته است و حتی درباره این شخصیت تأثیرگذار در تاریخ، به ویژه در عصر حاضر که بیشتر مطرح می شود، کار علمی مورد توجهی صورت نگرفته است. و اینجانب تصمیم بر انجام این پژوهش گرفته ام. بنابراین نویسنده در این پایان نامه قصد آن دارد که شخصیت آن بزرگوار را مورد بررسی قرار داده و فرازهای برجسته متن زیارت نامه را مورد تحلیل قرار دهد. لذا پرسش پژوهش به شرح ذیل می باشد:زیارت حضرت عباس (ع) از نظر سندی و متنی چگونه است؟

مسأله امامت یکی از مسائل مهمی است که در جهان اسلام بعد از رحلت رسول اکرم (ص) سبب ظهور شکاف میان مسلمین گردید. در خصوص جانشین پیامبر (ص)، و وجوب تعیین امام، بین شیعه و سنی اختلافی نیست، ولی در نوع وجوب و شیوه‌ی تعیین امام، اختلاف نظر وجود دارد. امامیه، امامت را از اصول مهم اعتقادی دانسته و معتقد است که نصب امام بر خداوند متعال واجب است که راه شناخت آن هم با توجه با کتاب و سنت روشن می‌شود و امامت جایگاه رفیعی نزد شیعه دارد که وجود صفاتی چون عصمت را در امام شرط کرده‌اند، اما اهل سنت به ویژه آلوسی، نصب امام را به حکم شرع بر مردم واجب دانسته، ولی وجود صفاتی چون عصمت را در امام لازم نمی‌دانند. مقوله امامت اگر چه در مباحث اعتقادی و کلامی دارای قدمتی دیرینه است، اما همیشه یکی از مهم‌ترین و چالش بر انگیز‌ترین مباحث کلامی در بین متکلمان و مفسران اسلامی است. و چون مهم‌ترین آیات قرآن مورد استناد امامیه در اثبات اصل امامت و جانشینی پیامبر (ص)، آیات ولایت، تبلیغ، اکمال، تطهیر، مودت و مباهله می‌باشند و بیشتر اشکالات از طرف اهل سنت در مورد امامت در رابطه با این آیات وارد شده است، در این پژوهش محقق با مراجعه به منابع تفسیری با روش توصیفی _ تحلیلی سعی می‌نماید که به بررسی مسأله امامت از نظر آلوسی در تفسیر روح المعانی و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پرداخته، دیدگاه‌های این دو مفسر بزرگ از شیعه و اهل سنت را مورد ارزیابی قرار دهد.

با توجه به جایگاه مهم شوخی در تعاملات انسانی و نمود آن، شادی، که نیاز ضروری روح آدمی است، واکاوی نحوۀ برخورد پیامبر اکرم2 و ائمهk در این باره به‌عنوان اسوه، بسیار حائز اهمیت است. در بررسی‌های اولیه، دو دسته روایت سلبی و ایجابی در این موضوع رخ می‌نماید. در این مقاله در درجۀ اول، چیستی شوخی، سپس جمع‌بندی روایات در این زمینه، شکل‌های وقوع شوخی در کلام معصومانk و اهدافی که آن بزرگواران از شوخی داشتند، مطرح شده است. در این نوشتار بر آنیم تا با جمع‌آوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و تحلیل ادبی آن داده‌ها، تبیین شایسته‌ای برای این موضوعات ارائه دهیم.

متون گذشته و کهن، از جمله حدیث، از آنجایی که شفاهی بوده و به صورت مکتوب صادر نشده، و راویان، ای بسا از استعداد و حافظه یکسانی نداشته‏اند، امکان نقل لفظی و کامل سخنان گویندگانشان، وجود نداشته و نقل به معنا صورت گرفته است. این اتفاق، هر چند بنا به دلایل عقلایی و مأذون بودن از سوی معصوم7، پذیرفته است، اما آسیب‏هایی به همراه دارد. این نوشته، کوشیده است، با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاه از منابع کتابخانه‏ای، گونه‏های نقل به معنا را با تأکید بر تحریف‏زایی و تصحیف‏سازی، شناسایی و معرفی کرده و مواردی زا ارائه دهد و نقد کند. دستاورد این پژوهش، با بررسی چند و چون و چگونگی تغییر نقل حدیث، و با نشان دادن مواردی کلیدی نشان می‏دهد که در صورت دگرگونی بنیادین نقل به معنا، باید در پذیرش آن، جوانب احتیاط علمی را رعایت نمود.

