جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در اواس‍ط ق‍رن‌ گ‍ذش‍ت‍ه‌ ف‍لاس‍ف‍ه‌ ب‍رای‌ پ‍ی‌ ب‍ردن‌ ب‍ه‌ چ‍گ‍ون‍گ‍ی‌ درک‌ م‍ن‍ظور گ‍وی‍ن‍ده‌ ب‍ه‌ وس‍ی‍ل‍ه‌ م‍خ‍اطب‌ ب‍ه‌ ان‍دی‍ش‍ه‌ ن‍ش‍س‍ت‍ن‍دو ن‍ظری‍ه‌ ک‍ارگ‍ف‍ت‌ را ب‍ه‌ ع‍ن‍وان‌ چ‍ه‍ارچ‍وب‍ی‌ ب‍رای‌ م‍طال‍ع‍ه‌ ک‍ارک‍رده‍ای‌ زب‍ان‌ در م‍وق‍ع‍ی‍ت‍ه‍ای‌ خ‍اص‌ ارائ‍ه‌ ک‍ردن‍د. اه‍م‍ی‍ت‌ ای‍ن‌ ن‍ظری‍ه‌ ن‍گ‍ارن‍ده‌ را ب‍ر آن‌ داش‍ت‌ ت‍ا ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ی‌ م‍خ‍ت‍ص‍ر در ای‍ن‌ زم‍ی‍ن‍ه‌ ب‍ر روی‌ زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌ ان‍ج‍ام‌ ده‍د. ه‍دف‌ از ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ در ای‍ن‌ زم‍ی‍ن‍ه‌ م‍ش‍خ‍ص‍ا م‍ع‍رف‍ی‌ اج‍م‍ال‍ی‌ م‍ب‍ان‍ی‌ ن‍ظری‍ه‌ ک‍ارگ‍ف‍ت‌ و طب‍ق‍ه‌ب‍ن‍دی‌ ع‍وام‍ل‌ ه‍س‍ت‍ه‌ای‌ آن‌ ی‍ع‍ن‍ی‌ اف‍ع‍ال‌ ک‍ن‍ش‍ی‌ ب‍ود. ب‍ه‌ ای‍ن‌ م‍ن‍ظور، ن‍گ‍ارن‍ده‌ در ف‍ص‍ل‌ دوم‌ ب‍ه‌ طرح‌ م‍لاح‍ظات‌ ن‍ظری‌ خ‍ود درب‍اره‌ ک‍ارگ‍ف‍ت‍ه‍ا (ک‍اره‍ای‍ی‌ ک‍ه‌ ب‍ه‌ ک‍م‍ک‌ زب‍ان‌ ان‍ج‍ام‌ م‍ی‌ش‍ون‍د) پ‍رداخ‍ت‍ه‌ اس‍ت‌. ف‍ص‍ل‌ س‍وم‌ از رس‍ال‍ه‌ ح‍اض‍ر ب‍ه‌ ب‍ازب‍ی‍ن‍ی‌ م‍طال‍ع‍ات‍ی‌ اخ‍ت‍ص‍اص‌ ی‍اف‍ت‍ه‌ اس‍ت‌ ک‍ه‌ در زم‍ی‍ن‍ه‌ ک‍ارگ‍ف‍ت‍ه‍ا ص‍ورت‌ گ‍رف‍ت‍ه‌ اس‍ت‌. در ف‍ص‍ل‌ چ‍ه‍ارم‌ ای‍ن‌ رس‍ال‍ه‌ ب‍ه‌ طب‍ق‍ه‌ب‍ن‍دی‌ اف‍ع‍ال‍ی‌ در زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌ پ‍رداخ‍ت‍ه‌ ش‍ده‌ اس‍ت‌ ک‍ه‌ در ک‍ارگ‍ف‍ت‍ه‍ا ب‍ه‌ ک‍ار م‍ی‌رون‍د و م‍ی‌ت‍وان‍ن‍د آرای‌ م‍ن‍ت‍ق‍دان‌ را در ای‍ن‌ زم‍ی‍ن‍ه‌ ب‍ه‌ م‍ح‍ک‌ گ‍ذارن‍د. ف‍ص‍ل‌ پ‍ای‍ان‍ی‌ رس‍ال‍ه‌ ح‍اض‍ر ب‍ه‌ طرح‌ ن‍ت‍ای‍ج‍ی‌ اخ‍ت‍ص‍اص‌ ی‍اف‍ت‍ه‌ ک‍ه‌ از پ‍ژوه‍ش‌ ح‍اض‍ر ح‍اص‍ل‌ م‍ی‌آم‍د. در ت‍دوی‍ن‌ ای‍ن‌ م‍خ‍ت‍ص‍ر از روش‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ - ق‍ی‍اس‍ی‌ اس‍ت‍ف‍اده‌ ش‍ده‌ اس‍ت‌ و ب‍رای‌ دس‍ت‍ی‍اب‍ی‌ ب‍ه‌ پ‍ی‍ک‍ره‌ پ‍ژوه‍ش‌ م‍ج‍م‍وع‍ه‌ای‌ ب‍ال‍غ‌ ب‍ر ۱۶۰ ف‍ع‍ل‌ از ف‍ره‍ن‍گ‌ ف‍ارس‍ی‌ م‍ع‍ی‍ن‌ اس‍ت‍خ‍راج‌ ش‍ده‌ان‍د. ن‍گ‍ارن‍ده‌ م‍دع‍ی‌ ای‍ن‌ م‍ه‍م‌ ن‍ی‍س‍ت‌ ک‍ه‌ ت‍م‍ام‍ی‌ اف‍ع‍ال‌ ک‍ن‍ش‍ی‌ زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌ را اس‍ت‍خ‍راج‌ ک‍رده‌ ول‍ی‌ آن‍چ‍ه‌ ب‍ه‌ ع‍ن‍وان‌ پ‍ی‍ک‍ره‌ پ‍ژوه‍ش‌ م‍ورد ن‍ظر ق‍رار گ‍رف‍ت‍ه‌ اس‍ت‌ م‍ی‌ت‍وان‍د در طب‍ق‍ه‌ب‍ن‍دی‌ ن‍ه‍ای‍ی‌ ای‍ن‌ دس‍ت‍ه‌ از اف‍ع‍ال‌ از ک‍ارآی‍ی‌ م‍طل‍وب‍ی‌ ب‍رخ‍وردار ب‍اش‍د. ه‍م‍چ‍ن‍ی‍ن‌، ن‍گ‍ارن‍ده‌ م‍ع‍ت‍ق‍د اس‍ت‌ ک‍ه‌ ب‍ه‌ ب‍ه‍ان‍ه‌ طب‍ق‍ه‌ب‍ن‍دی‌ اف‍ع‍ال‌ ک‍ن‍ش‍ی‌ و ب‍ا اس‍ت‍ف‍اده‌ از ای‍ن‌ اف‍ع‍ال‌ م‍ی‌ت‍وان‌ ه‍دف‍ی‌ ب‍ه‌ م‍رات‍ب‌ ف‍رات‍ر را ن‍ی‍ز ک‍ه‌ ه‍م‍ان‌ ش‍ن‍اس‍ای‍ی‌ ک‍ارب‍رده‍ای‌ اص‍ل‍ی‌ زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌ اس‍ت‌، دن‍ب‍ال‌ ک‍رد.

