جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مباحث امامت بحث از علم امام و گستره دانش اوست. این بحث همواره در طول تاریخ مورد بررسی دانشمندان شیعه بوده و کتاب‌های متعددی در این زمینه تالیف گردیده است. از جمله تالیفات روایی عصر غیبت صغرا دو کتاب بصائر الدرجات صفار و کتاب الحجه از مجموعه الکافی کلینی می‌باشد. بررسی دیدگاه این دو مولف نقش مهمی در شناخت فکری حوزه حدیثی قم ایفا می‌کند و برداشت اصحاب از روایات این موضوع را روشن می‌سازد. علی رغم ادعای برخی از مستشرقان، مقایسه میان دیدگاه این دو مولف نشانگر همسویی فکری ایشان است.گستره دانش امام یکی از بحث‌های جنجالی در مباحث امامت میان امت اسلامی و پیروان مکتب تشیع به شمار می‌رود. صفار و کلینی که میراث‌داران حوزه حدیثی قم می‌باشند با جمع‌آوری روایات این موضوع، دانش امام را در گستره خلقت و تقدیرات معرفی کرده‌اند. علم به حقایق گذشته، اتفاقات زمان حال و دانش تقدیرات آینده مجموعه‌ای پهناور از حقایق را تشکیل می‌دهند که در مجموعه علوم آل محمد: جای می‌گیرد.این دانش برگرفته از افعال خداوند متعال است و هر آنچه تحقق عینی یا تقدیری می‌یابد در صورت نیاز خداوند ائمه: را از آن آگاه می‌کند اما امام بر علم ذاتی پروردگار احاطه نمی‌یابد و همچنین، دانشی ذاتی از خود ندارد لذا علم غیب از ایشان نفی شده است. کلینی با ارائه نمونه‌هایی از این دست روایات در الکافی جهت اثبات چنین دانشی برای اهل‌بیت: تلاش کرد. در حالی که صفار به صورت تفصیلی روایات علم امام را جمع‌آوری نموده بود و یک روایت را با اسناد مختلف ارائه کرد تا موجبات وثوق به آنها را فراهم نماید. مجموعه روایات کافی در این بحث 85 حدیث و روایات بصائر الدرجات بالغ بر 423 حدیث می‌باشد.این پژوهش دیدگاه برخی در زمینه اختلاف میان دو کتاب کافی و بصائر الدرجات را نفی کرده و بر این نکته تاکید می‌کند که نه تنها کلینی از گفتمان حوزه حدیثی قم دست برنداشت بلکه آن را به گونه‌ای نظام‌مند و در قالبی جدید ارائه کرد. در این پژوهش تلاش شد تا چینشی جدید از روایات این بحث بر مبنای متعلق‌های علم ارائه گردد. این چینش برگرفته از روایات گستره علم بوده و معیار واحدی برای مقایسه باب‌ها و روایات دو کتاب فراهم می‌نماید.

پژوهش حاضر به بررسی روند تشکیل سازمان وکالت در عصر ائمه و مهمترین علل شکل گیری این سازمان، محدوده فعالیت این نهاد، از بعد زمانی و مکانی و فراز و فرودهای آن پرداخته است. عوامل موثر بر تشکیل سازمان وکالت از امام صادق(ع) تا حضرت مهدی(عج) عبارتند از: 1-شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ائمه مقارن با حکومت عباسیان که جوی توام با خفقان و ظلم ایجاد نموده بودند.2-در سایه سخت گیریها و محدودیت های عباسیان، ارتباط ائمه با شیعیان، به جهت حفظ جان ائمه و شیعیان و ممانعت از حساسیت بیشتر حکومت، توسط وکلا صورت می گرفت. 3-وظیفه جمع آوری وجوهات شرعی چون خمس و زکات و درآمد موقوفات بر عهده ی وکلای امانتدار و معتمد ائمه بود. 4-برای ورود به عصر غیبت امام زمان(عج) و عدم حضور رهبر شیعیان در بین مردم زمینه سازی قبلی لازم بود که این وظیفه ی خطیر را ابتدا ائمه پیش از ایشان و در رتبه های پایین تر و به دستور و امر ائمه، وکلا انجام می دادند. این سازمان فعالیت خود را از زمان امام صادق(ع) آغاز کرد و تا پایان عصر غیبت صغری فعال بود. در این زمان بود که با مرگ نایب چهارم، علی بن محمد سمری عمر این سازمان نیز به پایان رسیده و جای خود را به نهاد ولایت فقیه داد. برای حصول به اهداف پژوهش، تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی با تکیه بر تحقیق کتابخانه ای و منابع اصلی مربوطبه مهدویت و این سازمان صورت گرفته است که جمع آوری و تکمیل داده ها، تدوین، تجزیه و تطبیق اطلاعات سپس دسته بندی و طبقه بندی آنها و سرانجام استنتاج مطالب، روش تحقیق در این پژوهش بوده است.

