جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫نويسنده در پايان نامه خود ضمن تبيين معناي پلوراليسم ديني و نقد، ديدگاه‌هاي دکتر عبدالکريم سروش در کتاب "صراط‌هاي مستقيم"، ديدگاه وي در مورد حقانيت تمامي اديان بر اساس پلوراليسم ديني را مورد نقّادي قرار داده است. وي مي‌کوشد در سه فصل به بررسي حقانيت اديان مختلف از منظر برون ديني پرداخته و به اين پرسش پاسخ دهد که آيا با کمک عقل و بدون اين که گزاره‌هاي يک دين خاص را ملاک ارزيابي قرار دهيم، مي‌توانيم همه اديان را حق بدانيم؟ نگارنده با امعان نظر در کتاب "صراط‌هاي مستقيم" نوشته دکتر سروش، مفاد اين کتاب مبني بر حقانيت تمامي اديان الهي را به نقد مي‌کشد و مباني اين تفکر را دچار چالش مي‌کند. وي در خلال اين سه فصل اثبات مي‌کند که دلايل دکتر سروش در اين کتاب براي اثبات کثرت گرايي ديني، يا کامل نيست و يا ربطي به پلوراليسم ديني ندارد و در نتيجه نمي‌توان از آن‌ها حقانيت اديان را بالعموم ثابت کرد. سپس نتيجه مي‌گيرد که در جهان يک دين حق بيشتر وجود ندارد و اين عقيده هم با زندگي مسالمت‌آميز اجتماعي يا سعادت اخروي پيامبران اديان ديگر منافات ندارد. در فصل اول، وي به کليات تحقيق و واژگان کليدي آن مثل مفهوم لغوي و اصطلاحي دين، معناي پلوراليسم، تاريخچه پلوراليسم و نيز رويکردهاي مختلف در باره کثرت اديان مي‌پردازد و مفهوم حقانيت اديان را از منظر برون ديني و درون ديني تبيين مي‌کند. نويسنده فصل دوم را به بيان و نقد و ارزيابي پيش فرض‌ها و مباني پلوراليسم ديني مانند فهم متون و نصوص ديني، تجربه ديني، ظهور مطلق در مقيد، هدايت پنهاني، هدايت عامه، ناخالصي امور عالم، خويشاوندي حقايق، تعارض ارزش‌ها و تکافؤ ادله ديني با يکديگر در اثبات حقانيت همه اديان اختصاص داده است. وي در فصل سوم در راستاي نفي پلوراليسم ديني، لوازم ادعايي پلوراليسم ديني در حوزه اجتماع (تولرانس) و مسأله نجات را مورد توجه قرارداده و معناي نجات نزد پيروان اديان ديگر و به ويژه از منظر دين اسلام را تجزيه و تحليل مي‌کند.

‫كتاب »اضواء على متشابهات القرآن« نوعى كتاب تفسيرى است كه به تفسير بعضى از آيات متشابه ومشكل قرآن پرداخته است؛ يعنى به تفسير آياتى پرداخته است كه براى ما از نظر نحوى، بلاغى، علمى وفلسفى از وضوح كافى برخوردار نبوده است. در اين كتاب، ابتدا آيه‏اى آورده شده است ودر مورد آن سؤالى مطرح شده وسپس با مراجعه به تفاسير وكتابهاى ديگر به آن سؤالها جواب داده شده است، چنين كتابى با اين ويژگيها، منحصر بفرد بوده واگر قبلاً كتابهايى نيز چون »تأويل مشكل القرآن« و»مجاز در قرآن« نگاشته شده است ويژگيها وجامعيت اين كتاب را نداشته‏اند. در تحقيق نيز همين شيوه برگزيده شد وبا مراجعه به كتب تفسير واعراب القرآن يا جوابهاى ارائه شده را تحت عنوان »تحقيق« تأييد ويا آنها را رد كرده‏ايم وچون منبع اصلى ما در تحقيق، دو تفسير گرانقدر الميزان ونمونه بوده است، اگر احياناً نظرات اين دو كتاب را نپذيرفته‏ايم تحت عنوان »نقد وبررسى« به رد آنها اقدام كرده‏ايم. در تحليلها ونقدهاى ارائه شده چند قاعده واصل مد نظر بوده است يكى از اين اصول اصل عدم وجود مترادف در قرآن است كه بسيارى از