جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در کتاب المجالس، نويسنده شرحی از مناظرات و گفتگوهای اعتقادی خود را در يمن گزارش می کند که از لحاظ آشنايی با فضای فکری يمن در اوائل قرن سوم و معاصر با يکی از مهمترين دوره ها برای شکل گيری تشيع امامی و زيدی و اسماعيلی و نيز فعاليت زيديان در دوره الهادي و احمد الناصر بسيار حائز اهميت است؛ به ويژه که منظر زيديان را نسبت به پاره ای از مسائل اعتقادی و مناسباتشان با سنيان و اماميان و قرمطيان روشن می کند. در اين کتاب پاره ای اطلاعات تاريخی نيز درباره يمن ديده می شود. پاره ای از مناظرات و گفتگوهای او با فقيهان سني صنعاء بوده که به احتمال قوی بر مذهب شافعی بوده اند. طبعا بخشی از اين مناظرات به موضوعات کلامی عام و به ويژه به تمايزات ميان انديشه اصحاب حديث سنی و زيديان با گرايشات عام معتزلی مربوط می شود. البته پاره ای از مناظرات با سنيان صنعاء و شهرهای ديگر در موضوع امامت بوده است. از پاره ای از مناظرات روشن می شود که او مدتی در عدن زندگی می کرده و شاگردی از اهالی آنجا داشته به نام البحيرمي. همچنين از مطاوی کتاب روشن می شود که پاره ای از مناظرات در زمان امامت المرتضى لدين اللّه محمد بن الهادي إلى الحق واقع شده بوده است. قسمتی از مناظرات وی از اين قرارند: ۱- مناظره ميان او و إبراهيم الحداقي، از فقهای صنعاء. ۲- مناظره او با يکی از أشراف حسيني در عدن که از معتقدان به انديشه جبر بوده است، درباره جبر و اختيار. ۳- مناظره با يکی از سادات حسينی و امامي مذهب در عدن درباره علم غيب امام. ۴- باز مناظره با يک عالم امامی ديگر درباره نصّ. از اين مناظره روشن می شود که احمد بن موسی الطبری قائل به وجود نصّ برای حسنين (ع) نبوده است. ۵- مناظره با أبو يعقوب المقرئ و ابراهيم بن رياح در عدن در مجلس ابراهيم ابن رياح و از آن روشن می شود که نويسنده ما درباره صحابه و اختلافات آنان و نيز موضعشان نسبت به حضرت امير و موضع حضرت نسبت به خلفا، ديدگاهی شبيه با اماميه داشته است. اين مطلب از لحاظ مطالعه انديشه امامت نزد زيديان حائز اهميت است. ۶- مناظره با يکی از فقيهان سنی صنعاء به نام ميمون. ۷- مناظره با يحيى القطان سنی در عثر. ۸- گفتگو با أبو عبدالله محمد بن هارون الصيني. ۹- مناظره با دو امامی مذهب با نامهای أبو بكر بن مفضل الأبناوي و شاگردش أحمد بن دينار. ۱۰- مناظره با ابن السيرافي اسماعيلی درباره امامت. ۱۱- مناظره با يک امامی و اباضی در يک مجلس. ۱۲- مناظره ای با يکی از قرامطه در مورد مسائل مختلف اعتقادی. در اين مناظره وی اين نکته را مطرح می کند که قرمطيان به وجود وحی برای امامان قائل هستند؛ به صورت القذف في القلب. ۱۳- مناظره ديگری با يکی از قرمطيان به نام أبو عقيل بن أبي الحسين صاحب الجبل در بون و در حضور دو تن از دعات آنان به نامهای العنسي و الكافري. از اين کتاب همچنين روشن می شود که زيديان در بخشی از دوره قدرت گرفتن قرمطيان در يمن (احتمالا در دوره محمد المرتضی) با آنان چندان مناسبات خصمانه نداشته اند. در اين کتاب همچنين اشاره ای می شود به يکی از آثار نويسنده که به صورت مکتوبی برای محمد بن هيثم در عدن و در رابطه با مسائل اعتقادی نوشته شده بوده است. عقايد مؤلف عموما بازتاب دهنده تفکر معتزلی گرايانه زيديان در آن دوره است و در مطاوی کتاب به پاره ای از عقايد کلامی او بر می خوريم، مانند اينکه: اعتقاد به اينکه بهشت بر روی زمين است؛ حکم اولاد ميّت کفار همانند حکم اولاد مسلمان است؛ موضع منفی او نسبت به فقه حنفی که اين مورد قابل توجه است و دست آخر ابراز اين عقيده که اهل بيت به عذاب قبر معتقد نيستند (عقيده معتزله).