این پژوهش پس از طرح اهمیت و ضرورت تربیت به بررسی ابعاد و مقوله‌های مختلف تربیت و تربیت عرفانی از دیدگاه حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه پرداخته که در هر عصر و زمانی قابل استفاده است. نویسنده در این پایان نامه تلاش نموده است با ارائه نمونه‌هایی از این روشهای تربیتی، بیان دارد که در نیل ارتقای سطح تربیتی و فرهنگی انسان‌ها لازم است از آموزه‌های علوی به عنوان سرچشمه زلال اسلام ناب و الگوی تمام عیار استفاده شود.این تحقیق به بیان روش‌ها و راهکارهای علمی و عملی تربیت ، بر اساس دیدگاه‌های امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه پرداخته و در ارائه‌ی راهکارها و شیوه‌ها به ابعاد عاطفی و درونی انسانها، توجه بسیاری شده است. پرداختن به این نوع نگرشها در تمام شیوه‌ها از جمله الگوبرداری، تذکر و یادآوری، محبت و مدارا ، عبرت‌آموزی، عفو و تغافل، و تشویق و تنبیه به منظور تربیت انسان، نیاز عاطفی و مقتضای فطرت انسان‌هاست، که از دیدگاه‌های گوناگون قابل بحث است.پژوهش حاضر به بررسی دیدگاه‌های امام علی (ع) در مورد تربیت عرفانی و جمع‌آوری توصیه‌های آن حضرت درباره تربیت عرفانی پرداخته و نتیجه‌گیری نموده است که نهج البلاغه آیینه‌ی تمام نمای اسلام ناب است و روشهای تربیتی ارائه شده در نهج‌البلاغه مبتنی بر جهانی بینی توحیدی اسلام و روشهای تربیتی عرفانی در آن جامعیتی خاص در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی دارد. در مسئله پژوهش، تربیت از اساسی‌ترین نیازهای زندگی بشر معرفی شده و انسان در پرتو تربیت صحیح می‌تواند موجودی هدفمند و اندیشه‌ورز بوده، به اهداف و آرمان‌های خود دست یابد. انسان مسلمان برای پیمودن راه سعادت و بندگی، نیازمند الگوهای مطمئن در عرصه عمل است و تنها معصومین (ع) بهترین و مطمئن‌ترین الگوهای تربیتی‌اند و ارائه دیدگاه‌هایشان ضرورتی انکارناپذیر برای پویندگان عرصه تعلیم و تربیت است. در این میان الگوی تربیتی امام علی (ع) جایگاه ویژه‌ای دارد. آشنا ساختن فرزندان با علوم اهل‌بیت (ع) از جمله عناصر مهم تربیت دینی در فرهنگ شیعی و علوی است. تعاریف عرفان صرف نظر از همه تفاوتها، همگی هدف مشترکی را دنبال می‌کنند یعنی شناخت همه‌جانبه خداوند به عنوان خالق عالم. بدون تردید یکی از جنبه‌های اصلی و حیاتی عرفان را مولای متقیان (ع) تشکیل می‌دهد که خود، عرفان مجسم است. بسیاری از بزهکاری‌ها، اختلالات رفتاری، مشکلات خانوادگی و مشکلات تعلیم و تربیت، همه از عدم شناخت ما از عرفان حقیقی و بیگانگی با قرآن و نهج‌البلاغه است.