جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از درس‌گفتارهای عناصر فلسفه حق هگل آشنایی با عناصر اصلی فلسفه سیاسی در سنت ایدئالیسم آلمانی از مسیر مواجهه مستقیم با یکی از متون محوری این سنت یعنی عناصر فلسفه حق هگل است. هگل خود فلسفه حق را فلسفه آزادی توصیف می‌کند؛ بنابراین در این اثر با دریافت هگل از مهم‌ترین مفهوم اندیشه سیاسی عصر جدید یعنی آزادی و نسبت آن با زندگی جامعه اجتماعی و مشخصا جامعه مدنی و دولت مواجه می‌شویم. هگل حق را وجود اراده آزاد در جهان معرفی می‌کند. بنابراین فلسفه حق نزد او همان فلسفه آزادی است و در این اثر در جستجوی فعلیت یافتن آزادی در زندگی اجتماعی و مشخصا نحوه تحقق آن در جهان اجتماعی انسان و نقش نهادها در تحقق این آزادی است. این کتاب با رویکردی دیالکتیکی، تکامل دریافت از مفهوم حق را در قالب سه مرحله بیان می‌کند: حق انتزاعی، اخلاق و حیات اخلاقی. حیات اخلاقی به عنوان آخرین گام از سه‌گانه دیالکتیکی علم حق که مفصل‌ترین بخش کتاب را نیز تشکیل می‌دهد به شرح دریافت هگل از نهادهای اساسی جامعه مدرن یعنی جامعه مدنی و دولت اختصاص دارد. نقد قرارداد اجتماعی، ارزش بازار آزاد در تحقق آزادی انسان و دریافت هگل از نظام اقتصاد سرمایه‌داری و نیز نقش دولت در تحقق آزادی انسان، از جمله مباحث کلیدی و نیز مناقشه برانگیز این اثر است که منازعات تفسیری فراوانی حول آن شکل گرفته و در این درس به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌شود.

سلام به دوستان، همراهان و همیاران عزیز. دوباره سال نو را تبریک می‌گوییم. سالی که اگر چه دستانمان بهم نرسید تا به گرمی بفشاریمش، ولی دل‌هایمان از هم دور نشد. در این روزگاری که همه مجبور به خانه نشینی هستیم، غدیر رسالت فرهنگی و اجتماعی خود را فراموش نکرد و حتی ویروسی کوچک با تبعاتی‌ بزرگ به نام کرونا هم نتوانست قطار در حال حرکت غدیر را متوقف کند، ولو مدتی کوتاه. در این روزها که به حکم عقلانیت و منطق از دیدار یکدیگر محرومیم و امکان حضور در کنار هم فراهم نیست، از نعمت فضای مجازی بهره می‌گیریم تا در کنارهم باشیم و با هم بر داشته‌های علمی و معرفتی خود بیافزاییم. از این‌رو خیریه غدیر سلسله درس‌گفتارهای نوروزی ، با موضوع عرفان، معنای زندگی، اقتصاد و جامعه‌شناسی را برگزار می‌کند. باز هم لطف اساتید بنام این سرزمین شامل حالمان شد و وقت گرانقدر خود را در اختیارمان گذاشتند تا بهره‌ای ببریم از دریای دانش این بزرگواران. به امیدخدا تا پایان فروردین ماه، درس‌گفتارها ادامه خواهد داشت و در خدمت دوستان و اساتید خواهیم بود.

