جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیت الله جوادی آملی، مفسّر ، حدیث شناس و عترت پژوه بزرگ و پر تلاش حال حاضر است که در آثار متعدّدِ ارزشمند خود در حوزه های مختلف علوم معقول و منقول به ویژه در تفسیر گرانسنگ تسنیم، از روایات متعدّدی رونمایی نموده و به فهم و نقد این مهم مبتنی بر مبانی مختلف و به روش های گوناگون پرداخته است. ایشان اعتقاد راسخ دارد؛ نقل- قرآن و روایات- به همراه «عقل» و «شهود»، اضلاع هندسه معرفت دینی را تشکیل می دهد. و پیوند این اضلاع به گونه ای است که هر یک را نمی توان در مسیر دین جدای از دیگری دانست. پژوهش پیش روی با طرح این سؤال اساسی که مبانی و روش های ایشان در دو مقوله فهم و نقد روایات در تفسیر تسنیم چیست و چگونه است؟، تلاش نمود تا با گردآوری منابع مختلف به روش کتابخانه ای- البته با محوریّت 40 جلد اول این تفسیر- به روش تحقیقیِ توصیفی – تحلیلی، مبانی و روش های ایشان را در حیطه های فهم و نقد روایات در این تفسیر، به تفکیک استخراج نموده و بررسی نماید؛ ابعاد نقش هر یک از آنها در قلمرو حدیث چگونه است. ماحصل این پژوهش نشان داد؛ ایشان همواره در تلاش است تا مبتنی بر معیارهای : قرآن ، سنّت ، عقل و شهود و از طریق این چهار عنصر اساسی به فهم و نقد روایات بپردازد. و وحدت این سنجه های گرانسنگ را در پرتو حدیث به نمایش بگذارد. به علاوه، ایشان از معیارهای دیگری نیز در این مسیر بهره جسته است : 1- حجّیّت قاطبه دانش های بشری. 2- متقّدم دانستن متن حدیث نسبت به سند آن ( متن محوری). 3- اولویّت دادن به فهم حدیث نسبت به نقد آن. 4- تقدّم پذیرش حدیث نسبت به ردّ آن. 5- عربی بودن زبان قرآن و حدیث. 6- برهانی بودن روایات معصومین (ع). 7- ضروریّات دین 8- ضروریّات مذهب 9- شأن دین. 10- عدم فهم همگانی تمام دین 12- وضعِ لفظ برای روح معنا. آیت اله جوادی از طرق مختلفی به فهم روایات وارد شده اند: 1- تبیین جامع حقایق دینی.2- خانواده حدیث. 3- پرتو قرآن. 4- پرتو حدیث. 5- پرتو عقل. 6- پرتو شهود قلبی 7- پرتو دانش های بشری. 8- توقف نمودن در فهم . 9- تصحیح اجتهادی حدیث 10- اصول و قواعد مسلم دین و مذهب. 11- رفع تعارض بین روایات. 12- تقیید الفاظ حدیث. 13- تأویل. 14- تمییز دلالت بین زبان حدیث و علوم بشری. و 15- قرینه ها در حدیث. همچنین، ایشان علاوه بر عرضه نمودن حدیث بر قرآن و سنّت، از طرق دیگری نیز برای نقد روایات بهره جسته اند: 1- عقل. 2- دانش های بشری. 3- اصول و قواعد مسلّم دین و مذهب. 4- قرینه ها در حدیث. 5- خانواده حدیث. 6- زیر ساخت های معرفت بشری. 7- شأن دین.

