جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه درمورد یکی از برجسته ترین شعرای معاصر، به نام سهراب سپهری است، که در نقاشی نیز دستی داشته و آثارش سرشار از عرفان لطیف بوده است. عناصر متشکله ی آثار او در مجموع، جستجویی در خود، سرزدن به زوایای پنهان و گمشده هستی، به منظور مکاشفه و اشراق می باشد. از مهمترین اهداف این پژوهش، درک مفاهیم آثار سهراب، از لحاظ موضوع، فرم و رنگ و بررسی نمادهای تصویری آن است. همینطور مقایسه ی عرفان کلاسیک شرقی با عرفان خاص سهراب سپهری است. نتایج بدست آمده از این پژوهش، این است که دست مایه اصلی نقاشیهای سپهری، اشکال ساده طبیعت بوده است. او کوشیده که خود را از قیدهای مصنوعی زندگی تزکیه کرده و در آثارش، بیشتر به طبیعت نزدیک شود. فرم ها نیز کاملآ ساده، در فضایی خلوت و رنگها، شفاف و بدون کنتراست بوده است. در مورد نمادهای تصویری نیز چنین دریافت شده که برگرفته از اندیشه های عرفانی اوست. حتی به آثار سمبولیست ها بیشتر نزدیک است. زیرادر آثار سپهری نیز، همانند آنان، ابهام به وفور دیده می شود. همینطور از دلایلی که باعث شده عرفان سهراب با عرفان کلاسیک شرقی تفاوت داشته باشد، این است که سپهری، نگرشی وسیع نسبت به تمان مخلوقات داشته و همه موجودات در یک ردیف و با هم برابرند. و هدف او ستایش جهان و بازگشت به آن عالم بوده است در صورتی که در عرفان کلاسیک، به ابر انسان ، بیشتر از موجودات دیگر اهمیت می دادند. همچنین آنها، جهان را بی ارزش دانسته و هدفشان گریز از آن بود.

گريگوري پالاماس، الاهيدانانِ عارف مسلک بيزانسي، بنيانگذار آرامش گرايي نوين است که تأثير زيادي بر شيوة زندگي رهباني، در سنت شرقي داشته است. آثار او نشان دهنده پويايي و نظام‌مندي مسيحيت ارتدوکس شرقي است. با وجود اين، بيشتر شهرت پالاماس، در سبک رهبانيت اوست که شديداً تحت تأثير هسيکاست مي‌باشد. از ويژگي‌هاي رهباني او مي‌توان از سکوت و دعا، ناسازگاري رهبانيت با علوم، مبارزه با وسوسه‌هاي شيطان، قلب به عنوان اداره کننده انسان و جايگزين صحرا، شر نبودن جسم و خداگونگي نام برد. برخوردهاي دوگانه‌اي با انديشه‌هاي او صورت گرفته است. از اين‌رو، برخي او را بدعت‌گذار دانسته، و برخي ديگر قائلندکه الاهياتش کاملاً ريشه در گذشته دارد. نقدهاي متعددي به مکتب پالاماس وارد است. از جمله آن پيروي مطلق از مکتب هسيکاست، ناشناخته بودن خدا جز براي راهبان، عدم بهره‌مندي راهبان از دانش، کنترل انسان به وسيله قلب نه عقل و ... . اين مقاله سعي دارد با معيار قرار دادن کتاب مقدس و سنت الاهيات رهباني مسيحي، به تحليل و نقد مکتب پالاماس بپردازد.