در گفتگوی اصلان علی عباسی با ابراهیم صحافی به همت موسسه صدانت جواد طباطبایی با نظریه‌پردازی در عرصه فلسفه و اندیشه سیاسی به عنوان فیلسوف سیاسی ایران شناخته شده است. یکی از وجوه اندیشه وی، گریزناپذیر بودن گذار از سنت به مدرنیته در ایران است. نظریه‌پردازی ایشان در این زمینه ابعاد و سطوح مختلفی دارد و در آن تنها بر مدرنیته تاکید نشده، بلکه با بررسی تاریخ اندیشه در ایران و تحولات آن، وضعیت و ریشه‌های فکری، علمی و فلسفی در ایران، کاوش و تحلیل شده است. با این رویکرد، وجود و تکوین اندیشه سیاسی و فلسفی خاصی که با نام ایران می‌توان آن را شناخت توسط ایشان مورد تاکید قرار می‌گیرد. با اتکا بر همین مباحث از هویت ملی و ملیت ایرانی نیز سخن گفته شده است. همچنین ایشان معتقد است آنچه که ایران نامیده می‌شود باید بیش از پیش مورد پژوهش، بررسی و نظریه‌پردازی قرار گیرد. چون در دیدگاه وی، ایران هنوز موضوعی ناشناخته است که فقط از دیدگاه نظریه‌پردازان غربی و مستشرقین و سفرنامه‌نویسان اروپایی مورد بررسی قرار گرفته است و در داخل ایران نیز کارهای اندکی انجام شده است که بتوان ارزشمند و قابل اعتنا محسوب کرد. بنابراین در نظریه مطرح شده، موضوعی با عنوانِ «مشکل ایران» صورت‌بندی شده است که بر اساس آن باید نظریه‌ای برای ایران تدوین کرد که از ابعاد مختلف ایران را مورد بررسی قرار دهد و بتواند زمینه حل بحران‌ها و توان پاسخ به مسائل را برای ایران فراهم کند. به این ترتیب در عرصه فلسفه و علوم اجتماعی، از رهگذر نظریه وی، مفاهیم جدیدی مطرح شده که بر مبنای آن، بازنگری در نحوه و رویکرد نگرش به موضوعات علوم اجتماعی و فلسفه، لازم و ضروری است. به همین جهت، دانشگاه و نظام علمی کشور نیز باید متحول شود تا بتواند توان و صلاحیت ِ مقابله و اجتهاد در زمینه موضوعی با عنوان «مشکل ایران» را داشته باشد. اما در صورت حفظ شرایط فعلی در نظام علمی و دانشگاههای ایران، علاوه بر اتلاف زمان و منابع، بسترها و زمینه‌های گسترش بحران‌های جدید در ایران ایجاد خواهد شد که در نهایت به ناتوانی در پاسخ به مسائل ایران منجر می‌شود که برای حفظ ایران و موجودیت آن، نتایج ناامیدکننده و البته خطرناکی در پی خواهد داشت. علاوه بر این مباحث، در دستگاه‌ نظری ایشان، به سیر اندیشه سیاسی در اروپا و تحولات آن نیز توجه شده است تا بتوان با شناخت مدرنیته و اندیشه غربی، مفاهیم و مواد لازم را برای اجتهاد در مدرنیته غربی فراهم کرد. زیرا وی معتقد است برای گذار از سنت به مدرنیته باید با شناخت ِ سنت و اندیشه سیاسی در ایران و اجتهاد در مدرنیته غربی، زمینه‌های تحول در سنت و گذار از سنت به مدرنیته را در ایران ایجاد کرد. در نهایت هدف ایشان این است که با این نظریه‌پردازی‌ها، فلسفه تاریخ و فلسفه سیاسی برای ایران تاسیس و تبیین شود.