هدف اصلی این پژوهش، تبیین روشهای تربیتی در عرفان اسلامی با تأکید بر نهج‌البلاغه است و نیز از جمله اهداف مطرح شده در تحقیق، بررسی و کنکاش در کتاب شریف نهج البلاغه در رابطه با :1) امکان تربیت و ویژگیهای آن 2) عوامل موثر بر تربیت 3) روشهای تربیتی4) مشخصات عرفان و 5) مولفه های تربیت در عرفان اسلامی، « از دیدگاه امام علی علیه السلام » می‌باشد.انگیزه‌ اصلی محقق در انتخاب موضوع پایان نامه ، بررسی روشهای تربیتی و عرفانی امام علی (ع) در نهج‌البلاغه است تا بتوان از نتایج حاصل برای کمک به مبانی نظری تعلیم و تربیت کشور، بهره جست و بتوان راهکارهای عملی جهت نهادینه کردن روشهای تربیتی عرفان اسلامی به ویژه فرمایشات امام علی (ع) به نظام تعلیم و تربیت ارائه نمود تا روشهای تربیتی اصیل اسلامی جایگزین شود.پژوهش از نوع تحقیق توصیفی بوده که محقق جهت جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌ها از مطالعه کتابخانه‌ای استفاده نموده است تا با بهره‌گیری از کتابها، کتاب‌های الکترونیکی، پایان‌نامه‌ها، مقالات اینترنتی و مطالب ارائه شده در سایت‌ها، کار پژوهشی خود را انجام دهد.از آن‌چه در فصل دوم بیان شده، می‌توان در فضای ذهنی باز و آزاد قرار گرفت و درباره آنچه علمای تعلیم و تربیت و شریعت اسلام در مورد تربیت و روش‌های آن بیان نموده‌اند و آشنایی با مفاهیم و مضامین عرفان و تربیت عرفانی، از جهات گوناگون اندیشیده‌، تا شیوه‌های تربیتی مناسب در پرتو تعالیم اسلام و عرفان اسلامی و علوی در ذهن تداعی شود. نتایج) به‌طور خلاصه می‌توان گفت: از دیدگاه نهج‌البلاغه، تربیت ممکن و روشهاى تربیتى مشخص و روشن است و بهترین روشهاى مقابله با موانع و آفات تربیت نیز درست مورد ارزیابى قرار گرفته است.با توجه به پند‌آموزى و تربیت‌پذیرى انسان، امام على (ع) سفارش مى‌کند که در تربیت افراد جامعه باید شتاب نمود و تربیت را بر هر کار دیگرى مقدم داشت ، زیرا ممکن است آداب و روشهاى زشت و ناروا دل‌هاى پاک را آلوده سازد و تربیت و سازندگى را ناممکن سازد.پس از آشنایى با مباحث مقدماتى تربیت، باید عوامل تربیتى را شناخت و آنها را تقویت کرد و به‌سوى آنها جذب شد که نقش تعیین کننده در تربیت و سازندگى فرد و جامعه دارند.تربیت موردنظر حضرت علی (علیه‌السلام) به معنی سازگار شدن فرد با سُنن و خواست‌ها و ارزشهای موجود در جامعه نیست؛ تربیت در نهج‌البلاغه همان یادگیری برقراری رابطه صحیح با مردم و با خدا، برای کسب رضایت خدا است؛ به عبارت دیگر، تربیت فراگردی است که به فرد کمک می‌کند تا با آن دسته از ارزشهای اجتماعی که فی‌نفسه معقول و مطلوب‌اند، آشنا شده و با آن دسته از امور و ارزش‌ها و وظایفی که بر خلاف تربیت الهی و اسلامی است، قطع رابطه کند.سخنان بسیاری از حضرت علی(ع) در مباحث عرفانی نقل شده است که بخشی از آنها در نهج‌البلاغه گرد‌آوری شده است. سراسر نهج‌البلاغه حاوی مواعظی است که بنیاد محبت دنیا را برمی‌اندازد و باعث حصول زهد و ورع و ترک عصیان خداوند می‌گردد که مقدمه واجب عرفان محسوب می‌شود.