جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

عبدالقاهر جرجانی بلاغی معروف ایرانی، زیبایی های آثار ادبی را حاصل وجود کیفیت خاصی در این آثار می داند که او آن را «نظم» می نامد. بررسی انجام شده نشان می دهد که وی برای شرح نظریه نظم، از سه منظر اساسی به ادبیات روی می کند: ساحت لفظی، ساحت نحوی و ساحت معنایی. نویسنده این مقاله بر آن است که دیدگاه های جرجانی در این سه محور قابل قیاس با آرای گروهی از منتقدان قرن بیستم به ویژه فردیناند دوسوسور و نوام چامسکی و پیروان آن ها یعنی منتدان ساختگرا و پیروان دستور گشتاری است.

از دیرباز در غرب و شرق، فیلسوفان و زبان شناسان بسیاری به مبحث الفاظ لاوجود پرداخته اند. سوال اساسی در این باره همواره این بوده است که چگونه می توان واژه هایی همچون «رستم» را که به چیزی در جهان خارج ارجاع نمی دهند درک کرد و حتی آنها را با ترکیب های مختلف در جمله به کار برد؟ فلاسفه پاسخ های متفاوتی به این سوال داده و هر یک به جنبه ای از موضوع پرداخته اند. نگارنده سعی دارد در این مقاله، با ابزارهای معناشناختی، به پاسخ این سوال دست یابد و بدین ترتیب، ملاک هایی را نیز برای طبقه بندی این گونه الفاظ پیش رو نهد.

انسان دارای نیازهای بسیاری است و از آنها نیاز به آرامش و آسایش خاطر است و به خاطر پیچیدگی روان برای برآورده کردن آن همواره نیاز به الگو و راهنمایی است ، مکتب‌های فکری هم هر کدام به نوعی در صدد ارائه‌ي راه حلی برای رسیدن به آرامش روانی بشر بوده‌اند لکن از آن‌جا که انسان دارای روح و روان پیچیده ای است و نیازهای گوناگونی در او نهفته است، تنها مکتبی می‌تواند راه درست را ارا ئه دهد که به روح و جسم انسان آگاهی کامل داشته باشد و به لحاظ آن‌که خداوند خالق و رب بشر و تمام عالم می‌باشد، مکاتب توحیدی در این مسیر موفق‌تر می‌باشند و از میان آن‌ها کامل‌ترین دین توحیدی ،یعنی اسلام، مناسب‌ترین الگو را در قرآن کریم که کامل‌ترین راهنما در مسائل روانی است ،ارائه می‌دهد و ذکر و یاد خداوند متعال را تنها منبع در آرامش معرفی می‌کند.این پژوهش در پی آن هست کهالگوی قرآنی آرامش را در قرآن مورد بررسی قرار دهد، از این رو مباحث این نوشتار در دو فصل تنظیم می‌شود، در فصل اول؛ دو واژه‌‌ٔ ذکر و آرامش مورد بررسی قرار می‌گیرد و به‌دست می‌آید که ذکر در اصطلاح به معنای یادآوری است که به صورت‌های فکری، زبانی، قلبی و عملی نمود پیدا می‌کند و آرامش در اصطلاح قرآنی حالت روحی ویژه‌ای است که خداوند آن را با رحمت خاص خودش به اهل ایمان، عطا می‌کند، و در ادامه، عوامل ذکر و آرامش و انواع آرامش هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل دوم که مهمترین قسمت این نوشتار می‌باشد به بررسی رابطه‌ٔ ذکر با آرامش در سطح فردی، جامعه و خانواده پرداخته می‌شود و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برای رسیدن به آرامش فردی اول باید فکر و ذهن را تصفیه کرد و به یک شناخت صحیح الهی دست یافت و به حالت ذکر فکری رسید. دوم، لازم است رفتار و گفتار هم از دستورات الهی پیروی کنند تا به مقام ذکر رفتاری رسید و سوم، با تصفیه‌ٔ قلب از آلودگی‌ها و کینه‌ها و گناهان آن را به خوش‌بینی و واقع‌بینی و رضایت از حق مزیّن کرد و به ذکر قلبی رسید. برای رسیدن به آرامش در جامعه ، ابتدا ذکر شناختی و بعد برنامه‌ای در قالب ذکر رفتاری تدوین می‌شود که افراد جامعه را به انتخاب حاکم صالح و برقراری امنیت اجتماعی و امنیت خارجی و اعتدال اقتصادی برای رسیدن به این آرامش ترغیب می‌کند و برای آرامش در خانواده هم ذکر زبانی، شناختی و ذکر رفتاری خاصی، مورد توجه قرار می‌گیرد و برای رسیدن به آن اول، برای تشکیل خانواده، دو ملاک ایمان و اخلاق، ملاک‌های اصلی برای انتخاب همسر بیان می‌گردد و دوم، ارتباطات میان فردی بین همسران، نقش‌های همسران و نیازهای همسران، تربیت دینی خانواده مورد بررسی قرار می‌گیرد .