کتاب حاضر، مناظره مکتوب آیت الله محسن اراکی و دکتر محمد مسعری می باشد که در مورد امامت بحث می کنند. این اثر که بیان کننده مناظره دو اندیشمند شیعی و سلفی است به فارسی ترجمه شده است. یکی از بهترین جلوه‌های حیات و اندیشه در هر امت، بحث‌ها و گفتگوهای علمی و فکری است و کتاب پیش رو نمونه ای از یک گفتگوی هدفمند بین علمای مذاهب اسلامی است.

المسیری پس از منتقل‌شدن از زمینه فکری مارکسیستی به حوزه گفتمان اسلامی خط ابطال بی‌طرفی علوم انسانی غربی را پیش گرفت و در پی اثبات جانبداری این علوم برآمد و در پروردن نظریه «اسلامی‌سازی معرفت» که پروژه نظری و روشی مرکز جهانی علوم اسلامی ( المعهد العالمی للفکر الاسلامی) را تشکیل می‌داد مشارکتی جدی داشت. وی میان دو گونه از سکولاریسم تفکیک می‌گذارد: سکولاریسم جزئی و سکولاریسم فراگیر. وی بر آن است که رواج تعریف سکولاریسم به « جدایی دین از دولت»، سبب سطحی‌نگری و تقلیل‌گری نسبت بدان شده است. المسیری بر آن است که این تفکیک، چالشی جدی برای مرجعیت دینی ایجاد نمی‌کند؛ زیرا این امر جدیدی نیست که نهاد دین از دولت جدا باشد و چنین تفکیکی در همه جوامع بشری مشترک است، جز در جوامع بدوی‌ای که در آنها رئیس قبیله، ریاست دینی و سروری سیاسی را یکجا بر عهده داشته است. المسیری بر آن است که سکولاریسم جزئی، نگره‌ای جزئی به جهان است که بر عالم سیاست و چه بسا اقتصاد منطبق است و معمولاً از آن به جدایی دولت از کلیسا تعبیر می‌شود. کلیسا نماد نهادهای دینی است و دولت نماد نهادهای دولتی مختلف. گاه این تعریف توسعه داده و گفته می‌شود: جدایی دین از دولت، به مثابه زندگی عمومی است از پاره‌ای جهات. اینها همگی به معنای آن است که سکولاریسم جزئی حوزه گسترده‌ای را برای ارزش‌های مطلق انسانی و اخلاقی و حتی دینی تا جایی که در جهان سیاست به معنای مشخص‌اش دخالت نکند وا می‌نهد. این‌گونه از سکولاریسم در چاه ویل نسبی‌گرایی یا پوچی‌گرایی نمی‌افتد و آنچه که از سکولاریسم در میان عامه مردم در غرب و شرق رایج است، همین نوع از سکولاریسم است. حتی بسیاری از متفکران مسلمان هم این سکولاریسم جزئی اخلاق‌گرا را به هیچ روی با منظومه دینی اسلام مخالف نمی‌بینند و به همزیستی و همنشینی آن دو باور دارند و البته به یکپارچگی‌شان. اما نوع دوم سکولاریسم، سکولاریسم فراگیر است که وی آن را سکولاریسم طبیعی/ مادی یا سکولاریسم پوچ‌گرا می‌شمارد. این سکولاریسم نگره‌ای فراگیر به همه جهان با همه حوزه‌ها و سطوحش است و نه تنها میان دین و دولت و برخی از ابعاد زندگی عمومی جدایی می‌افکند، بلکه همه ارزش‌های دینی و اخلاقی و