بررسی شاخصه‏های عرفان حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه امری مطلوب برای یافتن معیار عرفان سازنده و مثبت، از عرفان منفی و مخرب است. روشهای تربیتی عرفان ‌اسلامی مطرح شده در نهج‌البلاغه عبارتند از : روش‌های الگویی، محبت، عبرت، تذکر، موعظه، توبه، ابتلا و امتحان و خود مرزبانی (مراقبه و محاسبه). یافته‌های راجع به روشهای تربیتی در نهج‌البلاغه حاکی از آن است که روشهای مذکور بر اساس موازین الهی پایه‌گذاری شده است. از منظر تربیت عرفانی، هدف آرمانی تربیت آن است که آدمی ضمن رها شدن از تمامی قید و بندهای ظاهری و درونی به سطوح بالاتر معرفت و قرب الهی نزدیک شود. این همان آرمانی است که هدف غایی تربیت‌ اسلامی قلمداد می‌شود؛ از این منظر باید گفت که آرمانهای تربیتی اسلام، اساس «عرفانی» است و سایر ابعاد تربیت آدمی نیز بایستی در پرتو این آرمان نگریسته شود.

موضوعی که در این تحقیق بررسی شده است عصمت امام از دیدگاه فیلسوف بزرگ علامه طباطبایی(ره) است. شرایط لازم جهت امامت علم، افضلیت و عصمت است. علوم امام از منابع گوناگونی سرچشمه می‌گیرد که عبارت‌اند از: قرآن، وراثت پیامبر، ارتباط با فرشتگان الهی و روح القدس. علامه طباطبایی مرتبه‌ی عصمتی را که برای انبیاء مطرح کرده‌اند، همان را برای ائمه ثابت می‌دانند. عصمت امام باعث سلب اختیار نمی‌گردد وگر نه معصومین باید هیچ فضیلتی بر دیگران نداشته باشند، بلکه با داشتن عصمت باز اختیار ائمه به جای خود باقی است، رابطه‌ی عصمت با علم امام اینگونه است این علم در ائمه که اثرش همان بازداری انسان از کار زشت و واداری به کار نیک است دائمی و قطعی است و هرگز از آن تخلف ندارد، ادله‌ای که بر اثبات عصمت امام دلالت می‌کند به دو صورت می‌باشد ادله‌ی نقلی و ادله‌ی عقلی، ادله‌ی نقلی (آیات) شامل آیه‌ی ابتلاء (امامت)، آیاتی که کلمه‌ی امام را همراه با وصف هدایت به کار برده، آیه‌ی تطهیر و آیه‌ی اولوالامر می‌باشد. ادله‌ی نقلی (روایات) شامل حدیث ثقلین، حدیث سفینه‌ی نوح و احادیث دیگر می‌باشد، ادله‌ی عقلی شامل نقض غرض الهی، ائمه حافظ شرع، لزوم امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد. واژگان مهم و کلیدی: علم، امام، عصمت، اختیار، تنزیه، توفیق، صدق، امانت، تبلیغ

