جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

2.

چکیدهمسئله‌ی تکوین و تکامل معرفت از مهم ترین مسائلی است که از سرآغاز تاریخ تفکر فلسفی تا کنون در دیدگاه‌ها و جهان بینی های مختلف، مورد تحلیل قرار گرفته است و امروزه توجه شاخه‌های دیگر علوم با رویکردهای علمی را به خود جلب کرده است. از آنجا که مقایسه‌ی مبانی و نظریات اندیشمندانی که از چشم‌اندازهای متفاوت به مسئله‌ی تکوین و فرآیند رشد معرفت توجه می‌نمایند می تواند ضمن نشان دادن امتیازات و نقاط ضعف نظریات، افق های جدیدی را در این ساحت علمی بگشاید، این رساله سعی نموده نخست به تبیین دیدگاه-های علامه در حوزه‌‌ی معرفت حصولی و حضوری و رابطه‌ی آنها که بیش از هر چیز مبتنی بر معرفت شناسی و هستی شناسی صدرایی است، پرداخته و به تفصیل زمینه‌های تکوین معرفت و تکامل فرآیند آن را از حوزه‌ی تصورات حسی تا معقولات ثانویه و تصدیقات و مفاهیم بدیهی بیان نماید. آن گاه با بیان نظریه‌ی پیاژه، رئوس مطالبی نظیر مبدء، مراحل و مکانیزم شناخت که با تبیین مفاهیمی چون؛ عملکرد، طرحواره، خودمحوری،تعادل، جذب و انطباق و... ، صورت می‌گیرد، اصول دیدگاه‌های وی در این زمینه تبیین گردد.در بررسی نهایی، این نظرگاه‌ها، در حوزه‌هایی نظیر مفاهیم و مبانی، بدیهیات، مبدء، تقسیمات و فرآیند شناخت، واقعیت و موانع آن،مورد تطبیق قرار گرفت . از نتایج و ابداعات مهم این بررسی این است که؛ دیدگاه‌های روانشناختی پیاژه به جهت فقدان زیر ساختها و مبانی صحیح هستی شناسی و انسان شناسی ضمن تفاوت های عمده‌ای که با نظریات علامه پیدا می-کند در بیان تکوین و تکامل معرفت به چالش‌هایی نظیر پارادوکس پذیرش معرفت پیشینی در نحوه‌ و کیفیت واقع نمایی مدرکات دچار می‌شود.

چکیده ندارد.

به موجب برخی از آیات و روایات، نفوس در عالم برزخ و آخرت تغییرات و تحولاتی غیرارادی دارند. افزون بر این شماری از روایات از تحول ارادی و اختیاری گروهی از نفوس در آخرت حکایت دارند. بنابراین، به‌طور‌قطع می‌توان ادعا کرد که در منطق اسلام، پس از جدایی روح از بدن تکامل نفوس ادامه می‌یابد، بلکه می‌توان گفت که در دیگر شرایع آسمانی نیز این امر پذیرفته و محقق است، بدین قرینه که جناب ملاصدرا در اسفار اقوالی را که به تکامل برزخی نفوس ناظر است از سقراط و افلاطون نقل می‌کند و پیداست که این دو تن از سرچشمه معارف وحیانی سیراب می‌شده‌اند. البته این بحث از حیث عقلی قدری پیچیده و غامض می‌نماید، زیرا بر مبنای پذیرفته شدهحرکت بدون اعداد ماده ممکن نیست. از طرف دیگر نفس پس از جدایی از بدن، به عالمی عاری از ماده و طبیعت وارد می‌شود. بنابراین حرکت نفس پس از جدایی از بدن توجیه عقلی نخواهد داشت. بر این اساس، درباره حرکت و تکامل نفس می‌توان سه دیدگاه را در آثار فلسفی یافت: 1-دیدگاه ابن‌سینا و پیروان او: نفس از آغاز تا انجام هیچگونه تحول جوهری را برنمی‌تابد، زیرا حرکت منوط به استعداد شیء است و استعداد هم منوط به وجود ماده‌ایست که حامل آن باشد، پس نفس که موجودی مجرد از ماده است از استعداد و در نتیجه هر‌گونه تحول بی‌بهره است بنابراین هر گونه تغییر در نفس در اعراض آن است و نه در جوهر آن. 2-دیدگاه ملاصدرا و پیروان او: طبق این دیدگاه نفس تا وقتی که در این عالم است از حرکت جوهری بهره دارد، چرا جوهری ذاتاٌ ماده است، اما آنگاه که از این عالم یعنی عالم ماده و طبیعت مفارقت جوید، از حرکت باز می‌ایستد، زیرا از آن پس دیگر موجودی مجرد است. 3-دیدگاه علامه طباطبائی: نفس تا زمانی که در این عالم است، از حرکت جوهری بهره دارد و تکامل می‌پذیرد زیرا اگرچه جوهری ذاتاٌ مجرد است، در مقام فعل مادی است. بدین‌سان نفس تا زمانی که به بدن وابسته است از حرکت بهره دارد. اما پس از قطع علاقه از بدن از حرکت باز می‌ایستد. به اعتقاد نگارنده، نفس با اینکه جوهری مجرد است هم در این عالم تغییر و حرکت می‌پذیرد و هم حرکت و تکامل آن پس از جدایی از بدن ممکن است. بدیهی است پذیرش این دیدگاه مستلزم چشم‌پوشی از مبانی متعددی است که مورد پذیرش تمام حکیمان واقع شده است، از جمله: -وجود قوه و استعداد در هر شیء، منوط به وجود ماده در آن است.-حرکت نیازمند شیئی مشترک است که رابط وجودی میان شیء پیش از حرکت و پس از آن باشد. بدیهی است که این امر مشترک باید فاقد هر گونه فعلیتی باشد تا بتواند قابل فعلیت‌های گوناگون شود. با بطلان این مبانی که در این رساله به منصه تحقیق خواهد پیوست، راه برای پذیرش مسأله حرکت و تکامل نفس پس از جدایی از بدن باز خواهد شد.

