جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم خدا، پس از مدت ها که در جامعه شناسی دین، به حاشیه رانده شده بود، با رویکردهای جدید جامعه شناسی دین، دوباره اهمیت خود را بازیافته است. این مقاله، با تاکید بر مفهوم خدا به عنوان یکی از بنیادی ترین مفاهیم جامعه شناسی دین و با رویکردی جامعه شناختی و برون دینی، به دنبال بررسی منشاها، پویایی ها و اثرات اجتماعی مفهوم خداست. هر چند این مفهوم با وجود متعالی خداوند یکی نیست و نباید با آن اشتباه گرفته شود چرا که مفهوم و تصور ما از خدا متحول و متکامل می شود نه وجود متعالی خداوند که از هر گونه تطور و تکامل مبراست.نتایج این مطالعه نشان می دهد که افزون بر ریشه های روان شناسانه و انسان شناسانه، مفهوم جامعه شناختی خدا در یک رابطه دیالکتیکی هم محصول ساختارها و شرایط گوناگون اجتماعی است و هم عمیقا بر آنها تاثیر می گذارد. این مفهوم همواره طی زندگی اجتماعی بشر متحول و پویا بوده، طوری که پس از روشنگری و در دوره مدرن و پست مدرن، تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. طرفداران بازسازی مفهوم خدا نیز بر فهم تازه و متناسب با شرایط جدید انسان، جامعه و جهان تاکید دارند

پیچیدگی پدیده های دینی و بازتاب آن در جنبه های گوناگون زندگی، دانشمندان دیگر علوم را به خود مجذوب ساخته است. مورخان، فلاسفه، جامعه شناسان و مردم شناسان، هر یک با روش های خاص خود به تحلیل آن پرداخته اند. تامل در باورهای دینی، تاریخی طولانی دارد اما بررسی مردم شناسانه آن از قرن نوزدهم میلادی آغاز شد و در مورد پیدایش دین، اشکال اولیه آن و مراحل تاریخی شکل گیری اندیشه های دینی، نظریه های گوناگونی مطرح گردید. از جمله کسانی که به پژوهش های مهمی در این خصوص پرداخت اوانس پریچارد بود. وی مطالعه ادیان ابتدایی را جهت شناخت ماهیت دین و تعیین ویژگی های اصلی پدیده های دینی ضروری می دانست. او ضمن نقل و تبیین نظریه های ارایه شده درباره دین ابتدایی، به نقد منصفانه آنها می پردازد و پیشنهادهایی برای رسیدن به نظریه کاملی از دین ارایه می دهد.