1- در فصل اول مطالب زیر مورد بحث قرار گرفت : در ابتدا گفتاری در مورد مباحث تربیتی آورده شد که بیان می گردد در هر فرآیند تربیتی چه مباحثی باید مورد توجه قرار گیرد. این مباحث، مورد توجه، عبارت بودند از : دیدگاهها ( در مورد خداوند تعالی، جهان، انسان) اهداف، محتوای، مراحل، روشها، امتحان، مدیریت، ثمره تربیت، بعد از بیان این مباحث به صورتهای مختلف تربیت، اشاره شد. سپس هدف و اهمیت پژوهش و دلایل انتخاب موضوع از نکات مورد بحث در این گفتار بود. 2- قسمتی دیگر از فصل مربوط به ادبیات تحقق بود که مروری داشت بر کارهای انجام شده در این زمینه، مانند پژوهش آقای فهری در کتاب تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی و شهید ثانی و بررسی بعضی از مقالات منتشر شده دراین زمینه. 3- مفهوم تربیت و اهمیت تربیت مورد بحث قرار گرفت که در قسمت بررسی مفهوم تربیت، تعاریف متعددی از دیدگاههای مختلف آورده شد و سپس به دیدگاه حضرت امام اشاره گردید. در قسمت اهمیت تربیت، به اهمیت تربیت در ابعاد معنوی و روحی، علمی، عقلی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و حکومتی از دیدگاه حضرت امام پرداخته شد. 4- در فصل عوامل موثر بر تربیت عوامل زیر مورد بحث قرار گرفت : 1- عوامل فردی، از قبیل تقویت عزم و اراده محتوای مورد استفاده، تفکر و تذکر ، توکل به خدای متعال، امیدواری، ...2- عوامل زیر بنائی، مثل وجود مقدس حضرت حق، اعتقاد به مبدا و معاد، بعثت و امامت، اسلام، قرآن و حدیث، ادعیه. 3- عوامل سیاسی و حکومت 4- عوامل اجتماعی از قبیل (محیط، خانواده، مدرسه و معلم، دانشگاه و استاد). 5- فرهنگها و مکاتب و اجزاء فرهنگ مانند رادیو و تلویزیون، سینما، متفکران، کتاب. 6- عامل دفاعی و نظامی 7- ایام الله و شعائر مذهبی 8- حوزه های علمیه، روحانیت 9- بلا، امتحان، سختیها 10- نهادهای تادیبی

این مقاله به نقد و بررسى اشکالات یک نویسنده یهودى بر باورهاى شیعه امامیّه درخصوص عصمت پیامبر و عدد ائمّه : اختصاص دارد. به گمان وى، متون اوّلیّه شیعه امامیّه در گذر زمان مورد پالایش قرار گرفته و امروزه در معتقدات شیعه امامیّه، اثرى از آن مشاهده نمى شود. او در کتابى که درباره تفاسیر اوّلیّه امامیّه نوشته، با استناد به دو روایتِ برگرفته از تفاسیر قمى و عیاشى ـ که به ترتیب در مورد معراج پیامبر 9 و معناى تأویلى «سبع سنابل» سخن گفته اند و او آنها را دو روایت غیرعادى مى نامد ـ نسبت به عصمت پیامبر9 و نیز عدد ائمّه : شبهه کرده است. در روایت اوّل ذیل آیه 94 سوره یونس، از وحى الاهى به پیامبر 9 در شب معراج در مورد مقامات امیرالمومنین 7 و خطور عظمت آن مقام در نفس پیامبر 9 سخن به میان آمده که به گمان آن نویسنده بر حسادت پیامبر به امام على 7، شکّ در این وحى و در نتیجه عدم عصمت ایشان دلالت دارد. در روایت دوم هم که هفت تن از فرزندان امام حسین 7 بعنوان مصادیق سنبله ذکر شده است، نویسنده یاد شده مدّعى است که این روایت برخلاف آنچه شیعه امروز به آن معتقد است، از حصر تعداد ائمّه به هفت نفر و قائم بودن هفتمین آنها حکایت دارد.