محقق دراین تلاشبه چند باور اساسی میرسد :اولا تطور وتحول بر اساس آیات واحادیث در انسانها رخداد میکند واین حقیقت ازجهت عقلی و وجدانی نیز قابل درک وپذیرش می باشدثانیاعامل مهم واساسی وجود این قابلیت درانسان هاهمان فطرت ویا نوع سرشت آدمی است که با عباراتی همچون پذیرش امانت الهی ویا عهد الست به آن اشاره میشود مضاف بر اینکه انسانها هرچند از جهت استعداد ذاتی و شرایط پیرامونی بسیار متنوع هستند اما درنهایت آنچه تایین کننده سعادت و یا شقاوت هر فرد است تصمیماتی است که او در مدت زمان زندگی در دنیا گرفته و پیرو آن چگونه زیستنش را انتخاب کرده است بر اساس آموزه های الهی برایهر دو گروه جهت نیل به مقصود مورد نظر تسهیلاتی مهیا خواهد شد.

جامعه و زندگی اجتماعی انسان موضوعی دارای ابعاد و زوایای گوناگون است که عوامل تکامل و انحطاط آن جوامع از جمله موضوعات مهم و مبتلا به آنها بوده، و اهمیت ویژه آن بدیهی و بر هیچ عقل سلیمی پوشیده نیست. به جهت اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر به بررسی آن در تفسیر گرانقدر المیزان می پردازد. از آن جا که آیات فراوانی از قرآن کریم به موضوع «اجتماع» و احکام و سنن مربوط به آن ها پرداخته و متذکر حال و سرگذشت اقوام مختلف گردیده است از این رو می توان نظرات مهمی ذیل آیات مربوطه در تفسیر المیزان درباره عوامل تکامل و انحطاط جوامع یافت.این پژوهش ابتدا مفاهیمی را که در حوزه این موضوع قابل توجه هستند از قبیل «تکامل» ،«انحطاط» و «جامعه» را مورد بررسی قرار داده و پس از آن به موضوع «امکان و قابلیت قانونمند سازی تکامل و انحطاط جوامع» بر اساس دیدگاه های اجتماعی و تاریخی و قرآنی موجود می‌پردازد. به علاوه از آن جا که دستیابی به دیدگاه‌های علامه طباطبایی در خصوص این موضوع نیازمند تبیین مبانی نظری ایشان است در فصل سوم این نوشتار مبانی نظری علامه در باره موضوع تکامل و انحطاط جوامع در قالب چهار زیر مجموعه «هستی شناسی»، « انسان شناسی» ، «جامعه‌شناسی» و «فلسفه تاریخ» مورد بررسی قرار گرفته است.پس بررسی مجموع مقدمات طرح این موضوع، در فصل چهارم عوامل تکامل و انحطاط جوامع به تفکیک و تفصیل در تفسیر المیزان مورد بررسی واقع شده است که در نتیجه می توان گفت: «قانون مداری دین محور» و « وحدت» زیربنایی ترین معیار های تکامل در هر جامعه ای به شمار می‌آیند. علاوه بر آن عواملی مانند: «دین»، «حکومت»، «قانون»، «اقتصاد» و «اخلاق» به عنوان مهم‌ترین عوامل تکامل، و زمینه هایی مانند :«انحرافات اعتقادی و عملی در دین»، «حکومت غیر دینی»، «انحرافات اقتصادی» و «تفرقه و اختلاف» به عنوان عوامل انحطاط جوامع در المیزان معرفی شده اند. کلید واژه‌ها: «تکامل»،«انحطاط»، «جامعه»، «تفسیرالمیزان»، «قرآن کریم»، «فلسفه تاریخ»