تفاسير به آن توجه نداشته‏اند. گرچه تفسير الميزان اين اصل را مطرح ساخته است ولى در بسيارى از موارد به آن توجه نفرموده است. اصل ديگر اصل تشابه آيات واختلاف در بعضى كلمات است كه نكته‏هاى دقيق وجالبى از آن بدست مى‏آيد. اصل ديگر كه آن هم اصل بسيار مهمى است ودر حين ايجاز مشكلات تفسيرى بسيارى را براى ما حل مى‏كند اصل »تضمين« است ونيز اصول وقواعد ديگرى كه در مقدمه به آنها اشاره شده است. احاديث آمده در كتاب در حد توان به منابع اصلى ارجاع داده شده ودر بعضى موارد كه اسناد آنها ذكر نشده بود آنها را يافته در پاورقى ذكر نمودم براى ترجمه آيات مورد سؤال از ترجمه قرآن جلال‏الدين مجتبوى استفاده شده است واشعار نيز به صورتى شيوا وروان به فارسى برگردانده شده است. از ويژگيهاى اين كتاب اين است كه به تفسير همه آيات قرآن نپرداخته تا كتابش مانند تفاسير ديگر طولانى شده باشد ونيز همانند كتب »مجاز در قرآن« ويا »غريب القرآن« كه تنها يك جنبه را در نظر داشته ويا بصورت مختصر از مسأله گذاشته‏اند، نيست. از سوى ديگر چون مؤلف، كتاب را بصورت سؤال وجواب تنظيم كرده است خواندن آن را لذت‏بخش ساخته است. از جمله معايب كتاب اين است كه آيات وسؤالات تكرارى در آن زياد بچشم مى‏خورد وهمچنين مؤلف مى‏توانست آيات و سؤال و جوابهاى بيشترى را طرح كند تا كتابش از جامعيت بيشترى برخوردار بوده باشد.

‫دکتر عبدالواحد وافي، از علماي اهل سنت مصر، کتابي با عنوان "بين الشيعه و اهل السنه" درباره مشترکات اعتقادي اماميه و اهل سنت نوشته، که به مذاق احسان الهي ظهير، رهبر جمعيت اهل حديث پاکستان، خوش نيامده و در نقدي که بر اين کتاب نوشته، وانمود کرده است که هيچ راهي براي نزديک شدن شيعه و اهل سنت وجود ندارد. پژوهش حاضر به نقد اين ديدگاه پرداخته و معتقد است که بسياري از نقدهاي الهي ظهير بر شيعه، ناشي از گزارش نادرست آن کتاب درباره عقايد شيعه است. او درباره رجعت معتقد است که اين مسأله ساخته ذهن عبدالله بن سبا يهودي است، که مشابهت آشکاري با آموزه تناسخ دارد، و از نظر عقلي نيز محال است. اين اشتباه الهي ظهير ناشي از جهل او نسبت به منابع شيعه و متون کلامي ايشان است، زيرا عقيده رجعت برگرفته از آيات و روايات بوده و تفاوت‌هاي آشکاري با تناسخ دارد. از لحاظ عقلي نيز رجعت کاملاً ممکن است. او همچنين اماميه را مانند معتزله، قايل به تفويض و استقلال انسان در پيدايش افعال مي‌داند. در حالي که اماميه "امر بين الامرين" را مطرح مي‌کند و معتقد است که انسان اگر چه افعال را با اختيار خود انجام مي‌دهد اما اين اختيار از قلمرو علم، قدرت و اراده خدا خارج نيست. او تقيه را نيز دروغ و نفاق ناميده، در حالي‌که اين مفاهيم با يکديگر مغاير هستند، و هرگونه مخالفت ظاهر با باطن را نمي‌توان نفاق ناميد. همچنين اماميه در بحث بداء به اين سؤال پاسخ مي‌دهد که چگونه سرنوشت انسان با اعمال صالح تغيير مي‌کند؟ به‌علاوه، از نظر شيعه، امام نيز بايد معصوم و منصوب از جانب خدا باشد زيرا در صورت امکان خطا، نقض غرض از مولاي حکيم خواهد بود. همچنين نظريه عدالت تمام صحابه مخالف قرآن و سنت است، پس سبّ کساني که مخالف خدا و پيامبر هستند از نظر آيات و روايات منعي ندارد.