جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده در کتاب حاضر که نخستین تألیف اوست، خاطرنشان می‌سازد: "نظریاتی که در این رساله ارائه شده، ناشی از تعلیمات برتراند راسل و وینگنشتاین است که آن‌ها نیز به نوبه‌ی خود نتایج منطقی اصالت تجربه‌ی بارکلی و هیوم هستند. من نیز مانند هیوم، کلیه‌ی قضایای واقعی را به دو دسته تقسیم می‌کنم؛ قضایایی که به قول او مربوط به "نسبت بین تصورات" است و آن‌ها که مربوط به "امور واقع" است. نوع اول، شامل قضایای پیشینی منطق و ریاضیات خالص است. این‌ها را من فقط از این جهت که تحلیلی هستند ضروری و قطعی می‌دانم. یعنی معتقدم که علت این که این قضایا را نمی‌توان در تجربه نفی کرد این است که خبری درباره‌ی عالم تجربه نمی‌دهند و فقط قصدها را به استعمال علایم به نحو معینی ثبت می‌دارند. قضایای مربوط به امور واقع تجربی را بر خلاف آن‌ها، من فرضیاتی می‌دانم که ممکن است محتمل باشند ولی هرگز قطعی نخواهند بود و در بیان طریقه‌ی اثبات صحت آن‌ها ادعا می‌کنم که ماهیت صدق و حقیقت را توضیح داده‌ام. برای آزمایش این که جمله‌ای بیان یک فرضیه‌ی تجربی، حقیقی است، من اصلی تحقیق و اثبات را با تعدیلی اختیار کرده‌ام. زیرا به نظر من، فرضیه‌ی تجربی لازم نیست قطعا قابل اثبات باشد بلکه همین قدر که تجربه‌ی حسی ممکنی در تعیین صدق و کذب آن دخیل باشد، کافی است. اگر قضیه‌ی طرح شده شرط لازم این اصل را حایز نشود و معلوم متکرر هم نباشد می‌گویم مابعد الطبیعی است و چون چنین است نه صادق است و نه کاذب، بلکه مهمل است به معنی لغوی کلمه. بسیاری از آن چه معمولا به نام فلسفه خوانده می‌شود بنا به این ملاک، ما بعد الطبیعی است، خاصه نظریاتی مانند این که: یک عالم غیرتجربی غایات و ارزش‌ها وجود دارد، یا این که انسان دارای روح جاویدان است یا این که خدای متعال هست، اما خود قضایای فلسفه را می‌گوییم از لحاظ لفظی، ضروری و لذا تحلیلی هستند".

ملاصدرا در آراء خود به مباحث زباني توجه داشته و دربارة معناي اسمي و حرفي سخن گفته است. مفسرين، آراء وي در اينباره را خالي از تهافت ندانسته‌اند تا جايي كه بخشي از آراء او را بر ديگري ترجيح داده و ادق از ديگري دانسته‌اند. اين نوشتار با طرح و مقايسة آراء ملاصدرا در باب معناي اسمي و حرفيِ وجود، چارچوبي براي طرح مباحث هستي‌شناسي، معرفت‌شناسي و زبان‌شناسي ارائه داده و با بهره‌گيري از مباحث زبانيِ علمِ اصولِ فقه، رويكردي تحليلي‌ ـ ‌زباني را براي برون‌رفت از اين تهافت ارائه كرده است. ملاصدرا بر اين باور است كه از يكسو ميتوان از طريق اشتراك معنويِ معناي حرفي وجود (است) به اشتراك معنويِ معناي اسمي وجود (هست)، استدلال كرد و از سوي ديگر، اختلاف بين وجود رابط و محمولي، نوعي است. اين ديدگاه ملاصدرا محل نزاع و تفسيرهاي متفاوتي واقع شده و پرسشهايي را پيش روي صاحبنظران قرار داده است؛ از جمله اينكه آيا اين دو ديدگاه همخواني دارند؟ آيا اين نظريه با تشكيك وجود و اشتراك معنوي وجود، سازگار است؟ آيا وجود رابط و محمولي از يك سنخند؟ آيا دو تقسيمبندي وجود در حكمت متعاليه، يعني تقسيم سه شقي وجود به رابط، رابطي و نفسي و تقسيم دو شقي وجود به رابط و مستقل با يكديگر در تضادند؟ آيا دو تقسيم يادشده، با آراء ملاصدرا در حوزة معناي اسمي و حرفي سازوارند؟