هدایت و اضلال یکی از موضوعات کلیدی و اساسی در بین مسلمانان است زیرا که مختار بودن انسان با این موضوع مستقیماً ربط دارد (چونکه ظاهراً برخی آیات قرآنی نشان می دهد که انسان در هدایت و گمراهی هیچ اختیاری از خود ندارد بلکه خدا او را برای پیمودن راه درست و نا درست مجبور می کند) ثانیاً آن شبهاتی و اشکالی که تحت این موضوع پدید آمده است مانند جبر که یک مسئله پیچیده است که بعضی اهل مکاتب قائل به آن شده اند که در این تحقیق نقد و برسی بر آن شده است، ثالثاً این تحقیق به روش کتابخانه ای و بر اساس مدل تحلیلی و توصیفی و تطبیقی و موضوعی تهیه و تنظیم شده است که موارد آن بررسی و تحقیق قرار گرفته است، رابعاً پیرامون هدایت و اضلال و مصداق و ارکان و عوامل آنها تحلیل و برسی شده است. البته از همه مهترین این است که این تحقیق بر اساس تفسیر برجسته ای المیزان و تسنیم که هر دو ارزشمند و بیش قیمتی است هدایت و اضلال را از لحاظ اشترکات و افتراقات در میان آن دو تفسیر که وجود دارد برسی تطبیقی انجام گرفته است، لذا می توان گفت در باب اسناد هدایت و اضلال به خداوند متعال نکته مشترک در این دو تفسیر این است که اسناد هدایت و اضلال به خداوند و انبیاء و اولیاء و حتی شیطان هم داده شده است. اما از لحاظ افتراقات این دو تفسیر این است علامه طباطبایی اسناد اضلال ابتدایی با شئون پروردگار سازگار نمی دانند اما اسناد اضلال مجازاتی با شئون پروردگار سازگار می دانند چونکه منشأ این اضلال خود سوء اختیار انسان به سبب فسق و نافرمانی او می باشد. ولی آیه الله جوادی آملی این اضلال مجازاتی را عدمی می دانند یعنی خداوند فاسقان و کافران هدایت نمی کند بلکه آنها را رها می سازد، لذا عدم هدایت و عدم فریاد رسی باعث سقوط و گمراهی آنان می شود. این تحقیق بر اساس تحلیل محتوای و بررسی آیات قرآن گوناگون انجام شده است که یافته ها نشان می دهد که هدایت به دو نوع تکوینی و تشریعی تقسیم می شود که هر یک از این دو دارای اقسام خود دارد، ویژگی های هدایت تکوینی غیر اختیاری بودن و هیچ اضلالی در مقابل آن نبودن است، و هدایت تشریعی که مخصوص به انسانها و جنیان است. لیکن اضلال هم به دو نوع تقسیم می شود و این هر دو اضلال هیچ منافاتی با مختار بودن انسان ندارد چرا که قابل استناد به خدا نیست، لیکن اگر قابل استناد است پس اختیار انسان سلب نمی شود. اسناد اضلال به خدا نه اضلال ابتدایی نه تکوینی و نه تشریعی است زیرا این همه با ذات خدا تناقض دارد، بلکه اسناد اضلال به خدا فقط به صورت مجازات سازگار است. این تحقیق مشتمل بر مقدمه و سه بخش است که بخش اول دارای شش فصل و بخش دوم و سوم دارای پنج فصل است، و در آخرش جمع بندی و نتیجه گیری بیان شده است. در بخش اول : کلیات و مفاهیم شناسی بیان شده است، و در بخش دوم : بررسی تطبیقی هدایت از دیدگاه المیزان و تسنیم در 10 جزء اول قرآن کریم (بر اساس اشتراکات و افتراقات هر دو تفسیر) تبیین گردیده است. و در تخش سوم : بررسی تطبیقی اضلال از دیدگاه المیزان و تسنیم در 10 جزء اول قرآن کریم (بر اساس اشتراکات و افتراقات هر دو تفسیر) تبیین گردیده است.

از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر «تسنیم» نوشتۀ علامه جوادی ‌آملی و از تفاسیر طراز اوّل قرآن در بین اهل‌سنت، تفسیر «المنار» تألیف رشیدرضا می‌باشند. این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند اما نسبتاً از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی برخوردارند، به همین دلیل المنار حضور قابل توجهی در تسنیم دارد و در جای‌جای تسنیم شاهد مواجهه‌های مختلف علامه جوادی با آراء رشیدرضا هستیم. نظر خاصّ المنار در خصوص شأن نزول و بیان مصادیق در خصوص جریان مباهله‌ از مطالبی است که به‌طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. نگارندگان این پژوهش برآنند که با روش تحلیلی، مواجهۀ دو مفسّر در مورد این آیه را مورد مداقۀ روش‌شناختی قرار دهند تا میزان سقیم یا غیرسقیم بودن آراء این دو مفسر مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع مباهله جانب‌دارانه و با پیش‌فرض عمل کرده و از مفسران، محدثان و مورخان اهل‌سنت بلکه از صاحبان صحاح نیز به نحو مشهود فاصله گرفته و آراء ابن‌تیمیه را بر دیگر شخصیت‌های علمی اهل‌سنت ترجیح داده است؛ بر همین اساس است که می‌بینیم آیت‌الله جوادی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش‌ها و تعصّبات ناصوابش را نیز یادآور شده است.