جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫با توجه به وجه اشتراک قرآن و مدرنيته در ارائه آموزهها به جوامع بشري، لازم است به صورت مقايسهاي رابطه اين دو روشن گردد؛ تا بشر بتواند راه درست خويش را بيابد. اين پژوهش در سه بخش، به بيان و بررسي اين رابطه پرداخته است. نويسنده پس از بيان ساختار و بافت شيوههاي تبيين معارف و اهداف و رهاوردهاي قرآن، به مباني و اصول قرآن پرداخته است. مباني قرآن عبارت است از: اعجاز، جاوداني، جامعيت، جهاني بودن و تحريفناپذيري قرآن. اصول آن عبارتاند از: هدايت محور بودن، الهي بودن الفاظ آن، تفسير و تأويلپذيري، اِحکام و تشابه در متن، و ظهر و بطندار بودن قرآن. در بحث از مدرنيته، پس از بيان زمينههاي فراهم شدن مراحل و امواج مدرنيته، و اهداف و انگيزههاي مدرنيته، مباني و اصول آن ارائه شده است. مباني مدرنيته عبارتاند از: اومانيسم، سکولاريسم، تجربهگرايي، ليبراليسم و ماترياليسم. اصول مدرنيته عبارتاند از: عملگرايي، عقلگرايي، نسبيگرايي، مردمسالاري و فردگرايي. در مورد رابطه قرآن و مدرنيته، سه ديدگاه وجود دارد: 1. تعامل و تحقق فرهنگ مدرنيته و پيادهنمودن همان ارزشها و روشها در دنياي اسلام؛ 2. تقابل و تعارض به نحو کلّي و ماهوي؛ 3. ديدگاه تفکيک و تفصيل. اين ديدگاه بر اين باور است که بايد تکتک مباني و اصول مدرنيته از نگاه قرآن بررسي شود و پس از آن، سازگاري يا عدم آن مطرح گردد. براساس اين ديدگاه، اخذ وجه مادي و ابزارها و ساختارهاي معيشتي تمدن مدرنيته مفيد و بلکه لازم است؛ اما وجه اعتقادي، اخلاقي، فرهنگي و معنوي آن مورد پذيرش نبوده و دچار بحرانهاي زيادي شده است. از اين رو، نميتواند انسانيت را به کمال و سعادت نهايي خويش برساند. در بحث از مباحث معرفتشناختي، ديدگاه قرآن نسبت به عقلگرايي، علمگرايي، تجربهگرايي، ماديگرايي و نسبيگرايي بررسي شده است. مدرنيسم به عقل محدود دنيانگر و منقطع از آخرت، دين، قرآن و خدا بسنده کرده و اين نوع عقلگرايي از نظر قرآن، جهالت و انحراف از عقل فطري است. نتيجه بررسي ساير موارد هم بيان شده است.

معناشناسی از جمله علومی است که به شناخت دقیق واژگان و کشف معانی نهفته ی آن ها در متون مختلف می پردازد این دانش در اواسط قرن 19 پا به عرصه گذاشت ظاهراً ماکس مولر و میشل بریال از جمله واضعانِ این دانش بودند معناشناسی هر واژه ای با در نظر گرفتن روابط مفهومی میان واژگان آن متن به دست می آید فرهنگ لغت ها فقط بخش جزئی و منفکی از معنی واژگان را در اختیار پژوهشگران قرار می دهند در نتیجه برای بررسی معنای دقیق واژه مورد نظر (مثلاً ضرب) در قرآن کریم و روابط معناشناختی آن و تبیین جایگاه آن در آیات مختلف به این پژوهش روی آوردیم پژوهش حاضر درصدد است از طریق شناسایی کاربرد تاریخی و توصیفی واژه ضَرَبَ، تطور و توسعه معنایی این واژه را پیش از اسلام و پس از آن تعقیب کند تا به درک هر چه بهتر مفهوم آن نائل آید لذا با اهتمام به کاربردهای «ضَرب» با توجه به بافت آیه، سیاق آیات قبل از آیه ی مورد نظر و فضای آیاتی که بعد از آن آیه قرار می گیرند و سایر عناصر تشکیل دهنده همچون واژگان متقاربه المعنی ، وجوه آن را مشخص کند که نهایتاً به کشف اصول کلی حاکم بر معانی آیات نه تنها مراد ظاهری آیات، با روش توصیفی – تحلیلی دست یابد. واژه ضرب یکی از واژه های قرآنی است که 57 بار به آن اشاره شده است درک معانی مختلف آن منوط به بافتی است که در آن لحاظ شده است. حاصل بررسی و تحلیل معناشناسی در این پژوهش نشان داد که سیر معنایی این واژه با توجه به بافت معنایی آیاتِ قرآن، معانی متعددی چون زدن، سفرکردن (به قصد تجارت یا جهاد و جنگ)، پایکوبی، رویگردانی، مَثَل زدن برای بیان و توصیف و... دارد همچنین همه روابط معنایی بررسی شدند از جمله رابطه ترادف این واژه با کلماتی مانند وکز، اقتتال و ... و همنشینی آن با ترکیب ضرب...مثلاً یا ضرب فی الأرض و سایر روابط نیز مورد بررسی قرار گرفت که همه این ها تأثیر شگرفی در مشخص کردن معنای آیات داشت.

---

مفهوم «ربا» یکی از مفاهیمی است که در طول تاریخِ جهان اسلام مورد توجه طیف‏های گوناگونی از اندیشمندان از جمله مفسران، فقها و اخیراً اقتصاددانان اسلامی قرار داشته است. این سه گروه، در مطالعات خویش به شدت درگیر مفهوم ساخت یافته «ربا» که محصول دوره تدوین فقه است، شده اند. این در حالی است که جای خالی پژوهشی که بتواند با غلبه بر «فاصله تاریخی از زبان عصر نزول»، به بازسازی مفهوم «ربا» متناسب با عصر نزول دست یازد، کاملا احساس می شود. نویسنده‏ی این پایان نامه تلاش نمود تا با بهره گیری از روشهای ریشه شناسی و معناشناسی ساختگرا و نقشگرا این مهم را به انجام رساند. مطالعات حکایت از آن دارد که در قرآن کریم با دو گونه ربا مواجه هستیم که یکی از آن دو، بر پایه دهشِ از روی میل و خواستِ درونی شکل گرفته است. این در حالی است که گونه دوم، ابتنای بر گرفتنِ با قهر و غلبه دارد. بر این اساس، از اولی، حوزه معنایی «جابجایی ثروت برآمده از انصاف و حق» و از دومی، حوزه معنایی « جابجایی ثروت برآمده از ظلم » شکل می گیرد.