جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اتصل اسم يورغن هابرماس بالفضاء العمومي اذ يعد هذا الآخير فضاء المجتمعات الحديثة، إذ ألصقه بالنظرية النقدية للمجتمع والممارسة السياسية التي ترتكز في جوهرها على الديمقراطية، و لما كان الفعل التواصلي عند هابرماس يركز على اللغة التي يعتبرها أداة لتحقيق التواصل فكذلك يرى هذا الآخير أن الفهم المشترك بين الأفراد المشاركين والجماع الذاتي بينهم طريق الوصول إلى النجاح والكشف عن الحقائق.وهذا الفهم المشرك هو ماعبّر عنه على أنّه الوظيفة البرغماتية للغة وبالتالي يتحقق البعد العملي،إلا أنّ اللفغة وحدها تبقى قاصرة.

در این مقاله به نقد و بررسی نسبت ترور و تفکر در آرای ایگلتون، هابرماس، دریدا و چامسکی در کتاب «ترور و تفکر» پرداختیم. کتاب حاضر از آن­جهت که حاوی دیدگاه­های متفاوت و گاهاً متضادی دربارۀ دو واژۀ بحث­ برانگیز در اندیشۀ سیاسی(ترور و تفکر) می­باشد، خواننده را در معرض چالش تئوریک دربارۀ یک پدیدۀ واحد(نظیر واقعۀ 11 سپتامبر) قرار می­دهد و بدین­ ترتیب، ذهنیت پیچید ه­ای برای خوانندگان ایجاد می­گردد تا درباب پدیده­های پیچیدۀ اجتماعی تأمل بیشتری نمایند. در نقدی کلی تمام دیدگاه­های فوق(هر کدام از منظری خاص)، نسبت به تاریخ­نگاری یک واقعۀ تروریستی با اشکالاتی روبه­ رو هستند که این مانع برقراری نسبت میان ترور و تفکر و به ­تبع آن درک یک پدیده با ابعاد متفاوت آن می­ گردد که در نقدهای انجام ­شده تلاش گردیده تا به آن پرداخته شود.