انسانی را ابتدا از همه ابعاد زندگی عمومی و سپس از همه ابعاد زندگی خصوصی جدا می‌کند تا اینکه کاملاً از جهان و طبیعت قداست‌زدایی کند. این سکولاریسم فراگیر است و همه ابعاد زندگی انسان را در بر می‌گیرد. جهان بر اساس این نگره، خودکفا و خودبنیاد است و از انسجام اندامواری برخوردار است و خلأ و گسست و دوگانگی‌ای در آن نیست و تن به قوانین یگانه و یکدست حاکم بر آن سپرده است. عبدالوهاب المسیری با وجود نقد ریشه‌ای که بر سکولاریسم فراگیر دارد، از ابعاد مثبت مدرنیته که در چارچوب سکولاریسم جزئی و فراگیرقرار دارد غفلت نمی‌ورزد و بر آن است که این‌گونه از سکولاریسم ابعاد مثبتی را برای مدرنیته غربی رقم زده است. اما نوع دوم سکولاریسم که المسیری شدیداً نقد می‌کند، مشابه همان گونه از سکولاریسم است که ارگون نام سکولاریسم ستیزه‌جو و ناعقلانی بر آن می‌نهد. المسیری این سبک همه‌گیر را که از جدایی دین از دولت فراتر رفته است، « سکولاریسم فراگیر» می‌نامد. وی دایره سکولاریسم جزئی را دایره کوچک و در حقیقت گام‌های اجرایی برای سکولاریسم فراگیر می‌داند که شامل امور کلان و منظومه‌های معرفتی و اخلاق هم می‌شود. نقد المسیری بر سکولاریسم فراگیر، نقدی ریشه‌ای است و تا نهایی‌ترین حد ممکن به پیش می‌رود. وی در توضیح این نگاه می‌گوید: این حقیقت بدیهی را باید یادآوری کنم که همه اشیاء و پدیده‌ها و اندیشه‌هایی که درباره ما را گرفته اند، تجسم الگوی تمدنی یکپارچه‌ای هستند و به نگره فراگیری مستندند که در درون خود پاسخ پرسش‌های کلی نهایی‌ای را که انسان با آن مواجه می‌شود دارد. وی این فرایند را فرایند ساختارگرایان نهفته می‌نامد و بر آن است که بسیاری از کسانی هم که خود در این فرایند مشارکت دارند، از درون مایه‌ها و استلزامات فلسفی آن و نقش قدرتمند آن در جهت‌دهی به ادراک و رفتار بی‌خبرند و از این‌رو ممکن است جامعه‌ای، ظاهری به شدت ایدئولوژیک - دینی داشته باشد، اما فرایند ساختاری نهفته در آن چنان قوی باشد که جامعه را به سمت‌وسویی کاملاً مغایر ببرد و اعضای این جامعه اصلا احساس هم نکنند. فهرست مطالب کتاب: مصطلح العلمانیه/ نگاشته عبدالوهاب المسیری شامل متتالیه العلمانیه و تطور المصطلح، التعریفات المختلفه للعلمانیه، تعریفنا للعلمانیه، الاشکالیات الاساسیه للعلمانیه. العلمانیه فی الخطاب العربی المعاصر/ نگاشته عزیز العظمه شامل السطحیه فی التناول، الاحتجاج بالغربه عن المجتمع، التناول الایدیولوجی للعلمانیه، امتداد خطاب الاصاله الی مجالات ارحب فی الفکر العربی. تعقیبات شامل تعقیب الدکتور عبدالوهاب المسیری، تعقیب الدکتور عزیز العظمه.