چکیده: امروزه گفتگوی ادیان و فرهنگ ها برای ایجاد بستر های لازم همزیستی و همفکری میان انسان ها بسیار مهم و حیاتی است. در این زمینه یافتن محورهای مشترک مورد تأکید فرهنگ ها و تمدن ها بیشتر از هر چیزی برای تحقق همزیستی ضرورت می یابد و نوع نگاه به انسان، جایگاه او در نظام هستی، نسبت او با خدا و دیگران، ماهیت زندگی فردی و اجتماعی او، غایت و نهایت او در این جهان و دیگر مسایل حیات بشری می توانند در شکل دادن همزیستی بشری نقش موثری داشته باشند. عرفان اسلامی با بهره گیری از آموزه های معنوی دین اسلام و عرفان هندی با تأکید بیشتر بر اهمیت حیات معنوی بشری می توانند با در ارائه تصویر مشترک از انسان و با بیان برخی صفات معنوی و ضرورت تعالی روحانی او توصیف نسبتاً همگون و کاربردی تری ارائه نمایند. در واقع، محوریت حیات معنوی انسان و اهمیت اهداف و سیر و سلوک روحانی او و ابزاری انگاشتن زندگی دنیوی و محوریت تکامل معنوی برای انسان از منشظر عرفان اسلامی و هندی این امکان را می دهد تا در دنیای بحران زده کنونی که انسان در تعریف هویت خود مشکلات اساسی دارد و سکولاریسم و الحاد بخش زیادی از حیات او را به خود اختصاص داده است، از قابلیت های این دو رویکرد عرفانی برای بازتعریف هویت انسان استفاده مؤثری گردد. بنابراین، اهمیت گفتگوی مشترک عرفان هندی و اسلامی، ضمن در نظر داشتن برخی از اختلاف منظرها، تلاش برای تقرب به فهمی مشترک و مقرون به صواب از انسان به ویژه با تأکید بر محوریت امور معنوی در کلیت زندگی اوست که این کار تنها با بررسی های دقیق ابعاد گوناگون انسان شناسی در عرفان اسلامی و هندی امکان پذیر است. در این مقاله ضمن تبیین اهمیت جایگاه انسان در تحقق گفتگوی ادیان، فرهنگ ها و همزیستی بشری، تلاش می شود ابعاد مشرک انسان شناختی عرفان اسلامی و هندی که در فعلیت دادن به موارد فوق نقش بیشتری دارند نشان داده شوند.

در میان صوفیانی که به نقد و بازتعریف مبانی و مفاهیم تصوف پرداخته­اند، شیخ احمد سرهندی (971- 1034) از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. او بی­آنکه به طعن و رد صوفیان بپردازد، بر این باور بود که ایشان نتوانسته­اند مقامات سلوک را تا به انتها سپری کنند و لذا از متوسطان هستند و نه منتهیان. شیخ احمد به مدد علوم کشفی منحصر به فرد خود، که به ادعای وی ورای علوم علما و معارف اولیا بود، تعریف­هایی جدید و گاه کاملاً متناقض با مفاهیم نهادینه شدۀ تصوف ارائه داد. گسترش و نفوذ اندیشه­های ابن عربی و شاگردانش در میان صوفیان هند و سخنان بدعت آمیز معتقدان به توحید وجودی، سرهندی را بر آن داشت تا به نقد وجودشناسی مکتب ابن عربی بپردازد. او با طرح نظریۀ وحدت شهود به رد نظریۀ وحدت وجود ابن عربی پرداخت و مفاهیم وجودشناختی او را تعریفی دوباره نمود. این مقاله به شرح آرای وجودشناختی سرهندی نظیر توحید شهودی، رابطۀ حق و خلق، و وجود و عدم می­پردازد.

مقاله پیش رو به دوره های سه گانه عرفان اسلامی و ظهور عارفان مسلمان در شبه قاره هند می پردازد. هر چند عرفان اسلامی در دوره نخست خود در سرزمین شبه قاره وجود داشت، اما استقرار آن در دوره دوم عرفان، یعنی پس از قرن ششم روی داد و در دوره سوم نیز به افول گرایید. در این مقاله چگونگی شکل گیری سلسله های عرفانی، به ویژه سهروردیه، چشتیه و قادریه در هند نیز بررسی شده است.