---

‫يکي از ابعاد مهم سيره اهل بيت(ع)، نحوه تعامل آنان با موضوع فقر در جامعه، و انسان‌هاي نيازمندي است که در فقر و تنگدستي زندگي مي‌کردند. پديده فقر معلول عوامل متعددي است، که بخشي از آن‌ها عوامل معنوي مانند زياده‌خواهي، ستم‌کاري و اسراف است، و گروه ديگر از آن‌ها، عوامل مادي مانند انحصار ثروت در دست توانگران، مديريت نادرست و ناکارآمد، تنبلي و بي‌حوصلگي در کار، و بي‌تدبيري در اداره زندگي مي‌باشد. اهل بيت(ع) براي مبارزه با اين پديده، دو راه مختلف پيشگيري از فقر، و رفع فقر را در پيش گرفته بودند. آن‌ها براي پيشگيري از فقر، علاوه بر آگاه ساختن مردم نسبت به وظايف فردي، مانند تقوا و ايمان، طلب علم و دانش، کسب تجربه و مهارت و تدبير در معيشت، تلاش مي‌کردند تا با ترويج راه‌کارهاي اجتماعي مانند ايجاد روحيه تعاون و همکاري، تکافل اجتماعي و کمک به ستم‌ديدگان، از بروز و گسترش پديده فقر در جامعه جلوگيري نمايند. همچنين در دوره‌اي که حاکميت در دست ايشان بود، با نظارت مستقيم بر بازار، منع از احتکار، عمران و آباداني، توسعه کشاورزي و صنعت، و گرفتن ماليات در پيشگيري از فقر تلاش کرده‌اند. بررسي سيره اهل بيت(ع) در زمينه رفع فقر نيز ما را با وظايف فردي و اجتماعي بسياري آشنا مي‌سازد. ميانه‌روي در هزينه‌ها، غنيمت شمردن فرصت‌ها، کار و تلاش، پرداخت خمس و زکات، کمک به فقيران و توليت اغنيا براي حيات فقرا همگي شواهدي بر اين موضوع هستند. اهل بيت(ع) در عصر حاکميت نيز با تعديل ثروت، ايجاد اشتغال، پشتيباني از کشاورزي و دام‌داري، مبارزه با مفاسد مالي کارگزاران و حمايت از فقرا، تلاش‌هاي بسياري در رفع فقر نموده‌اند. نتيجه مهم اين تحقيق آن است که مبارزه اهل بيت(ع) با فقر، مبارزه‌اي جدي و اساسي از طريق ريشه‌کن نمودن علل آن است، نه اينکه شکم‌هاي گرسنه را دعوت به صبر نموده و مسايل اقتصادي را در نظر آنان کم‌اهميت جلوه دهند.

‫پايان نامه حاضر، ابعاد مختلف مهدويت و اعتقاد به شؤون مختلف مربوط به حضرت مهدي همچون: ظهور، غيبت، طول عمر، وجود فعلي و حيات آن حضرت، نسب شريف آن امام، فوايد غيبت ايشان و پاسخ شبهه هايي در زمينه مسايل مختلف مهدويت را بيان مي‌کند. نويسنده در شش فصل و يک خاتمه به امور مذکور در اين نوشتار پرداخته است. در فصل اول کلياتي از بحث و مفهوم اصطلاحي و لغوي مهدويت، معناي مهدي در قرآن و لغت، جايگاه مهدويت در قرآن، حديث و شعر مطرح شده است. در فصل دوم اصل اعتقاد به مهدي( نزد مسلمانان و فرقه‌هاي مختلف شيعه و اهل سنت اعم از شافعي، حنفي، مالکي، حنبلي و ديدگاه انديش مندان آنان در اين زمينه تجزيه و تحليل گرديده و ضمن انعکاس و اشتراک نظر آنان در اصل مسأله مهدويت، اسامي کتاب‌هاي شيعه و اهل سنت در اين موضوع معرفي مي‌گردد. نگارنده در همين زمينه با اشاره به رواياتي متعدد از منابع روايي اهل سنت در باره شؤون گوناگون حضرت مهدي(، تصريح عالمان سنّي به صحت و تواتر اين احاديث را يادآور شده است. وي در فصل سوم به تشيخص اسم و پدر حضرت مهدي( پرداخته و ديدگاه شيعيان، اهل سنت و رواياتشان را در اين زمينه مطرح کرده و آراي آنان را در اين باره که: پدر آن حضرت، امام حسن عسکري( هستند، منعکس مي‌سازد. نويسنده اين روايات را متواتر دانسته و تکذيب و مناقشه در آن ها را ارزيابي کرده است. او در فصل چهارم ضمن معرفي نسب امام مهدي( و خاندان آن حضرت، احاديث فراواني را که اثبات مي‌کند امام مهدي از فرزندان معصوم حضرت فاطمه زهرا( است، باز مي‌گويد. فصل پنجم به اثبات ولادت حضرت مهدي( و طول عمر آن حضرت از لحاظ علمي، عقلي و نقلي اختصاص دارد. در فصل ششم ايرادها و اشکال هايي بسيار در باره حضرت مهدي، علل غيبت،، طول عمر و وجود آن حضرت مطرح و پاسخ داده شده است.