تکامل غایت مطلوبی است که بشر همواره در پی کسب آن بوده است . تحلیل عوامل موثردر تکامل نفس ازدیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی، مقصود اصلی این پژوهش است و این هدف با مطالعه تطبیقی و تحلیل عقلانی آراءدو حکیم پیرامون مسأله نفس ، تکامل و رابطه آن دو،حاصل گردیده است. ملاصدرا حقیقت جوهری نفس را نوری از سنخ ملکوت و تعاریف حکما برای نفس راتعریف لفظی می داند . از نظر وی تکامل خلوص از عدم است . هر مقوله ای که حرکت درآن راه یابد ، قابل تکامل است؛ نفس درحیات دنیوی در عین تجرد از ماده، به واسطه نوعی اتحاد با قوای جسمانی واجد حیثیت بالقوه و دارای لوازم حرکت تکاملی می‌گردد اما در عالم مجردات در عین امتناع حرکت مادی ، نفس موضوع صور الهی قرار گرفته، به تکامل خویش ادامه می دهد.علامه نفس را حقیقتی می داند که از آن به «من» تعبیر می شود . وی در بیانی تکامل را خروج از قوه به فعل وتمام حرکات راتکاملی ودر بیانی دیگر تکامل را افزایش فعلیت ها و تنها حرکات طولی را تکاملی دانسته است. در دنیا ، نفس مجرد و در اعمال وابسته به ماده است و این وابستگی ، جهت بالقوه حرکت تکاملی را فراهم می‌آورد. تکامل نفس در برزخ تتمه تکامل دنیوی ودرآخرت ، ممکن ذاتی و ممتنع وقوعی است. ملاصدرا بر اساس شدت وجود نفس ، مراتب نفس نباتی، نفس حیوانی، انسان نفسانی و انسان مَلکی یا شیطانی و بر اساس قوت مدرکات ، مراتب طبیعی ، نفسانی وعقلانی را احصاء نموده است. نفس عقلانی ، واجد عقل عملی و نظری است و مراتب مختلفی دارد. در آراء علامه ، نفس از جهتی به ارواح نباتی ، حیوانی و انسانی ، از جهتی به نفوس سعید وشقی و از جهتی به مراتب مادی، مجرد خیالی و مجرد عقلی ترتیب یافته است . در این پایان نامه هفت عامل (علم ، عمل ، ملکات اخلاقی، هدایت انبیاء، عنایات الهی، محبت و ملائکه ) در نظرات ملاصدرا و شش عامل (علم، عمل، ملکات اخلاقی، هدایت امام، محیط و برخی عوامل مادی همچون تغذیه و والدین ) در نظرات علامه به عنوان علل موثردر تکامل نفس مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین موانعی همچون نقص ذاتی ،گناه ، اشتغال به غیر، تقلید، توقف در مقدمات و ...، در آراء ملاصدرا و موانعی از قبیل حب دنیا ،گناه و خود بینی در آراء علامهتحلیل شده است.