آنچه فهم فلسفۀ ویتگنشتاین را دشوار می‏کند، ناسازگاری رویکردهای سلبی و ایجابی اوست. مراد از رویکرد سلبی، نگرش ضدفلسفی ویتگنشتاین است؛ اینکه فلسفه نباید با نظریه‏پردازی و استناد به آموزه‏های متافیزیکی به پالایش زبان بپردازد، هدف آن نباید جز روشن‌گری و توصیف محض باشد و سرانجامِ آن نیز نباید شماری از گزاره‏های فلسفی باشد. مراد از رویکرد ایجابیِ ویتگنشتاین دربارۀ فلسفه هر موضع فلسفیِ معناداری، ولو حداقلی، است که رویکرد ضدفلسفی ویتگنشتاین آن را مجاز نمی‌داند. مسئلۀ اصلی این است که چگونه فلسفۀ مطلوب ویتگنشتاین می‌تواند به توصیف یا روشن‌گری زبان بپردازد؛ درحالی‌که شدیداً در قید مواضع ضدفلسفی است. این نوشتار می‏کوشد با تحلیل رسالۀ منطقی - فلسفی ناسازگاری یادشده را ارزیابی کند (هرچند نتایج این تحلیل تنها به مواضع ویتگنشتاین متقدم محدود نمی‌شود)؛ سپس خوانش‌هایی را بررسی کند که برای برون‌رفت از این ناسازگاری تدبیری اندیشیده‌اند و سرانجام نشان دهد چرا به نظر نمی‌رسد این ناسازگاری رفع‌شدنی باشد.

در قالب پی دی اف

در قالب پی دی اف

در قالب پی دی اف

ویتگنشتاین به صراحت از مبنا بودن یقین و تقدم آن بر شک سخن می­گوید و معتقد است که بازی شک در زمین یقین امکان­پذیر است و شکاکیت افراطی خود متناقض است؛ برای ویتگنشتاین «برهان خواب» دکارت، عمیق­ترین و قوی­ترین نوع شکاکیت افراطی است. ادعای اصلی دکارت در این برهان این است که «هیچ ملاک قطعی برای تمایز قائل شدن میان حالات خواب و بیداری وجود ندارد». برخی از فیلسوفان این فرضیه را یکی از چالش برانگیزترین مباحث در موضع شکاکیت دانسته و تمام همّ و غم خود را مصروف پاسخگویی به این برهان کرده­اند؛ که البته در این زمینه توفیق چندانی نصیب آنها نشده است. اما ویتگنشتاین معتقد بود که شکاکیت بی­معنی است و جوابی را نمی­طلبد؛ با توجه به همین مبنا زمانیکه به «برهان خواب» می­رسد، می­گوید این عبارت که «من ممکن است خواب باشم» اگر جدی گرفته شود، همانطور که دکارت آن را جدی گرفته است، بی­معنی است. برخلاف تصور ویتگنشتاین و دیگران، هدف دکارت هرگز ماندن در حالت عدم یقین نبوده است؛ او همواره بدنبال فرا رفتن از شک و رسیدن به یقین بوده است و در مورد شکاکیت حاصل از «برهان خواب» هم، در نهایت می­گوید باید آن تردید کلی در مورد خواب را که به علت آن نمی­توانستیم میان خواب و بیداری فرق بگذاریم، به عنوان شکوک مبالغه آمیز و مضر به دور افکنیم و در ادامه معیاری برای تفکیک تجارب ما در حالت خواب و بیداری ارائه می­دهد.

در قالب پی دی اف

ویتگنشتاین در فلسفۀ متأخر خود با طرح نظریۀ کاربـردى‌ مـعنا‌، معنای واژه را به کاربرد آن در جریان و شکل زندگی پیوند می‌دهد. از نگاه او، زبان امری عمومی و اجتماعی و زبان خصوصی امری ناممکن است. کاربرد زبان در قالب بازی‌های زبانی صورت می‌گیرد و کاربرد بازی‌های زبانی خود، انواع گوناگون صورت‌های زندگی را شکل می‌دهد. صورت‌های زندگی پیوندی با ساختار حیات اجتماعی انسان دارند. در این نوشتار می‌کوشیم نسبت میان کاربرد واژه‌ها و صورت­های زندگی را بحث کنیم و نشان دهیم که چگونه کاربرد واژه‌ها، یک بازی زبانی را شکل می‌دهد و چه نسبتی میان بازی‌های زبانی و صورت‌های زندگی وجود دارد. همچنین در این مقاله به بررسی نسبت میان صورت‌های زندگی و تاریخ طبیعی انسان از یک سو و زندگی اجتماعی انسان از سوی دیگر خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد اگرچه پیوند میان این عناصر پذیرفتنی است، اما نمی‌توان آن را به‌طور مطلق تأیید کرد؛ زیرا تغییرات در هر یک از اینها لزوماً متناظر با تغییر در عناصر دیگر نیست.