برخی از مباحثی که مدت هاست به عنوان اصولی بدیهی در مکتب شیخی معرفی می گردند، در اصل مباحثی فراگیر در اندیشه تمام شیخی ها نیستند، بلکه تنها متعلق به اندیشه یکی از شاخه های مکتب شیخی، یعنی شاخه کرمان اند که، چون به حق پرکارترین شاخه شیخی ها بوده اند، اکثر محققان از طریق آثار ایشان با دیدگاه های فکری شیخیه آشنا شده و متعاقبا تمامی آن دیدگاه ها را اصیل تصور نموده اند. در صورتی که حقیقت چنین نیست و تعالیمی چون اصل معرفت به رکن رابع، نظریه ناطق واحد، و حتی اصول دین چهارگانه، تنها اختصاص به دیدگاه شاخه کرمان دارد، و چه در آثار و عقاید مشایخ اولیه مکتب شیخی (یعنی شیخ احمد احسایی و سید کاظم رشتی) و چه در نزد سایر شاخه های مکتب شیخی، چون شیخیه تبریز و شیخیه عتبات و احقاقی های اسکویی، محلی از اعراب ندارند.پرسش های اصلی ای که در این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی سعی در یافتن پاسخی مناسب برای آن ها داریم، و ابهام هایی که در صدد رفع شان هستیم، به شرح زیرند:اول آن که، نظریه ناطق واحد در اندیشه شیخیه کرمان چیست، و آیا این نظریه که به ادعای حاج محمد خان کرمانی (واضع و شارح آن) از دل اصل معرفت به رکن رابع بیرون آمده است، در اندیشه ها و تعالیم مشایخ اولیه شیخیه و همچنین در اندیشه حاج محمد کریم خان کرمانی (واضع اصل معرفت به رکن رابع)، بوده است یا خیر؟دیگر آن که، آیا مشایخ اولیه شیخیه، اعتقادی به اصول دین و مذهب چهارگانه داشته و بنیان گذار تغییرات در اصول دین و مذهب شیعه امامیه بوده اند، یا این که در این مبحث نیز، همچون مبحث اصل معرفت به رکن رابع، پای ذهن خلاق سرسلسله مشایخ شیخیه کرمان در میان بوده و بار دیگر منویات حاج محمد کریم خان، به اشتباه، دیدگاه تمامی شیخی ها به حساب آمده است؟

در اين مقاله شواهد روايی نصب الهی امام در مباحث مورد اتفاق امامیه ـ به ویژه با اشاره به روایات کتاب کافی کلینی به عنوان منبع اصلی اعتقادی و فکری شیعه ـ مورد بررسي قرار گرفته اند؛ به این صورت که ابتدا مفاهیم «امام»، «امامت» و «نصب» و پس از آن ويژگی های امام ـ كه می تواند شاهد و نشانه ای برای انتصاب الهی وی باشد ـ بررسی شده اند. از مهمترين ویژگی های امام می توان به عصمت، علم، افضلیت و افتراض طاعت اشاره نمود. در این مقاله شواهد به گونه ای ذکر شده اند که جایگاه الهی امام در اندیشۀ شیعه به صورت واضح تبیین و نشان داده شود که نگاه شیعیان به امام به عنوان حجت الهی و خلیفۀ خداوند به گونه ای است که نمی تواند حاصل انتخاب فرد توسط دیگران و یا اهل حل و عقد باشد. همچنین چنین جایگاهی نمی تواند حاصل سیر طبیعی پیشرفت معنوی بشر ـ که در نظریۀ علمای ابرار مطرح می شود ـ باشد.