شش سخنرانی، درباره “خودشناسی و زیستن در زمان حال” در جلسات مربوط به “بازخوانی کتاب نیروی حال”، از اکهارت تُله، ایراد شده‌اند به شما تقدیم کردم که به لطف حق، با استقبال خیلی خوب علاقه‌مندان روبه‌رو شد. ازآن‌جاکه اندیشۀ «زیستن در زمان» حال مانند یک شمشیر دولبه است و می‌تواند آسیب‌های زیادی به بار بیاورد، لازم دیدم باز هم یادآوری کنم که همواره باید مراقب باشیم، به نام زندگی در زمان حال، از گذشته و آینده غافل نشویم. به همین سبب یک سخنرانی کوتاه را که در سال ۱۳۹۵ در پژوهشگاه علوم انسانی ارائه کرده‌ام، به شما تقدیم می‌کنم. هدف این سخنرانی آن است که تبیینی از زندگی در زمان حال به دست بدهد که با درس‌آموزی از گذشته و برنامه‌ریزی برای آینده تعارضی نداشته باشد. در آغاز بخش پنجم نیروی حال نیز به همین مسأله اشاره کرده‌ام، ولی در این‌جا، به تفصیل بیشتری، این موضوع مهم بررسی می‌شود. پیشاپیش به خاطر برخی مطالب تکراری در این سخنرانی از شما پوزش می‌طلبم، ولی باور دارم که این سخنرانی می‌تواند تکمیل‌کنندۀ مباحث پیشین باشد و به برخی از پرسش‌ها و نقدهای نظریۀ زیستن در زمان حال پاسخ بدهد. از کسانی که این هفت سخنرانی‌ را گوش‌ می‌کنند، خواهشمندم که کتاب‌های اکهارت تله را با دقت تمام بارها بخوانید و در آنها تأمل کنید. این سخنرانی‌ها به هیچ وجه شما را از آن کتاب‌های عمیق و ارزشمند بی‌نیاز نمی‌کنند. هدف این سخنرانی‌ها ارائۀ چارچوب اصلی اندیشۀ اکهارت تُله است و مطالب مهمی در لابه‌لای کتاب‌ها هست که در این سخنرانی‌ها نیامده‌اند. آثاری که پیشنهاد می‌کنم در کنار این سخنرانی‌ها، از آنها بهره ببرید، عبارتند از: ۱) آدمی دیگر (قدرت حال)، از اکهارت تله، ترجمۀ سیامک عاقلی، نشر نامک. ۲) مُلکی دیگر، ملکوتی دیگر (ترجمۀ کتاب زمین نو)، از اکهارت تله، ترجمۀ سیامک عاقلی، انتشارات نامک. ۳) تمرین نیروی حال، از اکهارت تله، ترجمۀ فرناز فرود، نشر حمیدا. ۴) سکون سخن می‌گوید، از اکهارت تله، ترجمۀ فرناز فرود، نشر حمیدا. ۵) اینک و این‌جا، شامل پانزده گفتگو با اکهارت تله، ترجمۀ وحید مهدی‌خانی، نشر ترنگ. ۶) سفر به خویشتن، گردآوری و ترجمۀ وحید مهدی‌خانی، نشر ترنگ. ۶) عمیق‌ترین پذیرش، از جف فوستر، ترجمۀ وحید مهدی‌خانی، نشر ترنگ. امیدوارم با مطالعۀ دقیق و عمیق این آثار، بتوانید وجود نازنین‌تان را از دردهای زائد و رنج‌های بیهوده رهایی ببخشید و هر لحظۀ زندگی را به جشنی شکوهمند تبدیل کنید. از دوستان عزیزم در موسسه فرهنگی علی‌مرادیان سپاسگزارم که شرایط لازم برای این کار فرهنگی مهم را فراهم آوردند.

نسان‌ها موجودات اجتماعی هستند و اساس زیستی آنان متکی بر عضویت و تعامل با گروه‌های متعدد و متنوع انسانی است. میزان مقبولیت و طردشدگی در گروه‌های انسانی، بر رفتار، باور، سلامت روان و احساسات فرد اثر دارد. دکتر آذرخش مکری در این درس‌گفتارها به مقوله طردشدگی و تاثیرات آن می‌پردازد. این درس‌گفتار حاوی اسلاید است.

رضا صمیم: بسیاری چنین تصور می کنند که ماکیاولی به ویژه در آثار مشهورش، شهریار و گفتارها، وارث نوعی اندیشه ی محافظه کار و حافظ نظم موجود است شبیه آنچه معمولا در اندیشه های نمودیافته در اندرزنامه ها و سیاست نامه ها با آن مواجه می شویم. در این دوره با مراجعه ی مکرر به دو اثر مشهور او نشان خواهم داد- همانگونه که طرفداران «مطالعات انتقادی مدرن» در زمانه ی ما نشان داده اند- او نه تنها وارث اندیشه های محافظه کار نیست بلکه واضع چیزی است که می توان از آن به «مطالعات انتقادی مدرن» یاد کرد. برای من «مطالعات انتقادی مدرن» حوزه ای مطالعاتی است که تنها یک هدف دارد: برملاساختن ساز و کارهایی که در آن امتیازها به نحوی نابرابر تولید و توزیع می شوند. ساز و کارهایی که به کمک آن «همه» می توانند «وضعیتی» (Position) بیابند که در آن بخشی از این امتیازها را از آن خود کنند. در «مطالعات انتقادی مدرن» هیچکس نه بهره مندان از قدرت و نه نابهره مندان از آن مصون از نقد باقی نمی مانند. «مطالعات انتقادی مدرن» برای هیچ قشر و طبقه ای حاشیه ی امن ایجاد نمی کند. هیچ قشر و طبقه ای را نیز معصوم و قربانی جلوه نمی دهد. همه به یک میزان در ایجاد ساز و کارهایی که بعدها طرفداران «مطالعات انتقادی پست مدرن» از آن به ساز و کارهای تولید و بازتولید سلطه یاد کردند مسئولند. در این دوره تلاش من نشان دادن محورهای اصلی پروژه ی «مطالعات انتقادی مدرن» از طریق خوانش دو اثر مشهور ماکیاولی شهریار و گفتارهاست. باید امروزه از «مطالعات انتقادی مدرن» به مثابه رویکردی بدیل سخن گفت چرا که فضای نقد در تصرف «مطالعات انتقادی پست مدرن» است. خوانش شهریار و گفتارها با هدف استخراج اصولی برای ممکن کردن این رویکرد بدیل در زمانه ی حاضر به ویژه در زمینه اجتماعی و فرهنگی ایران صورت می گیرد. به نظر من با ماکیاولی می توان ضعف های «مطالعات انتقادی پست مدرن» را برملا کرد و نشان داد که به کارگیری رویکرد پست مدرن هیچ کمکی به فرارفتن از موقعیت انقیاد و رهایی از آن نمی کند. «مطالعات انتقادی مدرن» بر عکس «مطالعات انتقادی پست مدرن»، هدفش تفسیر موقعیت انقیاد به قصد چیرگی بر آن است. به همین دلیل بیش از آنکه بر یک نظریه ی توضیح دهنده ی وضع موجود مبتنی باشد چهارچوبی برای عمل است. «مطالعات انتقادی مدرن» به تغییر و امکان احیای سوژگی انسان به عنوان تنها کارگزار این تغییر معتقد است. تنها راه ممکن کردن چنین احیایی، نقد رادیکال «همه» به همان شیوه ای است که ماکیاولی در شهریار و گفتارها انجام داده است.