این مقاله در صدد پاسخ به این سوال است که آیا ناهشیار جمعی به معنی موسعی که یونگ در نظر می گیرد و نقشی که برایش در روان شناسی تحلیلی قائل می شود دارای همبسته های عصبی هست یا خیر. ضمنا نظریه ناهشیار یونگ بر مبنای علوم شناختی و بازخوانی هایی که متاخران در روان شناسی شناخت از این نظریه کرده اند بررسی می شود. برای مثال، نشان داده می شود که عواطف ناهشیارانه انسان به نوعی مربوط به حافظه بلند مدت است که در روان شناسی مبنای ژنتیکی دارد و مبتنی بر تغییر در ساختار ژنوتیپ است. در این نوشتار با رجوع به آرای افرادی چون یوان رودرر، پنکسپ و مک لنا خواهیم دید که چرا در طول رویاهای طبیعی و توهمات انسان، همیشه زمینه های ثابتی تکرار می شود، زمینه هایی که یونگ آنها را کهن نمونه می نامد و معتقد است به ناهشیار جمعی انسان ها برمی گردد. نشان خواهیم داد که این امر به ساختار مغز، اعصاب و ژنتیک ساختار مغز مربوط است.

از دید بسیاری از زیست شناسان، نظریه تکامل داروین نظریه ای است که در زیست شناسی امروز محوریت دارد و به واسطه نظریه تکامل بخشی از توضیح علمی در زیست شناسی، نیازمند توضیح تاریخی است. بر مبنای تفاوتی که میان علوم «قانون نهاد» و علوم «تاریخی» گذاشته می شود، زیست شناسی را باید، به واسطه محوریت نظریه تکامل، به علوم «تاریخی» نزدیک تر بدانیم. شاید این دیدگاه وجود داشته باشد که زیست شناسی می توانست سرنوشت بهتری، به عنوان یک علم دقیق، داشته باشد؛ سرنوشتی که این علم را به علمی همانند علم فیزیک نزدیک تر کند. علمی که بیشتر از آنکه به شواهد تاریخی مبتنی باشد بر اساس قوانین زیست شناختی شکل گرفته باشد. هدف از این مقاله رد چنین دیدگاهی است. در این مقاله با ارائه شواهد تاریخی تلاش می کنم نشان دهم، که تاریخی بودن علم زیست شناسی، به واسطه پذیرش نظریه تکامل داروین نیست.

از مهمترین مسائل فلسفه در قرون جدید که ملاصدرا آن را برهانی کرد، بحث حرکت جوهری است. موضوعی که از زمان قبل از ارسطو وجود داشته و فلاسفه قدیم به آن پرداخته بودند اما در این میان، فیلسوفانی بوده و هستند که حرکت در جوهر را قبول ندارند؛ مانند پارمنیدس، زنون، بوعلی سیناو...در پژوهش این سوال مطرح است با توجه به اینکه هم اینک فیزیک از رشد و تعالی قابل توجهی در دنیای علم برخوردار شده است، آیا حرکت جوهری در فلسفه ، ارتباط و تطابقی با مسائل حرکت در فیزیک دارد؟ آیا حرکات عناصر اتم می تواند مصداق حرکت جوهری باشد؟ از آنجایی که دانشمندان فیزیک از جمله ماکس پلانک و نیلز بور ثابت کردندکه انرژی داخل یک اتم حالت پرتو افشان نوسان کننده را دارد و الکترون داخل آن از مداری به مدار دیگر حرکت می کند و انرژی در طول مسیر، دچار نوسان می شود بدون اینکه از بین برود. از طرفی مباحث نور نیز با موضوع حرکت جوهری در فلسفه مطابقت دارد؛ لذا می توان یک آشتی و ارتباط تنگاتنگی بین فلسفه و فیزیک برقرار نمود و اعتقاد پروفسور هاوکینگ، مبنی بر تمام شدن عمر فلسفه را به بوته فاموشی سپرد و در واقع فیزیک و فلسفه را کامل کننده یکدیگر دانست. از آنجایی که مسائل فیزیک علی رغم حسی و تجربی بودن، از زیر بنای ریاضی و عقلی برخوردار هستند، می توان به ارتباط بین حرکت مطرح در فیزیک و فلسفه حکم کرد؛ با این تفاوت که فلسفه در انقسام ماده که بستر حرکت است، از نظر ذهنی و عقلی، تا بی نهایت پیش می رود اما فیزیک از حد فرضیه، نمی تواند فراتر برود، چراکه هنوز ابزار اندازه گیری حرکت تا بی نهایت که از ذهن فیلسوف طراوش می کند، ساخته نشده است!