مسأله ی تعارض احکام ارتداد و جهاد ابتدایی در اسلام با آیه ی «لااکراه فی الدین» از مهمترین مسائلی است که امروزه در مجامع علمی و دانشگاهی مطرح و در این پژوهش به آن پرداخته شده است. با توجه به وحیانی و قدسی بودن قرآن کریم و ارتباط معنادار و حکیمانه ی آیات قرآن یکی از بهترین راه حل های پرداختن به این مسأله، بررسی این آیه در متنی است که در آن قرار گرفته و از آن به نام معناشناسی آیه ی لااکراه یاد می کنیم. این معناشناسی در چهار ساحت مفردات، گزاره ها، سیاق و آیات و روایات مرتبط صورت می گیرد. بر اساس معناشناسی آیه ی لااکراه اولاً خداوند جعل هر امر مکروه در دین خودش را (نه هر دینی) حقیقتاً نفی نموده و ثانیاً هر گونه اکراه درونی بر پذیرش هر دینی (الهی یا غیر الهی) را غیر ممکن دانسته و ثالثاً از اکراه بیرونی و عملی در قلمرو دین الهی (با سلسله مراتب آن) نهی کرده است و بدیهی است که نفی اول و نهی اخیر شامل ادیان غیر الهی مثل ادیان شیطانی، طاغوتی و مشرکانه نمی شود و البته هیچ یک از این حالات مغایر با اراده و اکراه الهی بر حاکمیت دین خود نیست. خداوند اراده فرموده دین خود را حاکمیت ببخشد و مومنان را در زمین حاکم نماید و حاکمیت دین الهی به معنای پذیرش آن توسط همه ی انسان ها نیست. احکام کیفری مرتد با آیه ی لااکراه تعارضی ندارد زیرا اساساً ناظر به انگیزه ها و اهداف شومی مثل افساد، فتنه گری، اضلال، انحطاط و برهم زدن نظم و آرامش و امنیت فکری و عقیدتی جامعه ی اسلامی است که از شمول آیه ی لا اکراه خارج شده و تحت شمول آیات دیگری از قرآن قرار می گیرد که مستلزم برخورد بافتنه گر و مفسد است. جهاد ابتدایی هم با آیه ی لااکراه تعارضی ندارد زیرا برای اکراه در دین نیست بلکه مقید به قیودی مثل تعدی و فتنه گری و برای حاکمیت یافتن دین خدا و سیطره ی آن و اکراه علی الدین (نه اکراه فی الدین) است به این معنا که دین خدا باید در جهان حاکم باشد گرچه کافران یا مشرکان از این حاکمیت و غلبه کراهت داشته باشند و اکراه در دین خدا امری درونی است که هیچ گاه چنین اکراهی واقع نمی شود تا با آیه ی لا اکراه مغایر باشد.

حدیث جنود عقل و جهل، حدیثی است که عقل را به عنوان ابزار هدایت در مقابل جهل به عنوان ابزار ضلالتبه صورت مجموعه‌ای متشکل از قوای مختلف و در سطوح و لایه‌های متنوع عرضی و طولی و به صورت سمبلیک و نمادین توصیف کرده است. پژوهشگران قرآنی همواره با توجه به زنده و پویا بودن معارف دینی، به ترغیب قرآن و امامان، نسبت به درک و کشف همه سطوح و لایه‌ها و نویابی ساحتهای معنایی معارف دینی، مشتاق هستند. زبان‌شناسی، معناشناسی، نشانه‌شناسی و تحلیل گفتمان، در صورت متناسب‌سازی با مطالعات قرآنی و حدیثی می‌توانند، ابزارهایی جدید و مناسب با کارکردهای متنوع و نو در رسیدن به این هدف باشند. در این پژوهش، نیز، هدف، دستیابی به ساحتها و لایه‌های عقل و کشف سازمان و نظام حاکم بر مجموعه نیروهای عقل و تحلیل معناشناسانه واژگانی منتخب از میان واژگان کانونی عقل،با استفاده از ترکیب روشهای معناشناسانه میدانهای معنایی، تحلیل گفتمان، معناشناسی لایه‌ای، بینامتنیت، تجزیه و تحلیل مولفه‌ای و متناسب سازی آنها با مطالعات حدیثی، می‌باشد.بدیهی است تعیین لایه‌ها و سازماندهی عقل، به دلیل نقش کلیدی آن در سعادت انسان، اهمیتی فراخور پژوهش دارد. این توصیف سیستماتیک عقل، به همراه استفاده ترکیبی از روشهای معناشناسی در یک متن حدیثی از نوآوریهای این پژوهش می‌باشد.