آن‌چه در این رساله در صدد انجام آنیم، ملاحظه تفکر فلسفی فلوطین و حکمت الهی ناصرخسرو است. فلوطین بنیادگذار فلسفه نوافلاطونی و ناصرخسرو یکی از مهم‌ترین نویسندگان اسماعیلی در ایران است. نکته محوری این است که کانون ملاحظات این رساله، نگاه به ارای این دو از منظری سیاسی است نه کلامی-فلسفی. به بیان دیگر هدف اصلی این رساله، خصلتی سیاسی دارد نه فلسفی. مقایسه میان فلوطین و ناصرخسرو می‌تواند از وجوه گوناگون انجام بگیرد. این مقایسه از دیدگاهی موسع و گسترده، ناظر بر مسئله‌ای کانونی، یعنی نسبت میان سنت یونانی‌ و تفکر یونانی‌مآبی، و تفکر ایرانی-اسلامی است. اما در معنایی موردی و مشخص، تلاش ما در این رساله، مقایسه میان خصایص، ویژگی‌ها و کیفیات فیلسوف نوافلاطونی از یک‌سو و کیفیات و جایگاه امام اسماعیلی از سوی دیگر، برای کمک به تایید این مدعاست که ناصرخسرو به عنوان یک متاله راست‌کیش اسماعیلی، که دل در گروی آموزه‌های امام‌شناختی شیعی و فاطمی دارد، صورتبندی فلسفه نوافلاطونی را در خدمت توجیه نظری و فلسفی معتقداتی به‌کار می‌گیرد که نه تنها ضرورتا خصلتی یونانی ندارند، بلکه در اغلب موارد از خاستگاهی شیعی-اسلامی یا حتی ایرانی برخوردارند. نکته اساسی دیگر اینکه صورتبندی حکمی-فلسفی ناصرخسرو از امام‌شناسی اسماعیلی، در کنه‌اش، تلاشی سیاسی به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر اما ناصرخسرو برخلاف فیلسوف نوافلاطونی، به واسطه بهره‌مندی پیشینی از دانش الهی، ضرورتا صاحب اقتدار/مرجعیت دنیوی و اخروی است و این می‌تواند با مولفه تلازم میان امر قدسی و سیاسی در حکمت ایرانی نیز مقایسه گردد. این درحالی است که ما چنین دلالتی را در فلسفه فلوطین در مورد فیلسوف نوافلاطونی ملاحظه نمی‌کنیم. درواقع فیلسوف نوافلاطونی از طریق تهذیب نفس و تفلسف بی‌امان است که به حلقه واسط زمین و آسمان مبدل می‌گردد، در حالی که امام ناصرخسرو، بنا به ضرورت پیشینی و مقدر، صاحب اقتدار دنیوی و مرجعیت اخروی است و رستگاری فرد در گروی متابعت از اوست.‌

در پژوهش حاضر با عنوان ولایت تکوینی از دیدگاه امام خمینی (ره ) و قاضی سعید قمی (ره) کلمه ولی و ولایت مورد بررسی قرار گرفته است . ولی دارای ویژگیهای مختلفی است و مراتب مختلفی دارد . مرتبه قطب الاقطاب بالاترین مرتبه ولایت است . ولایت دارای انواع : تکوینی ، تشریعی ، خالق ، مخلوق ، مثبت ، منفی ، خاصه ، عامه و مطلق ، مقید می باشد. ولایت خاصه مربوط به پیامبر اسلام و جانشینان به حق ایشان می باشد. ولایت همچنان تا قیامت ادامه دارد. اعتقاد به ولایت و انواع آن آثار تربیتی ، اخلاقی ، معرفتی ، سیاسی و اجتماعی گوناگونی دارد. انسان کامل دارنده بالاترین حد ولایت تکوینی بعد از خداوند است . او با اسم اعظم ، اعیان ثابته ... رابطه دارد و دارای مقامات معنوی بیشماری از جمله : مقام مشیت مطلقه ، مقام جامعیت ، مقام مسجودیت فرشتگان ، مقام عبودیت ، مقام خلافت الهی و قدرت تصرف و تسخیر جهان می باشد. برای رسیدن به مقامات ولایت باید سیر و سلوکی عارفانه داشت . سیر و سلوک دارای شرایطی است که باید آنها را کسب کرد و موانع را از میان برداشت سفرهای چهارگانه عرفا نمونه ای از راههای رسیدن به مقامات ولایت تکوینی می باشد که هر ولی حتما باید آنها را طی کند سالک پس از طی مراحلی به مقاماتی ا زجمله مقام مجذوبین ، مقام فنا ، مقام فتح و غیره می رسد. یکی از شئونات ولایت تکوینی قدرت تصرف در جهان خلقت به اذن خداوند می باشد. نمونه ای از این تصرفات در غالب خوارق عادات از معجزه و کرامت می باشد . کشف و شهود نیز از شئونات ولی است که دارای انواعی از جمله کشف و شهود صوری و معنوی است .