جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یكی از ديدگاه های رايج در علوم شناختی، نظريه «استعاره مفهومی» است. اين نظريه در بـسياری از حوزه ها؛ از جمله مطالعات دينی، تأثير فراوانـی را برجـای گذاشـته اسـت . طبـق ايـن ديـدگاه، استعاره در درجه نخست نه به زبان، بلكه به نحوه انديـشيدن بـشر مربـوط مـی شـود و تفكـر اساسـاً خصلت استعاری دارد؛ بدين معنا كه آدمی ميان حوزه های مختلف، نگاشته ای معرفت شناختی و هستی شناختی می یابد و به همـين دليـل، يـك حـوزه را براسـاس مفـاهيم متعلـق بـه حـوزه ديگـر می فهمد. نگارنده، نخست به تبيين اين نظريه و بيان تفاوت آن با ديدگاه سنتی در بـاب اسـتعاره و سپس، به تأثير آن در تفكردينی ونحوه فهـم مفـاهيم و گـزارههـای دينـی ـ در اسـلام ـ پرداختـه است. بی ترديد، اين نظريه در فهم آيات قرآن و تأثير آنهـا در تفكـر اسـلامی نظريـه ای جديـد را به دنبال دارد

هدف این نوشته آن است که با بررسی نظریه ها و مدل های روان شناسان اخلاق و پیوند زدن این مباحث با مفهوم «استعاره»، پیشنهادی کاربردی برای تقویت تفکر اخلاقی کودکان، از طریق بازی و ادبیات ارائه کند. ابتدا به بررسی الگوی پیاژه برای رشد اخلاقی کودک می پردازیم و سپس بحث را با بررسی آرا کولبرگ، از دیگر روان شناسانی که در قالب رویکرد شناختی، به این موضوع نگاه کرده است، دنبال می کنیم. در ادامه، با بیان برخی انتقادهای وارد بر این رویکرد، به بررسی آرا گیلیگن، از نظریه پردازان فمینیست، در باب نسبت رشد اخلاق و «روایت» می پردازیم. سپس با طرح نکاتی درباره تعریف مفهوم استعاره، به استعاره های مفهومی و غیر زبانی خواهیم پرداخت. هدف از این نکات آن است که بتوانیم «بازی»، به ویژه «بازی وانمودی» را به عنوان نوعی استعاره مفهومی تعمیم یافته تعریف کنیم. چنین تعریفی به ما اجازه می دهد که در چارچوب رویکرد روایت محور به اخلاق، به امکانات بالقوه ادبیات و بازی به عنوان یکی از مهم ترین سرچشمه های تقویت قوه اخلاقی کودکان بیشتر واقف شویم.

با وجود اختلاف نظرهای مختلف و متعدد مفسران و منتقدان بوف کور، می توان گفت همه آنها بر این قول اتفاق نظر داشته اند که دو پاره بوف کور به نوعی تکرار یکدیگرند. علاوه بر این، می شود گفت تقریبا قریب به اتفاق اکثر این شرح ها با استفاد ه از نقد روان شناختی به تحلیل اثر پرداخته اند. در حالی که نگارندگان با عنایت به دو نکته یاد شده تلاش کرده اند با تحلیل استعاره های مفهومی ای که هدایت در ا ین دو قسمت به کار برده، از طریق «نظریه استعاره مفهومی» فراتر از استدلال های روان شناسانه ای که ناقدان این اثر داشته اند به کشف شباهت ها و تفاوت های این دو قسمت بپردازند تا در نهایت به نگاهی جدیدتر و متفاوت با آنچه تاکنون ذکر شده، دست یابند و ثابت کنند که هدایت با وجود کاربرد شباهت های فراوان در این دو پاره، بینش های متفاوتی را در هر یک دنبال می کرده است.

ژیل فوکونیه و مارک ترنر، موضوع استعاره مفهومی را موردی خاص از یک عرصه عام تر و وسیع تر دانسته اند؛ این عرصه وسیع تر، تحلیل ساز کار دستگاه ذهن به وقت مواجهه با دامنه های مفهومی است. ایشان برای توصیف این فرایند، از اصطلاح «فضای ذهنی» یا «مفهومی» استفاده می کنند. آنان معتقدند که برای درک بسیاری از پیچیدگی های اندیشه آدمی، الگوی یک یا دو دامنه ای کفایت نمی کند، بلکه باید در تشریح اندیشه تصویری انسان، یک الگوی شبکه ای (یا چندین فضایی) فراهم آورد. یک الگوی شبکه ای، از فضاهای ورودی و فضای ادغام شده و فضای فراگیر تشکیل می شود. در این مقاله، هدف آن است که نشان دهیم چگونه این الگو می تواند تحلیل استعاره مفهومی را دقت بخشد و خواننده را در تحلیل عناصر خیال شعری یاری رساند. همچنین بررسی خواهیم کرد که الگوی شبکه ای برای تحلیل استعاره های مفهومی فارسی، خاصه در شعر، تا چه انداره کارآمد است.