« معناشناسی اوصاف الهی» یکی از مهم ترین مباحث حوزه خداشناسی است. در این زمینه، این مسأله بررسی می شود که اگر خداوند دارای صفاتی است، آیا شناسایی این صفات ممکن است یا خیر؟ در صورتی که شناخت صفات خداوند ممکن باشد معنای آنها چیست؟ آیا همان معنایی که برای صفات انسان در نظر گرفته می شود، برای صفات الهی نیز مطرح است یا خیر؟ نظریه های متعددی در پاسخ به این پرسش ها از سوی اندیشمندان ادیان گوناگون ارائه شده است. در این پایان نامه معنا شناختی اوصاف الهی از دیدگاه دو حکیم مسلمان، قاضی سعید قمی و علامه طباطبایی بررسی شده است. قاضی سعید در حوزه فلسفه و کلام اسلامی به این بحث پرداخته و قائل به الهیات سلبی شده است؛ یعنی معنای اوصاف الهی را غیر قابل شناخت دانسته و آنها را به صفات سلبی برگردانده است. علامه طباطبایی با تکیه بر مبانی حکمت متعالیه معتقد به الهیات ایجابی است. و در نهایت نشان داده می شود که نمی توان با سلب همه صفات ایجابی، از خداوند شناختی داشت.

یکی از مهم‌ترین مسایلی که در مورد اخلاق مطرح است، معناشناسی فضایل و رذایل اخلاقی و به بیان دیگر تعریف آنهاست. هر عبارت اخلاقی مرکب از محمولاتی عام از قبیل خوب، بد، باید و نباید و موضوعاتی از قبیل راستگویی، دروغگویی، امانت‌داری، گذشت، حسد و ... است. در این پایان‌نامه هدف آن است تا به تعریف و توصیف موضوعات اخلاقی پرداخته شود. اما روشن است که این تعریف‌ها نمی‌توانند تعریف حقیقی (به جنس و فصل) باشند و باید از سنخ تعاریف دیگری باشند. از طرف دیگر فضایل و رذایل اخلاقی در بستری از مبادی شکل می‌گیرند و محقق می‌شوند و نیز از سوی دیگر، می‌توانند در زمینه‌ی خاصی به تعالی برسند. به بیان دیگر اخلاق متعارف و انسانی دارای مبادی و زمینه‌های تعالی نیز هست. از این رو در این پایان‌نامه به معناشناسی پاره‌ای از مبادی فضایل و رذایل و نیز معناشناسی زمینه‌های تعالی و ارتقای اخلاق نیز پرداخته شده است.روشن است که در زیست جدید، در هر مقطع و دوره‌ای نیازمند بازخوانی و مرور دوباره فضایل و رذایل فرهنگ خویشتن هستیم تا از واقع‌بینی ارزشی و داوری‌های درست ارزشی فاصله زیادی نگیریم و بتوانیم تعلیم و تربیت شخصی و اجتماعی را در بستر مناسبی هدایت کنیم.

این کتاب (رسالة فی معنی المولی) اثر شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان بغدادی با موضوع امامت حضرت علی علیه السلام می باشد. شیخ مفید در این کتاب، یکی از مباحثات خود را با علمای اهل تسنن درباره حدیث شریف رسول اکرم که می‌ فرماید: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» به نگارش درآورده است. کتاب حاضر مانند دیگر تالیفات شیخ مفید از ارزش و اعتبار خاصی در میان علما و فقهای شیعه برخوردار است و همواره مورد توجه و علاقه دانشمندان اسلامی قرار داشته است. یکی از ابتکارات شیخ مفید این است که مناظرات و مباحثات خود را با علمای مذاهب مختلف اسلامی به رشته تحریر درآورده تا هم مورد استفاده آیندگان قرار گیرد و هم از دستبرد حوادث و تحریف مخالفان در امان بماند. شیخ مفید در این کتاب، یکی از مناظره‌ های مهم خود را با عالمی از متکلمان معتزله و از جماعت «بهشمیه»، که منسوب به ابو هاشم جبایی می‌ باشند، آورده است. آن عالم معتزلی ادعا می‌ کرده که کلمه «مولی» در حدیث پیامبر (ص) به معنای امامت و رهبری نیست. شیخ مفید در این مباحثه در صدد اثبات امامت حضرت علی علیه‌ السلام از این حدیث شریف است. این حدیث، متواتر و مورد تایید اکثر دانشمندان اسلامی قرار گرفته است. شیخ مفید در این کتاب با استدلال به معنای لغوی «مولی» می‌ فرماید: اصل در معنای آن، امامت و رهبری است؛ و این معنای حقیقی و موضوع له آن است و دیگر معانی، مجازی می‌ باشند و نیازمند قرینه هستند. نکته دیگری که شیخ به آن استدلال کرده سخن اهل بیت رسول خدا علیهم‌ السلام است. روایات فراوان و متواتر این نکته را تایید کرده‌ اند که مراد از مولی امامت و رهبری است و علمای اهل تسنن نیز اهل بیت علیهم‌ السلام را به صداقت و راستگویی قبول دارند.