جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این گفتار دکتر سبحانی به تبیین رویکرد وحی‌بنیاد که توسط محدث‌متکلمان دنبال شده است می‌پردازد. ایشان در تبیین رویکرد وحی‌بنیاد چهار اصل را برمی‌شمرد: ۱٫ از نگاه محدث‌متکلمان همۀ عناصر هدایت و همۀ مراحل دستیابی به معرفت حقیقی در سیره و سنت معصومان وجود دارد. می‌توان از ابتدای راه معرفت که شناخت خداوند و اثبات صانع است تا تفاسیر معاد را با پای وحی طی کند. البته این نکته منافاتی با عقل‌گرایی ندارد، بلکه از دیدگاه آنها بهترین روش‌های عقلانی درون نصوص دینی نهفته شده است. ۲٫ ما برای رسیدن به معارف دینی، به خصوص معارفی مانند خداشناسی، ابزارها و روش‌های کاملاً فطری و روشن در اختیار داریم و به هیچ‌وجه به این قواعد پیچیده فلسفی نیازمند نیستیم. ۳٫ اساس معارف دین در مفصلاتِ آن است، حال آنکه راه‌های کلامی و فلسفی آن‌قدر ما را در مقدمات نگه می‌دارند که از مفصلات معارف که اصل سعادت و هدایت آنجاست، باز می‌مانیم. ۴٫ کسب یقین و اطمینان در حوزۀ معارف الهیاتی از طریق کتاب و سنت ممکن است، بلکه این راه بهترین روش برای دستیابی به این معارف است. دکتر سبحانی نظریات محدث‌متکلمان را شایستۀ تأمل بیشتری می‌داند و باور دارد که بخش زیادی از نظریات آنها امروز در الهیات نوین قابل‌استفاده است.

در این گفتار دکتر برنجکار ابتدا اشاره‌ای کوتاه به مباحث فطرت در فلسفه غرب و فلسفه اسلامی می‌کند، سپس فطرت را به عنوان یکی از راه‌های شناخت خدا معرفی می‌کند. از آنجا که تمام انسان‌ها مضطر به این معرفت فطری هستند، برخی از متکلمان مدرسه کوفه از معرفت فطری به «معرفت اضطراری» یاد کرده‌اند. دکتر برنجکار موقف اعطای این معرفت را عالم ذر می‌داند؛ براساس آیات و روایات در عالم ذر شناخت خدا به انسان عطا شده است. از جمله ویژگی‌هایی که در این گفتار برای معرفت فطری شمرده شده است این است که از سنخ شناخت‌های عقلی و استدلالی نیست، بلکه مربوط به قلب است. ویژگی دیگر معرفت فطری این است که اساس و پایه است؛ براساس برخی روایات، اگر این شناخت فطری نبود، هیچ کس توان شناخت خدا را نداشت. یکی از کارکردهای استدلال‌های عقلی وجود خدا و دیگر راه‌های شناخت خدا این است که به همین معرفت فطری تذکر می‌دهند.

نوشتار پیش رو، نسخه به تحریر در آمده یک نشست علمی است. ارائه دهنده ابتدا به تبیین مبادی تصدیقیه علوم تجربی می‌پردازد و با تشریحی نقّادنه نسبت به این اصول و مبادی، بحث را پیش می‌برد و در ادامه می‌گوید: علوم تجربی خود در مواردی از این اصول دست کشیده و گاها در مواجه با آنها دچار تناقض رفتاری شده اند. در ادامه خواهد آمد که شاخه خدا شناسی از علم کلام- که گاها از پدیده های طبیعی بهره جسته اند – وابستگی به علوم تجربی و تجربه گرایی نداشته و صرفا از طبیعت به عنوان مقدمه برای وصول به ماوراء طبیعت استفاده شده. از مطالب مهم این جلسه سمت علم طبیعی و علم الهی نسبت به یکدیگر است که علم طبیعی- نه تجربی تجربه گرایی- علاوه بر منفعت ذاتی خود در زندگی مادّی انسان، یکی از مهم ترین علل استعدادی برای صعود علم به مراتب الهی آن است.

موضوع این کتاب، بحث دربارة مسائل متعدد اسلام است. کتاب حاضر، در قالب پرسش و پاسخ تدوین گردیده و مجموعه‌ای از سخنان نگارنده در طول سیزده شب نخست ماه محرّم سال 1341ه.ق است. در کتاب به سی ‌و سه سؤال دربارة اسلام، اصول شیعه، امام و قیامت امام حسین(ع) با هدف آشنایی مخاطب با اصول اسلام و تشیع پاسخ داده شده است. از جمله موضوعات محوری پرسش‌های مطرح شده در کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: تقلید در اعتقادات؛ شب قدر؛ چرایی ذکر نشدن نام امیرالمؤمنین و فرزندانشان(ع) در کتاب خدا؛ عزاداری امام حسین(ع)؛ نحوة عزاداری بر امام حسین(ع)؛ نفرین نمودن بر سادات؛ روش‌های مختلف در تتبّع قرآنی و گناه سادات. ویژگی شاخص کتاب، علاوه بر پاسخ‌گویی بر پرسش‌های مذهبی جوانان، متن ساده و روان، استفاده از منابع دینی و تعیین تاریخ پرسش و پاسخ است.