---

---

‫سنت¬های اجتماعی با توجه به نقش¬های گوناگونی که در جامعه ایفا می¬کنند، سبب نتایج و دست¬آوردهای مهمی برای اجتماع می¬شوند که هر کدام از این نتایج بسته به نوع سنت اجتماعی مورد نظر، مختلف خواهد بود. بنابراین، می¬توان نتایجی که از سنت¬های اجتماعی حاصل می¬شود را به دو دسته تقسیم کرد: یکی، نتایج و دست¬آوردهای کلی؛ که از مجموع سنت¬های اجتماعی حاصل می¬شود و مهم¬ترین آن¬ها عبارتند از: تأثیرات این سنت¬ها در بُعد زندگی فردی و اجتماعی، در بعد زندگی دنیوی و اخروی، در بعد فرهنگی که می¬توان به معرفت نسبت به خالق اشاره کرد که در اثر این سنت¬ها برای انسان حاصل می¬شود، در بعد سیاسی و حکومتی و... . و دیگر، نتایج و دست¬آوردهای جزیی؛ که از تک تک سنت¬های اجتماعی حاصل می¬شود و در این¬جا، نتایج برخی از مهم¬ترین این سنت¬ها را بیان می¬کنیم: به عنوان نمونه، می¬توان به نتایج سنت اجتماعی استخلاف اشاره کرد که عبارت است از برداشته شدن ظلم و نادانی و به شایستگی بندگی کردن برای خداوند متعال، یا به سنت اجتماعی ابتلا و نتایج آن می¬توان اشاره کرد که عبارتند از: بصیرت در فتنه¬ها، معرفت نسبت به موارد ابتلا و روش¬های برخورد با آن¬ها و پی¬بردن به عیار وجودی خود در برابر مشکلات، یا سنت اجتماعی امداد که باعث می¬شود انسان زمینه¬های امداد توفیقی را در خود ببیند و نیز، به محبوبیت در نزد خداوند متعال دست یابد، و یا از مهم¬ترین نتایج سنت اجتماعی استدراج، اجتناب از گناهان و شکرگزاری از نعمت¬ها و نیز، خائف بودن هنگام وسعت نعمت¬ها است. و نتایج دیگری که می¬توان از تک تک سنت¬ها اجتماعی استخراج و در جامعه پیاده کرد. کلید واژگان: سنت¬های اجتماعی، نهج البلاغه، استخلاف، هدایت، ابتلا، استدراج، عبرت¬آموزی

‫بر اساس آيات 172 تا 174 سوره اعراف، که اصطلاحاً به آيه ذر معروف است، استفاده مي‌شود که خداوند از ذريه بني‌آدم بر پرستش خود پيمان گرفته، تا در قيامت از ربوبيت خداوند اظهار بي‌اطلاعي نکنند. پژوهش حاضر اين مسأله را با تکيه بر ديدگاه‌هاي مفسران قرآن، و بعضي از متکلمان، عرفا و فيلسوفان شيعه و اهل سنت مورد بررسي قرار داده، و اين فرضيه را پيگيري مي‌کند که جريان عالم ذر واقعاً صورت پذيرفته و هيج کنايه و مجازي در اين کلام الهي وجود ندارد. بر اين اساس، درباره عالم ذر دو ديدگاه اصلي در بين علماي فريقين وجود دارد؛ عده‌اي قايل به وقوع جريان عالم ذر بوده، و معتقدند که آِيه مذکور خبر از مرحله‌اي در خلقت انسان قبل از ورود به اين دنيا مي‌دهد، که خداوند همه انسان‌ها را يک جا گرد آورده و آن‌ها را مورد خطاب قرار داده است. برخي نيز معتقدند که اين آيه اشاره به فطرتي دارد که در نهاد هر انساني قرار گرفته تا به‌وسيله آن خداي خود را بشناسد، پس آيه از باب تمثيل چنين تعبيري آورده است. علاوه بر اين دو ديدگاه اصلي، گاهي نظرات خاصي نيز ارايه گرديده، همچون ملاصدرا که اين مسأله را مربوط به عالم عقول مي‌داند. حاصل بررسي‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد که وقوع عالم ذر به واقعيت نزديک‌تر است؛ مطابقت داشتن آن با ظاهر لفظي آيه، و وجود روايات فراوان، مؤيد اين نظر است. از سوي ديگر، به‌دليل صعوبت درک جزئيات اين مسأله، بهتر است که اصل وجود آن را پذيرفته، و جزئيات آن را به راسخين در علم واگذاريم. اختلافات ظاهري هم که در روايات مرتبط با اين مسأله مشاهده مي‌شود، هيچ‌گاه اصل جريان عالم ذر را مخدوش نساخته و لطمه‌اي به آن نمي‌زند؛ به‌علاوه، توجه به شرايط نقل و تدوين حديث در آن زمان، بروز چنين اختلافاتي را توجيه مي‌نمايد.