حامد قدیری: دوره‌ی در‌آمدی بر فلسفه دین بر پایه‌ی کتاب ارج‌مند «عقل و اعتقاد دینی» برگزار شد. محتوای هر جلسه توضیح و تشریح یکی از فصول کتاب بود اما معمولا تلاش کردم مسئله‌ی اصلی را با افزودنِ محتوای تکمیلی ارائه کنم. این دوره برای کسانی مفید است که به فلسفه دین علاقه دارند و می‌خواهند مدخلی برای ورود به مباحث این حوزه پیدا کنند. طبعا برای کسانی که متخصص این حوزه‌اند، اکثر مباحث طرح‌شده پیش‌پاافتاده قلمداد می‌شود. در ادامه، لینک فایل صوتی و فایل ارائه‌ی تک‌تک جلسات را در فهرستی ارائه می‌کنم. وجیزه‌ای‌ست که امیدوارم به درد کسی بخورد ان‌شاءالله.

سلام به دوستان، همراهان و همیاران عزیز. دوباره سال نو را تبریک می‌گوییم. سالی که اگر چه دستانمان بهم نرسید تا به گرمی بفشاریمش، ولی دل‌هایمان از هم دور نشد. در این روزگاری که همه مجبور به خانه نشینی هستیم، غدیر رسالت فرهنگی و اجتماعی خود را فراموش نکرد و حتی ویروسی کوچک با تبعاتی‌ بزرگ به نام کرونا هم نتوانست قطار در حال حرکت غدیر را متوقف کند، ولو مدتی کوتاه. در این روزها که به حکم عقلانیت و منطق از دیدار یکدیگر محرومیم و امکان حضور در کنار هم فراهم نیست، از نعمت فضای مجازی بهره می‌گیریم تا در کنارهم باشیم و با هم بر داشته‌های علمی و معرفتی خود بیافزاییم. از این‌رو خیریه غدیر سلسله درس‌گفتارهای نوروزی ، با موضوع عرفان، معنای زندگی، اقتصاد و جامعه‌شناسی را برگزار می‌کند. باز هم لطف اساتید بنام این سرزمین شامل حالمان شد و وقت گرانقدر خود را در اختیارمان گذاشتند تا بهره‌ای ببریم از دریای دانش این بزرگواران. به امیدخدا تا پایان فروردین ماه، درس‌گفتارها ادامه خواهد داشت و در خدمت دوستان و اساتید خواهیم بود.

این جلسات که گفتگوی امید کشمیری با سروش دباغ درباب «ویتگنشتاین و معنای زندگی» است، در پنج جلسه از سوی موسسه “خانه آشنا” برگزار گردید. در این جلسات تاکید و محوریت با آراء ضمنی و مصرحِ ویتگنشتاین متقدم در رساله منطقی_فلسفی در باب معنای زندگی است. سه ضلع زندگی با معنا که شامل “زندگی در حال”، “زندگی بی‌پرسش” و “زندگی درونی” با تحلیل فقراتی از رساله، کاویده می‌شود. جلسه پایانی(پنجم) این جلسات نیز به آراء علی شریعتی در خصوص معنای زندگی با تکیه بر “کویریات” او سخن گفته می‌شود.