کتاب حاضر حاوی چهارده گفتار دربارة فریضة حج است. در این راستا نخست تاریخ سرزمین عربستان و شناخت ارزش موقعیتی آن سرزمین و نیز نحوة پیدایش سرزمین مکه در دو گفتار از زمان حضرت آدم (ع) تا ابراهیم (ع) و از زمان حضرت ابراهیم (ع) تا پیامبر اکرم (ص) بررسی‌شده و سپس مناسک و مراسم حج در مباحثی چون: حلیت خواستن از مردم، لباس احرام، کفاره‌های حج، ارکان طواف، سعی و تقصیر، اعمال حج تمتع و... توضیح داده شده است. در پایان اسرار و تأویلات حج در کلام امام سجاد (ع) بازگو و فسلفة اعمال حج تحلیل و تبیین گردیده است.

گوشم بدهکار دفاعیه‌های محکمه‌پسند و تئودیسه‌های پیچیده فلسفی نبود. چشم‌انتظار نشانه‌ای بودم تا باور کنم خدا در رنج من ساکت و غایب نیست. تشنه نوازش و مراقبت الهی بودم. هر آنچه در نوشته‌های متفکران درباره شر خواندم و دانستم جز وحشتم نیفزود. اولین و آخرین پناهگاهم قرآن کریم بود. بر آن شدم که با کلیدواژگان «عُسر»، «ضُر» و «بَأس» و نیز هم‌ریشه‌های آنها «عُسری»، «ضَرّاء» و «بَأساء» و نیز هم‌ریشه‌های «مصیبه» و «شر» به سراغ آیات قرآن بروم و ببینم صاحب قرآن وقتی هم‌سخنِ یک مادر رنج‌کشیده و از همه جا قطع امید کرده می‌شود، از چه دری وارد می‌شود. آیا با شوخی خنکِ عدمی بودن و توهمی بودن تجربه شر (عمده پاسخ اهل فلسفه) من را از خود می‌راند یا با دادن وعده‌هایی خوش‌آب و رنگ در آینده‌ای دور (عمده پاسخ اهل کلام) من را از دل‌خوشی‌های زندگی در همین دنیا بی‌بهره می‌گذارد یا اینکه نه، رنج من را به رسمیت می‌شناسد و محترم می‌دارد و دست نوازش بر سرم می‌کشد. باور داشتم که اینجا حتماً جایی است که برای من تسلاهایی دارد؛ و مگر می‌شود نداشته باشد که او خدای من هم هست؛ خدای مادری که بناست در زندگی‌اش رنج زیادی بکشد!

دکتر فنایی اشکوری در این گفتار به شناخت خدا از راه شهود و تجربۀ عرفانی می‌پردازد. ایشان شهود را به صورت سلبی تعریف می‌کند: معرفت غیرحسی و غیر عقلی. خودآگاهی امکان، بلکه وقوع این نوع از معرفت را ثابت می‌کند؛ همه انسان‌ها به خودشان آگاه هستند و این معرفت نه حسی است و نه عقلی بلکه شهودی است. افزون بر اینکه از آیات و روایات نیز می‌توان بدست آرود که برخی از انبیاء و اولیاء یک نوع معرفت شهودی به خداوند دارند؛ یک نوع رویت برای آنها ثابت می‌شود که البته این رویت حسی نیست. در ادامه دکتر فنایی چند تفاوت بین معرفت شهودی و غیرشهود برمی‌شمرد: معرفت شهودی بی‌واسطه است برخلاف معرفت غیرشهودی، معرفت شهودی نیاز به طهارت قلب دارد برخلاف معرفت غیرشهودی، معرفت شهودی شخصی و غیر قابل انتقال است اما معرفت حصولی ممکن است عمومی باشد. خداوند سه نوع تجلی دارد که افراد به اندازه سعه وجودی خود از آن بهره مند می‌شوند. این سه نوع تجلی توحید افعالی، توحید صفاتی و توحید ذاتی است. در نهایت بیان می‌شود که غیرعارفان و کسانی که معرفت شهودی به خداوند نداشته‌اند می‌توانند با استفاده از گزارش‌هایی که از شهود خداوند دریافت کرده‌اند، یک استدلال شهود بنیاد بسازند.

دکتر همایون همتی در جمع طلاب و دانشجویان به مناسبت نیمه شعبان در سخنرانی‌ای که به صورت مجازی برگزار شد از آموزه مهدویت و الهیات امید سخن گفت. متن تحریر شده این سخنرانی در اختیار دین‌آنلاین گذاشته شده است.