‫مسأله‌ي مرجعيّت علمي، از مسائل دراز دامن ميان مسلمانان – به ويژه مسلمانان أهل سنّت – پس از رسول خدا بوده؛ به گونه‌اي که ذهن بسياري از مفسّران، محدّثان، متكلّمان و مورّخان را به خود معطوف داشته است. مراد از «أهل بیت» - در این رساله- عبارت است از خاندان رسول خدا، يعني امام علي، فاطمه‌ي زهرا، امام حسن، امام حسين و نُه فرزند معصومش. اين ديدگاه داراي پشتوانه‌ي قرآني و روايي است. مراد از «مرجعيّت علمي أهل بيت نزد غير شيعه»- در اين پژوهش - عبارت است از صلاحيّت أهل بيت به عنوان افرادي أعلم و صاحب نظر، براي مورد رجوع قرار گرفتن در موضوعات علمي- همچون سنّت نبوي، تفسير قرآن، قضاوت، فقه و... - نزد مسلمانان أهل سنّت؛ به گونه‌اي كه برخي از دانشمندان ايشان، به اين صلاحيّت و برتري‌هاي علمي، اعتراف كرده‌اند. بديهي است، مراد از «غير شيعه»، عموم أهل سنّت است؛ نه صرفاً ديدگاه‌هاي كلامي يا فقهي يا مذهبي يا آراي يكان – يكان از افراد آنان. دربارة «حجيّت سنّت أهل بيت» به آياتي از قرآن و سنّت رسول خدا مي‌توان استناد كرد كه برخي از آنها عبارت است از: آيات «تطهير»، «مباهله» «أولي الأمر» و أحاديث «ثقلين»، «سفينه» و «أمان از اختلاف»؛ همچنان كه دربارة «أدلّة مرجعيّت علمي أهل‌بيت» نيز اين گونه است. برخي از اين آيات و روايات عبارت است از: آيات «علم‌الكتاب»، «أهل الذكر»، «أذن واعية»، « لكل قوم‌ها» و ذيل حديث «ثقلين». افزون بر مباني و أدلّۀ نقلي نزد أهل سنّت – كه بر گرفته از قرآن و سنّت است – شواهد و مستندات تاريخي نیز بيانگر صلاحيّت مرجعيّت علمي أهل‌بيت مي‌باشد؛ هر چند كه دربارة گسترة مرجعيّت علمي أهل بيت، ديدگاهي يكسان ميان مسلمانان وجود ندارد. ميان باورمندي و اعتقاد به صلاحيّت أهل‌بيت در مرجعيّت علمي، با التزام و تمكين در برابر اين باور، تفاوت وجود دارد و بررسي دربارة چگونگي‌هاي اين تمكين و موانع آن را در پژوهش‌هايي ويژه بايد جستجو كرد. كليد واژگان: مرجعيّت، مرجعيّت علمي، أهل بيت، غير شيعه، اهل سنّت.

‫در اين پاياننامه كليه فرقهها و مذهبهايى كه ميبدى در طى پنج مجلد نخست تفسير خود از آنها و عقايدشان سخن راندهاست، بررسى و معرفى شدهاند. فرقههاى بررسى شده برخى فقهى و برخى ديگر كلامىاند و شمار آنها به بيست فرقه مىرسد. ميبدى به مناسبت بحثهاى فقهى و كلامى در تفسير خود به بيان عقايد و ديدگاههاى آنها پرداختهاست.