این تحقیق اکتشافی با هدف مطالعه جامعه شناختی مشارکت دینی در اجتماعات دینی مجازی و رابطه آن با اجتماعات دینی واقعی انجام شده است؛ همچنین کشف و توصیف چگونگی الگوهای مشارکت اعضاء در فعالیت ها و مناسک دینی و کشف و سنخ بندی درک و فهم اعضاء از اجتماع دینی مجازی از اهداف این مطالعه بوده است. بر این اساس، کلوب امام رضا(ع) در وب سایت کلوب دات کام با بیش از 25 هزار عضو به عنوان اجتماع مجازی و میدان مورد مطالعه انتخاب شده است. با استفاده از روش ترکیبی اکتشافی متوالی، این مطالعه در دو مرحله کیفی و کمی انجام شده است که به ترتیب از روش های مردم نگاری مجازی و سپس پیمایش آنلاین بهره برده است. در مرحله اول کیفی، محقق در مدت بیش از دو سال کار میدانی( مشاهده مشارکتی و مصاحبه آنلاین) یک مجموعه ای از داده های بهم پیوسته کیفی شامل متون و محتوا، تصاویر، مصاحبه ها و آمارهای اجتماع دینی مجازی را جمع آوری و با روش تحلیل تماتیک، تجزیه و تحلیل کرده است. یافته های کیفی حاکی از مشارکت دینی فعالانه تر زنان به نسبت مردان در تمامی ابعاد و سطوح این اجتماع دینی مجازی است که حاکی از نوعی جنسیت زدائی از اقتدار دینی و همچنین الگوی فردگرایانه شبکه ای دینی در مناسک است. نتایج کیفی، چندین نوع تفسیر متفاوت و در هم تنیده از اجتماع دینی مجازی را نشان داد که در قالب 8 تم اساسی سنخ بندی و تجزیه و تحلیل شده است. این تم ها عبارتند از، کلوب امام رضا(ع): "به مثابه فضائی مقدس"، "حرم امام رضا(ع)"، " فضائی مناسکی"، " کانالی ارتباطی با امام رضا(ع)"، " فضائی معنوی"،" ابزاری برای تبلیغ دینی"، " منبعی از اطلاعات دینی" و " شبکه ای از دوستان ". نتایج مطالعه کمی که برآمده از پیمایش آنلاین و مبتنی بر یافته های کیفی بوده تائید کننده نتایج کیفی بوده است. بطوریکه، میزان مشارکت زنان در اجتماع مجازی بیش از مردان بوده است و برعکس، در اجتماعات دینی واقعی کمتر؛ رابطه این دو اجتماع رابطه ای مثبت و مستقیم بوده است بطوریکه افزایش در مشارکت در اجتماع مجازی باعث افزایش مشارکت در اجتماعات دینی واقعی شده است. بنابراین مشارکت در اجتماع دینی مجازی مشارکت افراد را در اجتماعات دینی واقعی را با چالش مواجه نکرده حتی آنرا نیز تقویت کرده است. در کل به نظر می رسد، اعضاء این اجتماع دینی مجازی با استفاده از پتانسیل های اعتقادی موجود در تعالیم اسلام و تشیع توانسته اند به خلق فضائی دینی و مقدس در فضای نوظهور مجازی دست یافته و فضائی مناسب برای انجام مناسک و فعالیت های دینی خود فراهم کنند؛ این امر منجر به ظهور فرهنگی جدید و دیجیتال شده است که در آن ارتباطات از حالت تعاملات سلسله مراتبی و اقتدار مردسالارانه اجتماعات دینی واقعی فاصله گرفته است و بیشتر بر تعاملات افقی و تساوی گرایانه مبتنی است. در کل، این اجتماع دینی مجازی، به جز دگرگونی در نحوه ارتباطات و اقتدار دینی، در راستای اجتماعات واقعی عمل کرده و نه تنها مشارکت در آنها را کاهش نداده است بلکه افزایش نیز داده است. بنابراین رابطه بین این دو اجتماع از نظر مشارکت، رابطه جایگزینی نبوده بلکه مکمل نیز بوده است.

از آنجایی که کشورهای اسلامی نسبت به سایر ملل در دوران معاصر از رشد و توسعه کمتری برخوردار بوده‌اند و همواره این معما وجود داشته است که آیا اسلام و نهادهای آن مانع توسعه‌اند و از طرفی با نگاهی اجمالی به حوزه گسترش اسلام در می‌یابیم که اغلب کشورهای مسلمان دارای منابع طبیعی فراوانی هستند در نتیجه این نکته که شاید این ملت ها گرفتار بلای منابع شده‌اند به نظر می‌رسد از این رو این تحقیق در صدد پاسخ گویی به این سوال کلیدی است که کدامیک از این دو، مانع توسعه کشورهای اسلامی شده است.برای پاسخ به این پرسش شاخص توسعه انسانی به عنوان بهترین معرف برای توسعه و شاخص نسبت جمعیت مسلمان به کل جمعیت کشور و نسبت درآمد نفتی به تولید ناخالص داخلی انتخاب گردید و با استفاده از روش رگرسیون خطی و از میان 168 کشور موجود، کشورهای عضو کنفرانس اسلامی،کشورهای با جمعیت مسلمان بالای پنجاه درصد و پنج درصد و زیر پنج درصد مسلمان مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیق از رابطه منفی مابین شاخص توسعه انسانی و نسبت جمعیت مسلمان و رابطه مثبت با منابع طبیعی حکایت می‌کنند.