در این پژوهش استعاره‌های مفهومی حوز? مرگ در زبان فارسی از نظر زبان-شناسی شناختی بررسی شده است. بدین منظوراستعاره‌های مفهومی شامل استعاره‌های جهت‌گیرانه، هستی‌شناسانه و جان‌بخشی را در شعرهای هفت شاعر فارسی‌زبان دربار? مرگ نظیر «فردوسی»، «مولانا»، «سپهری»، «امین‌پور»، «فرّخ‌زاد»، «تولّلی»، «شاملو» و نیز گفتار «عامّ? مردم» مورد بررسی قرار گرفته است. سرانجام مشخّص گردید که برای بیان مفهوم مرگ، در اشعار و گفتار مردم مفاهیم استعاری مورداستفاده قرار گرفته است که بالا، پایین، نزدیک، دور، جلو، درون، بیرون، تکامل، دارندگی، خوراک، نور و روشنایی، شادی،انسان مهربان، دزد و ... از ان جمله است.

پژوهش حاضر به بررسی انواع استعاره‌های مفهومی در ترانه‌های عامیانه گویش بختیاری از دیدگاه معنی‌شناسی شناختی و مشخصاً نظریه معاصر استعاره لیکاف(1992) می‌پردازد. در معنی-شناسی شناختی اعتقاد بر این است که استعاره مفهوم‌سازی حوزه انتزاعی مقصد بر اساس حوزه عینی مبدأ می‌باشد. نظریه معاصر استعاره بر اساس لیکاف و جانسون(1980) بر پایه دو فرض بنا شده: 1- استعاره مختص زبان ادب نیست و در کاربرد روزمره زبان نیز جای دارد، 2- استعاره اصولاً پدیده‌ای زبانی نیست، بلکه ریشه در نظام مفهومی انسان دارد. در این نظریه استعاره به سه نوع جهتی، هستی شناختی و ساختاری تقسیم می‌شود. در استعاره‌های جهتی، نظامی کلی از مفاهیم با توجه به مفاهیمی از نظامی دیگر سازمان‌بندی می‌شوند و شخص به مفهوم انتزاعی جهت مکانی می‌بخشد. استعاره‌های هستی شناختی به فرد این امکان را می‌دهد تا قسمت‌هایی از تجاربش را برگیرد و با آن‌ها همانند اجزاء مجزا یا مواد هماهنگ برخورد کند. در استعاره‌های ساختاری، ساختار دقیق مفهومی حوزه مبدأ به ساختار مفهوم انتزاعی حوزه مقصد بازنمایی می‌شود و برخی ویژگی‌های حوزه مبدأ برجسته و برخی پنهان می‌شوند. روش انجام این تحقیق توصیفی می‌باشد و جامعه آماری را ابیات دو کتاب به نام‌های اشعار و ترانه‌های مردمی بختیاری، به انضمام شرح جنگ‌ها و حماسه‌ها نوشته بیژن حسینی(1376) و خین گُل، مثنویات بختیاری نوشته محمدرضا دادگر(1379) تشکیل می‌دهند. نتایج این پژوهش آشکار می‌کند که هر سه نوع استعاره جهتی، هستی شناختی و ساختاری در ترانه‌های عامیانه گویش بختیاری یافت می‌شود و استعاره هستی شناختی بالاترین بسامد(56/5درصد) را داراست به‌علاوه از میان زیرمجموعه‌های این سه استعاره، استعاره ظرف(31/4درصد) بیش از بقیه یافت شد. همچنین نشان داده می‌شود که کاربرد استعاره تنها در زبان ادبی نمی‌باشد و در زبان روزمره نیز جاری است. به‌علاوه ادعای دیگر معنی‌شناسان شناختی مبنی بر آنکه استعاره پدیده‌ای زبانی نیست بلکه در نظام مفهومی انسان جای دارد نیز تأئید می‌شود.

عبهرالعاشقین، متنی عرفانی و سرشار از مفاهیم انتزاعی است. در پژوهش حاضر این مفاهیم با توجّه به رویکرد جدید «لیکاف» و «جانسون» به استعاره مورد بررسی قرار گرفته اند. این پژوهش در سه فصل تنظیم شده است. در فصل نخست، ضمن بیان سیر مطالعۀ استعاره در غرب، ساختار نظریّۀ معاصر استعاره نیز بیان شده است. در فصل دوّم، در ابتدا استعاره‌های شناختی عبهرالعاشقین در قالب دسته‌بندی ارائه شده از سوی «لیکاف» و «جانسون» معرّفی شده، و سپساین استعاره‌ها با توجّه به اصول ارائه شده از سوی «یاکل» توصیف شده است. در فصل سوّم، به ارتباط میان این استعاره ها اشاره شده و نیز نظام استعاری متن مورد بررسی قرار گرفته است.یافته‌های ما نشان می-دهد که در این متن با سه دسته استعارۀ هستی شناختی، جهتی و ساختاری مواجه هستیم. این استعاره‌ها بر اساس انسجام معنایی موجود در عبهرالعاشقین در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته، مجموعه‌ای از شبکه‌های استعاری را به وجود می‌آورند که بر اساس مدل‌های شناختی نظام‌مند و منسجمی شکل یافته اند.