چکیده:هدف این پژوهش، تبیین بنیادین رابطه‌ی فلسفه - جامعه - سیاست با یکدیگر از طریق بررسی بنیادین مبانی فلسفی و جامعه‌شناختی اندیشه‌ی یورگن هابرماس و هانس گئورگ گادامر در زمینه‌ی اشتراک و اختلاف نظرهای ایشان در باب تعریف، جایگاه و کارکرد علم هرمنوتیک می‌باشد. هدف از این تبیین، آن است که نشان داده شود با نظر به شرایط کنونی جامعه‌ی جهانی و نیز وضعیت پیچیده‌ی فعلی جامعه‌ی ایران، و همچنین اهمیت و جایگاه خطیر و بی‌بدیل رهاوردهای نوین تفسیری علم هرمنوتیک در فهم متون و از جمله کتب مرجع دینی و غیردینی، اندیشه‌های فلسفی - اجتماعی - سیاسی هابرماس و در این پروژه، مبادی و نتایج هرمنوتیک انتقادی وی می‌تواند در راستای گذار به جامعه‌ای دموکراتیک و آزاد و تدارک راهی به سوی رهایی، راهگشاتر باشد. روش این پژوهش برای رسیدن به اهداف خویش، آن است که تجزیه و تحلیل اختلاف‌ها و نقدهای مابین هابرماس و گادامر را به گونه‌ای بنیادین و در راستای شناخت بنیاد سنت‌ها و مکتب‌های فلسفی متفاوت ایشان دنبال کند و این روش، از یک سو، از طریق بررسی گسست‌ها و تداوم‌های فکری هابرماس با سنت اندیشه‌ی نظریه‌ی انتقادی مکتب فرانکفورت و آراء فیلسوفان و جامعه‌شناسانی چون کانت، هگل، کارل مارکس و ماکس وبر و از سوی دیگر، از طریق بررسی نفوذ آراء نیچه و بویژه هیدگر در مبانی و نتایج هرمنوتیک فلسفی گادامر پیگیری می‌شود و کوشش بر آن است که در این روش، ساختارهای بنیادین فلسفی دو اندیشمند، که نتایج مورد اختلاف و اشتراک ایشان از آن منتج می‌شود، طرح گردد؛ که برای هابرماس عبارتند از: مفاهیم فلسفه، نظریه‌ی عقلانیت بین‌الأذهانی، تقسیمات سه‌گانه‌ی علائق و علوم انسانی، رویکرد اندیشه‌ی انتقادی نسبت به مسائل سنت، زبان و ایدئولوژی و مفهوم کنش و انواع آن؛ و برای گادامر عبارتند از: تجزیه و تحلیل بنیادین مفاهیم و آموزه‌های هیدگری هرمنوتیک فلسفی وی، از جمله دوْر هرمنوتیکی، چیستی فهم، اعتبار معنا و کنش هرمنوتیکی زبان و رویکرد غیرانتقادی وی نسبت به زبان، سنت و ایدئولوژی که منجر به نتایج نسبیت و کلیت در هرمنوتیک فلسفی او می‌گردد. در نقطه مقابلِ اختلافات، مقایسه‌ی مبانی و نتایج اشتراک نظرهای ایشان در اهمیت و تأثیر نگاه تاریخی، نقد مبانی پوزیتیویسم و مسأله‌ی تأکید بر مفهوم گفت‌وگو و امتزاج افق‌ها در مقوله‌ی فهم معنا دنبال می‌شود. نتیجه‌ی این پژوهش، آن است که اختلافات هابرماس با گادامر، بیش‌تر در زمینه‌هایی است که مبادی و نتایج هرمنوتیک فلسفی وی، رنگ و بوی نیچه‌ای و بویژه هیدگری دارند و هر چقدر فاصله‌ی گادامر از نیچه و به تبع آن، هیدگر بیش‌تر می‌شود، زمینه‌های موافقت و همراهی هابرماس با گادامر افزون می‌گردد، چرا که هابرماس از اساس، با مبادی و نتایج فکری هیدگر مخالف است. این پژوهش، ضمن بهره‌گیری از رهاوردهای تفسیری هرمنوتیک فلسفی گادامر، بویژه در باب تأکیدهای او بر مقوله‌ی گفت‌وگو و آموزه‌ی امتزاج افق‌ها به این نتیجه می‌رسد که با نظر به وضعیت اجتماعی - سیاسی جهان از سویی و نیز با توجه به زمینه و زمانه‌ی بنیادگرایی دینی و غیردینی، استبدادزدگی تاریخی، اقتدارگرایی سنتی و تجربه‌های تلخ ایدئولوژی‌زدگی در جامعه‌ی ایرانی، که در اکثر موارد، مستند به فهم‌های اقتدارگرایانه و واپس‌گرایانه‌ی مراجع تفسیری کتاب و سنت دینیِ حاکم بر این جامعه بوده، اندیشه‌های فلسفی - اجتماعی - سیاسی هابرماس نسبت به گادامر (و بویژه هیدگر) برای برون‌شد از انواع و أشکال بحران‌های جهان کنونی، از جمله وضعیت مبهم جامعه‌ی ایرانی، راهگشاتر بوده و هرمنوتیک انتقادی وی نیز می‌تواند گامی به سوی رهایی و آزادی از ایدئولوژی‌های پنهان‌شده در سنت، زبان، ذهن و ضمیر ناخودآگاه جامعه‌ی ایرانی بوده و با تأکید بر مقوله‌های حقیقت و عقلانیت بین‌الأذهانی و کنش‌های رهایی‌بخش ارتباطی و تأکید ویژه در به کارگیری خرد در عرصه‌ی عمومی و خصوصی، و نیز رویکردهای تفسیری انتقادی دموکراتیک نسبت به متون و سنت، بتواند یاریگری آزادی‌خواه در نوزایی حیات فرهنگی در جامعه‌ی ایرانی و گذار دموکراتیک به سوی جامعه‌ی باز و آزاد باشد. واژگان کلیدی: هرمنوتیک؛ هرمنوتیک انتقادی؛ نظریه‌ی انتقادی؛ ایدئولوژی؛ قدرت؛ زبان؛ کنش؛ کنش ارتباطی (مفاهمه‌ای)

چون دموکراسی ماهیت پویا و زایایی دارد، بحث و بررسی در باب مبانی، آموزه ها و تطور مفهومی آن همچنان ادامه دارد. پژوهش و تبیین علمی نظریه دموکراسی رایزنانه هابرماس، و ارزیابی انعکاس، و نسبت مبانی فلسفی و معرفت شناختی اش با آن، هدفی است که پژوهشگر در این تحقیق دنبال می کند. پس سعی بر آن است که ضمنِ تجزیه و تحلیل الگوی دموکراسی هابرماس، از منظر رهیافت توصیفی - تحلیلی و مطالعه کتابخانه ای، با کاویدن افکار و تشریح آرا و منظومه نظری هابرماس، مبانی و موازین دموکراسی و مولفه های برجسته و نظری آن ایضاح و تبیین شود. به باور دانش پژوه، گفتمان دموکراسی موردنظر هابرماس ریشه های فلسفی عمیقی دارد و جزئی از شالوده معرفتی و روش شناسی معطوف به انگاره رهایی بخشی (Emancipation) به شمار می رود. از این رو یافته های تحقیق حاضر بیان کننده آن است که آرا و اندیشه های سیاسی هابرماس متاثر و برخاسته از خوانش وی از مبانی فلسفی اش بوده است.

در کتاب حاضر ضمن شرح و توضيح مباني ديدگاه‌هاي فلسفي اوليه و بعدي «هابرماس» درباره دين، تحول نگرش او به دين همچنين يکي از منابع مشکلات دروني مدرنيته و سپس تلقي او از دين همچون منبع اصلي شوق و انگيزه براي پي ريختن زيست جهان فرهنگي- اجتماعي مطلوب بررسي شده است. اين کتاب يکي از ارزشمندترين پژوهش‌هاي انتقادي-تحليلي در حوزه واکاوي رويکرد «هابرماس» به دين به شمار مي‌آيد که مبتني بر معتبرترين منابع موجود و نيز آثار و نوشته‌هاي خود او به نگارش درآمده است.