ترجمه‌هایی که نسبت به قرآن‌حکیم انجام گرفته، خالی از خطا و اختلاف نیستند؛ و از آنجایی که این کتاب عزیز الهی با این‌گونه اشتباه‌ها و اختلاف‌ها مناسبتی ندارد، اهمیت لزوم ترجمه صحیح بیشتر مشخص می‌گردد. بی‌تردید روایات معتبر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) معیار مفید و ارزشمندی در این رابطه به شمار می‌روند، چرا که معلّم کتاب بهتر از دیگران می‌تواند بیانگر محتوای آن باشد. به بیان دیگر، به دلیل ارتباط عمیق و ناگسستنی عترت طیّبه با کتاب الهی -آن‌طورکه در حدیث ثقلین به عنوان عدم جدایی این دو ثقل ارزشمند منعکس شده-، آن چیزی هم که به قرآن‌کریم مرتبط می‌شود -از قبیل تفسیر یا ترجمه- روا نیست که با سخنان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) مخالفت کند، چنانکه بین خود آن دو مخالفتی نیست. اما با وجود اهمیت موقعیت اهل‌بیت عصمت (علیهم‌السلام) و احادیث معتبرشان نسبت به قرآن‌مجید، اثر مستقلی در میان پژوهش‌های پیرامون بررسی ترجمه‌های قرآن‌کریم بر این اساس صورت نگرفته است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که نقش روایات معصومان (علیهم‌السلام) در ترجمه صحیح قرآن چگونه است؟ در این رساله، که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، ضمن بررسی هجده ترجمه مشهور معاصر از قرآن‌کریم، تلاش شده تا نقش مذکور نمایانده شود، و این خود می‌تواند گامی ‌جهت کمک به مترجمان قرآن‌کریم برای ارائه ترجمه‌ای دقیق‌تر باشد. برای دستیابی به این هدف، ابتدا آیاتی از پنج جزء اول قرآن‌مجید که اختلاف قابل توجهی در ترجمه آنها میان مترجمان وجود داشت، گزینش شده و سپس بر مبنای روایات معتمد معصومان (علیهم‌السلام) مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. از آن جهت که اصل مبحث حاضر، بیان نقش روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در ترجمه صحیح قرآن است، احراز اعتبار روایات ایشان ضروری می‌نماید؛ ازاین‌رو، بحثی پیرامون حجیت روایات تفسیری نیز ارائه شده است. عمده نتایج حاصل شده از پژوهش حاضر از این قرار است که: استناد به کلام اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در ترجمه قرآن‌کریم نه تنها منعی ندارد، بلکه مهمترین ملاک در این زمینه هستند و حتی باید گفت، جایز نیست ترجمه‌ای مخالف و معارض با بیان مبیّنان حقیقی کلام الهی باشد. همچنین در برخی ترجمه‌های قرآن‌مجید، اختلاف‌ها و اشتباه‌های قابل توجهی مشاهده گردید که با میزان روایات معتبر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) سنجیده شد، و موارد سازگار با کلام معصومان (علیهم‌السلام) به عنوان مراد واقعی آیات کریمه معرفی گردید.

نقل به معنا یکی از موضوعات کاربردی در علوم حدیث و اصول فقه می باشد . نقل به معنا؛ یعنی بیان کلام معصوم علیه السلام با الفاطی دیگر یا ساختاری مشابه با رعایت اصل معنا و لذا نقل به معنای کلام معصوم با الفاظی دیگر به شرطی که مخلّ به معنا نباشد، مورد توافق اکثریت محدثان وعلمای فقه واصول است .موافقان به ادله ای چون؛سیره ی صحابه وتابعان ، سیره ی عقلاء، عسر وحرج در نقل الفاظ واز همه مهمتر جواز نقل به معنا از سوی معصومین علیه السلام اشاره کردعه اند .با وجود جوازآن ، این پدیده پیامدها و افات بسیاری را در فهم حدیث بوجود آورده است و نیز فصاحت وبلاغت کلام معصوم علیه السلام را خدشه دار نمود .دراین رساله ضمن تبیین نقل به معنا و بیان ارتباط آن با تحریف ، وضع و تقطیع ، تلاش شده رواج و عدم رواج آن را با تتبع در پیشینه ی تاریخی موضوع ، اثبات نموده و به شاخصه ها و ملاکهای تشخیص آن پرداخته و سرانجام پیامدهای مثبت ومنفی آن را از جهت بلاغی و فقه الحدیثی بررسی کند.

یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن، جنبۀ فصاحت و بلاغت آن است. در همین حال داستان بنی‌اسرائیل یکی از داستان‌های مهم قرآنی و سرشار از نکات اخلاقی و تربیتی است که در بسیاری از سوره‌های قرآن مطرح شده است. سٶال این است که استفاده از فنون و صنایع بلاغی و به طور خاص در داستان بنی‌اسرائیل در قرآن، چه تأثیری بر انتقال پیام یا محتوا دارد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، تأثیر این فنون و صنایع را در برخی آیات مرتبط با داستان بنی‌اسرائیل در قرآن بررسی کرده است. با بررسی این آیات مشخص می‌شود که قرآن فنون و صنایع بلاغی را به صورتی اعجازآمیز به خدمت گرفته است تا پیام و محتوا را به مٶثرترین شکل ممکن به مخاطبان منتقل کند. استفاده از این فنون، زیبایی، لطافت و تأثیر پیام‌های قرآنی را چند برابر کرده است. از اسلوب به کاررفته در قرآن می‌توان دریافت که استفاده از فنون و صنایع ادبی به ویژه برای بیان امور اخلاقی، تأثیر سخن را بر مخاطبان بسیار افزایش می‌دهد و پذیرش پیام آن را برای آنان آسان می‌کند.

از پندارهای مغرضانه برخی مستشرقان که تحت لوای به چالش کشیدن قرآن مطرح شده، تقابل ظاهری فحوای برخی آیات است. «عصمت انبیا» یکی از این موارد می باشد که در آیات متعددی بر آن تأکید شده است. در مقابل؛ برخی دیگر از آیات که در عرف مفسران به «آیات عتاب» مشهور گشته اند، آن گونه که از ظاهر آنها نیز برداشت می گردد، با موضوع عصمت منافات داشته و این دو ناسازگار جلوه می نمایند. نوشتار حاضر سعی می کند با هدف پاسخ گویی به این شبهه، بر اساس مطالعه توصیفی تحلیلی شصت و پنجمین آیه سوره زمر: (و لقد اوحی الیک و الی الذین من قبلک لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین) در منابع فریقین؛ ضمن بیان مفهوم عصمت و تبیین وجه توحیدی جهت آیه، نظریات مفسرانی که خطاب را کنایی و یا حقیقی می دانند مطرح نموده و نظر به کارکردهای بلاغی و سیاق؛ به شبهه زدایی مسأله تعارض آیه با بحث عصمت بپردازد.

حدیث «عالم زمانه» سفارش امام صادق (ع) به صحابه شان است که بخاطر دعوت به علم و دعوت به شناخت زمانه از اهمیتی دوچندان برخوردار است و این اهمیت در دورۀ کنونی که تحولات زمانه با سرعتی فزاینده پیش می روند؛ تبدیل به ضرورت، اولویت و بلکه فوریت می شود. از این رو این نوشتار بر آن شده است که حدیث مذکور را در پرتو ابزارهای فقه الحدیثی قرار دهد تا فهمی درست و دقیق از آن بدست آید. مطالعۀ فقه الحدیثی این حدیث نشان می دهد که شناخت زمانه به معنای شناخت شرایط و مقتضیات آن و آماده سازی جهت برآورده کردن نیازهای زمانه از اولویتی فوریتی برخوردار است.

اعتبار به عنوان یکی از ملاک‌های مهم گزینش و نقل روایات نزد شیخ صدوق مطرح است، اما این‌که این ملاک در کلیه روایات و آثار وی، مدنظر بوده، میان عالمان حدیث محل اختلاف است. مقاله حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده، به بررسی میزان اعتبار انواع روایات در آثار شیخ صدوق از نگاه وی پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که وی ـ جدای از کتاب من لایحضره الفقیه که به اعتبار روایات آن تصریح کرده ـ در سایر آثار ملاک‌های دیگری چون مناسبت با محتوای کتاب و سبک آن نوشتار را لحاظ کرده و درجه اعتبار روایت احیاناً در اولویت بعدی وی بوده است. هم‌چنین از آن‌جا که موضوع اعتبار در روایات طبی، اعتقادی، تفسیری و اخلاقی بسان روایات فقهی حائز اهمیت نبوده ملاک اصلی انتخاب وی واقع نگردیده است. با این حال، گفتنی است شیخ صدوق در اکثر موارد، روایاتی را برگزیده که «عدم اعتبار» آن‌ها برای وی محرز نگشته و گاه که به نقل روایت غیر معتبر پرداخته به عدم اعتبار و احیاناً دلیل نقل آن تصریح کرده است.