جلسه اول این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل اول کتاب راهنمایی می‌کند: – با این که پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی هیچ پاسخ قطعی یا نهایی ندارند، چرا باید با تفکر سیاسی درگیر شد؟ به تعبیر دیگر، چرا تفکر سیاسی به زحمتش می‌ارزد؟ – آیا برای زندگی مدنی، هیچ راه میان‌بری هست که ما را با پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی مواجه نکند؟ – آیا اندیشیدن به پرسش‌های اساسی سیاسی از ما انسان‌های بهتری می‌سازد؟ به بیان دیگر، در اندیشه‌ی سیاسی چه عنصر رهایی‌بخشی هست؟ جلسه دوم این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل اول کتاب راهنمایی می‌کند: – با این که پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی هیچ پاسخ قطعی یا نهایی ندارند، چرا باید با تفکر سیاسی درگیر شد؟ به تعبیر دیگر، چرا تفکر سیاسی به زحمتش می‌ارزد؟ – آیا برای زندگی مدنی، هیچ راه میان‌بری هست که ما را با پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی مواجه نکند؟ – آیا اندیشیدن به پرسش‌های اساسی سیاسی از ما انسان‌های بهتری می‌سازد؟ به بیان دیگر، در اندیشه‌ی سیاسی چه عنصر رهایی‌بخشی هست؟ جلسه سوم این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل دوم کتاب راهنمایی می‌کند: – آیا انسان‌ها ذاتاً با هم بیگانه اند؟ – اگر نه، چرا این همه تفرقه و تعارض میان آنان هست؟ – آیا با عقل می‌توان بر بیگانگی فایق آمد؟ جلسه چهارم این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل دوم کتاب راهنمایی می‌کند: – آیا برای غلبه بر بیگانگی به ایمان دینی نیازمندیم؟ – آیا باید همه‌ی مردمان در جامعه‌ای واحد و جهانی متحد شوند؟ – آیا باید همه‌ی تمایزهای طبقاتی محو شود؟ جلسه پنجم – آیا انسان‌ها ذاتاً با هم نابرابراند؟ – اگر برخی انسان‌ها ذاتاً برتر از دیگران باشند، چگونه و چه کسانی می‌توانند ایشان را شناسایی کنند؟ – اگر انسان‌ها ذاتاً برابر باشند، آیا همه‌ی نابرابری‌های قراردادی نادرست اند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی رفع می‌شدند، آیا نشانی از آزادی بر جای می‌ماند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی محو می‌شدند، آیا نشان جدایی بر می‌افتاد؟ – آیا مردان و زنان را باید همیشه و در همه‌ی زمینه‌ها یک‌سان در نظر گرفت؟ جلسه ششم – آیا انسان‌ها ذاتاً با هم نابرابراند؟ – اگر برخی انسان‌ها ذاتاً برتر از دیگران باشند، چگونه و چه کسانی می‌توانند ایشان را شناسایی کنند؟ – اگر انسان‌ها ذاتاً برابر باشند، آیا همه‌ی نابرابری‌های قراردادی نادرست‌اند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی رفع می‌شدند، آیا نشانی از آزادی بر جای می‌ماند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی محو می‌شدند، آیا نشان جدایی بر می‌افتاد؟ – آیا مردان و زنان را باید همیشه و در همه‌ی زمینه‌ها یک‌سان در نظر گرفت؟ جلسه هفتم ⁃ اگر نابرابری‌های قراردادی یک‌سره زدوده می‌شدند، نشان جدایی بر می‌افتاد؟ ⁃ آیا زنان و مردان همیشه و از هر جهت باید برابر گرفته شوند؟ جلسه هشتم – آیا سامان می‌تواند منبعی جز قدرت داشته باشد؟ – چه کسی باید حکومت کند؟ – اگر حکومت ازان مردم است، آیا خودشان باید حکومت کنند یا نمایندگان‌شان؟ – آیا قدرت داشتن خوب است؟ – باید اطاعت کرد؟ چرا؟ جلسه نهم – چه کسی باید حکومت کند؟ – اگر حکومت ازان مردم است، آیا خودشان باید حکومت کنند یا نمایندگان‌شان؟ – آیا قدرت داشتن خوب است؟ – باید اطاعت کرد؟ چرا؟ جلسه دهم (پایانی) – آیا قدرت داشتن ارزش دارد؟ – باید اطاعت کرد؟ چرا؟