«ملكوت»، از واژه هايي است كه هم در قرآن و هم در اناجيل به كار رفته است. در اسلام، تفاسير متعددي از «ملكوت» به چشم مي خورد. تفاسيري مانند پادشاهي عظيم، عرش، عجايب آسمان‏ها و زمين، خزائن. در اين ميان، ملكوت همواره در تفاسير عرفاني قرآن كريم، عالمي ماورايي و باطن عالم است. شهود آن، با شناخت اسماء فعل الهي و شناخت توحيد همراه است. وصول به آن، با اعمال ارادي، فيض و هدايت به امر پروردگار ممكن است. همچنين وصول به ملكوت، با تغيير درجات نفس منطبق بر مراتب وجود همراه است. در حوزة مسيحيت نيز تفاسير متعددي از ملكوت، مانند پادشاهي مسيح در آخرالزمان و پادشاهي خدا ارائه شده است. اما در عرفان مسيحيت شرقي، «ملكوت» امري دروني است كه با شهود و اتحاد با خدا و تثليث ارتباط مي يابد. براي وصول به آن، وجود اعمال نيك ارادي انسان، با همكاري فيض روح القدس لازم است و نفس انسان بايد با فيض الهي تغيير كند تا آمادة حضور در ملكوت گردد.

«تمثيل»، يكي از رايج ترين شيوه هاي انتقال معاني مجرد و انتزاعي در ادب فارسي است كه موضوعات پيچيده و نامحسوس ديني و عرفاني را ساده و قابل فهم مي كند. به كارگيري زبان تمثيل، بهترين و نزديك ترين زبان به فهم و ادراك آدمي است؛ چراکه احوال مربوط به انسان و جهان را در قالبي محدود به حس و تجربه بيان مي كند. اين شيوة ادبي، در ساير متون عرفاني، به ويژه متون عرفاني هندي نيز قابل مشاهده است. بررسي تطبيقي و دوسويه ميان ادب فارسي و ادب هندي، به شناخت دقيق شباهت ها و اشتراكات تمثيلي آنها مي انجامد. بدين منظور، اين پژوهش با سيري در متون عرفاني هندي و متون برجسته عرفاني فارسي، به بررسي تطبيقي هنر تمثيل پرداخته و تمثيلات داستاني مشترك آن دو، مورد نقد و ارزيابي قرار گرفته است. يافته هاي پژوهش، حاكي از اين است كه تمثيلات داستاني در ادب فارسي، علاوه بر مضمون و محتوا، از نظر ساختار و عناصر تشكيل دهندة تمثيل نيز با ادب عرفاني هندي مشابهت دارند و از آن تأثير پذيرفته اند.

كبير شاعر و عارف بزرگ هندی، تاثيرگذارترين فرد در نهضت بهكتی نو در شمال هند بوده است. نهضت بهكتینو كه ريشه در عقايد كهن هندويی در جنوب هند دارد از رهگذر آموزههای عرفانی دين اسلام توانست در سدههای ميانی هند به اوج كمال و پختگی خود برسد. كبير كه جانشين رهبران بهكتی پيشين همچون رامانوجه و رامانَنده در جنوب هند بود، انديشههای اصلاحطلبانه نهضت بهكتی را در شمال هند گسترش داد و انديشههای نوينی را در اين نهضت كهن مطرح كرد. اين آموزههای كبير را كه بيشتر تحت تاثير عرفان اسلامی شكل گرفتهاند ميتوان اين گونه خلاصه كرد: توحيد، رد بت پرستی، انكار نظام طبقاتی، تاكيد بر مقام مرشد (گورو) و تاكيد بر اينكه طريق معرفت ورای كفر و دين است.

علامه اقبال لاهوری، با تکیه بر نظام فکری خویش ( حکمت خودی)، بر خرد شرقی مشرق زمینیان و مسلمانان پای فشرده، خرد غربی و فلسفه‌های مادی گرا، انسان‌مدار و پوچ انگارانه آنان را به چالش می‌کشد. حکمت او آمیزه‌ای از برهان، عرفان، قرآن، حدیث، عشق، درد، فطرت، خودآگاهی، بیداری و شور و حماسه است که نظر و عمل تعالی‌بخش را در بر می‌گیرد. اقبال عقلانیت حاکم بر دنیای غرب را در فن و خبر خلاصه کرده و آن را خالی از نگاه (نگه) و نظر و شهود می‌داند. وی دستاورد فرهنگ و تمدن مغرب زمین را عمران و آبادی خرد ابزاری و ویرانی دل می‌بیند. او در منظومه «پس چه باید کرد ای اقوام شرق؟» چنین می‌گوید: دانش افرنگیان غارتگری دیرها خیبر شد از بی‌حیدری آه از افرنگ و از آیین او آه از اندیشة لادین او روح شرق اندر تنش باید دمید تا بگردد قفل معنی را کلید (اقبال، 1343: 410) حکمت غربی، سرانجام از تجاوز و سیطره بر سرزمین‌های جهان سوم سر بر آورده و خرد غیررحمانی‌اش با رنگ و نیرنگ و نقشه‌های سلطه‌گرانه و فزون‌خواهانه توأم است. لازمه چنین فرایندی، مسخ فرهنگ‌های اصیل ملل محروم و نیز قربانی ساختن معارف و معنویات شرقی و باورهای دینی و کرامت انسانی آنان است. از این رو مردم مسلمان و شرقی را به اندیشه خودی، قوّت، همگرایی و خیزش دردمندانه و غیرتمندانه فرا می‌خواند؛ اندیشه‌ای که عین صلاح و فلاح و حق است: پس چه باید کرد ای اقوام شرق باز روشن می‌شود ایام شرق ای اسیر رنگ پاک از رنگ شو مؤمن خود کافر افرنگ شود.

چکیده عشق عرفانی مفهومی گسترده و چند سویه در فرهنگ عرفانی مل تهای جهان دارد. از یک سو، جوهره ذات الهی به صورت "عشق" تشخّص یافته است، خدای عشق بنام "آگاپه" و "اروس" در یونان، "برهمن" یا "شیوا" با جوهره بهکتی در هند، حبیب در عرفان اسلامی و.. ظهور می کند؛ و از سوی دیگر، طریق عشق خود راهی متمایز از دیگر راهها- نظیر راه معرفت یا "جنانه یوگه" و راه عمل یا "کرمه یوگه"- برای رسیدن به کمالات الهی محسوب می شود. بیشتر مکت بهای فکری هند تحت تأثیر "بهکتی مارگه" بوده اند. از این مکتب ها، اندیشه های ودائی، اوپنیشادهای متقدم، مکتب ادوایتۀ شنکره و جریان وحدت گرای کشمیری را تا حدودی می توان مجزا نمود. هرچند که برخی از مفسرین نشانه هایی از بهکتی را در این مکتب ها نیز یادآور شده اند؛ اما "بهکتی مارگه" در مکتب رامانوجا به گونه ای برجسته مطرح شد، در آثار تامیلی رشد کرد و در نهضت "بهکتی نو" ادامه یافت. در حوزه عرفان اسلامی، گذشته از طرح موضوع محبت الهی در آیاتی چون"یُحبهم و یُحبونه"(5.54)و در روایات نقل شده از ائمه اطهار، محبت و عشق الهی در اقوال منسوب به رابعه، حلاج، بایزید بسطامی و ...مطرح شد و در مکتب عرفانی احمد غزالی در سده های پنجم و ششم هجری جایگاهی ویژه یافت و کتاب هایی مانند سوانحا حمدغزالی، عبهرالعاشقین روزبهان بقلی و... در این موضوع نگاشته شد. این مقاله کوششی است در جهت بررسی و مقایسه بهکتی در مکتب های هندی و عشق عرفانی از دیدگاه عرفان اسلامی که با طرح موضوعاتی چون: سیر تاریخی عشق عرفانی، بررسی واژگان بهکتی، عشق الهی و کاربرد آنها، رابطه عشق با خدا و ظهور عالم و رهایی و مُکشه، به این امر پرداخته است