جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ عبدالفتاح یافعی شافعی در سال 1394ق، در شهر یافع یمن متولد شد و پس از گذراندن دروس ابتدایی و متوسطه، وارد دانشگاه شد. مدرک فوق لیسانس خود را در دانشگاه "وادی النیل" سودان در رشته اصول دین اخذ کرد. وی متمایل به مسلک تصوف بوده و یکی از فعالین نقد وهابیت در فضای مجازی، محسوب می­شود. عبدالفتاح یافعی نزد بسیاری از بزرگان یمن، قطر، سوریه و عربستان از قبیل مصطفی محمد البنجوبنی، مقبل بن هادی الوادعی، عبدالرحمن المرعی الیمنی و... درس آموخت و بالغ بر هفتاد اجازه نقل روایت و تدریس معارف دین، از بزرگان کشورهای متعددی از جمله، یمن، سوریه، هند، قطر و... دارد که در بین آنها، شخصیت­هایی مانند محمد سعید رمضان البوطی، علی بن عبدالرحمن الجفری، عبدالقادر العیدروس، شیخ محمد عاقل سهارانفوری، جعفر بن محمد بن سقاف وجود دارد. یافعی، اکنون خطیب و امام جماعت مسجد الخیرات شهر صنعا یمن است. وی بیش از 30 جلد کتاب نگاشته که مهمترین این کتب، در حوزه نقد وهابیت می­باشد. کتاب پیش­رو با عنوان التوسل باالصالحین بین المجیزین و المانعین، از جمله این کتب به­حساب می‌­آید.

جاهلیت از مفاهیم اصیل و منصوص قرآنی و روایی می‌باشد، که در باب گستره معنایی و تطبیق آن بر مصادیق، تفاسیر مختلفی ارائه شده است. این مفهوم یکی از کلیدواژه‌های پرتکرار در آثار افرادی مانند محمد بن عبدالوهاب و سید ‌قطب می‌باشد. بررسی تطبیقی دیدگاه محمد بن عبدالوهاب و سید ‌قطب درباره مفهوم جاهلیت و آثارش این نتیجه را به دست می دهد که اشتراکات ظاهری و اختلافات معنوی مهمی میان این دو دیدگاه وجود دارد. محمد بن عبدالوهاب و سید قطب، مفهوم جاهلیت را اعم و اسع از اعمال کفری و غیرکفری می‌دانند و جاهلیت در سه حوزه عقیده، قول و عمل تبلور می‌یابد؛ اما به­لحاظ تفسیر و تطبیق آن بر مصادیق خارجی، اختلافات اساسی با یکدیگر دارند؛ محمد بن عبدالوهاب با برداشتی که از مفهوم عبادت دارد، جاهلیت را بر اعمال صحیحی مانند توسل، استغاثة، استشفاع و تبرک به قبور بار کرده و با شرکی و بدعی قلمداد کردن آنها، مسلمانان را متهم به جاهلیت، شرک و ابتداع کرده است. او حتی شرک مسلمانان اهل استغاثه و استشفاع به ارواح اولیاء الهی را از شرک مشرکین عصر رسالت شدیدتر خوانده است؛ در مقابل، سید قطب نه­تنها متذکر بروز جاهلیت در این موارد نشده، بلکه بروز و ظهور آن را در مواردی مانند حکم "بغیر ما انزل­الله،" پذیرش حاکمیت طواغیت و حکومت­های سکولار و غیره می‌داند که سایر مسلمین نیز، معتقد به بروز و ظهور جاهلیت در آن حوزه‌ها می‌باشند. خلاصه اینکه در منظومه فکری محمد بن عبدالوهاب، اموری ذیل جاهلیت قرار گرفته‌اند که جزء مسائل مسلّم شریعت اسلام هستند؛ اما سید قطب، نه­تنها یک مسئله جزئی اسلامی را، ذیل جاهلیت وارد نکرده است، بلکه اموری را که او جاهلی خوانده است، از نگاه هر اندیشمند مسلمانی، امور جاهلی هستند

دو علم کلام و منطق از جمله علوم مبتنی بر عقل هستند که نقشی محوری و تعیین کننده در شکل گیری علوم اسلامی دارند، با این وجود وهابیان به ستیز با این دو علم برخواسته و دو علم یاد شده را بدعی و گمراه کننده خوانده­اند، از این رو همواره هواداران خود را از مطالعه کتب متکلمان و اهل منطق برحذر می­دارند. وهابیان به زعم خویش دلایلی در ابطال و رد این دو علم بیان کرده­اند، در این مقاله سعی شده این دلایل ابتدا تبیین، سپس ارزیابی شود و در نهایت سستی دیدگاه وهابیان در مخالفت با علم­های کلام و منطق واضح گردد.

وهابیت دربارۀ ذبح نگاه خاصی دارد، این نگاه همواره منازعات تلخ و مصیبت‌باری، همچون تکفیر و کشتار مسلمانان بی‌گناه را موجب شده است. وهابی‌ها می‌گویند مجرّد ذبح، عبادت است از این­رو اگر کسی در استقبال از کاروان شادی و عروسی، رویاروی صالحان زنده یا درگذشته ذبح کند، مخلوق را عبادت کرده و به شرک در عبادت افتاده است. البته عالمان مسلمان، اعم از اهل‌سنت و شیعه، این نگاه وهابیان را مردود خوانده و معتقدند که مجرّد ذبح، عبادت نیست؛ ذبح تنها جایی عبادت است که ذابح با اعتقاد به ربوبیتِ مذبوح‌له این عمل را انجام دهد، ازاین‌رو اگر ذابح عمل ذبح را بدون اعتقاد به ربوبیت مذبوح‌له انجام دهد عبادتی رخ نداده است بدین ترتیب اگر ذابح، عمل ذبح را مقابل کاروان شادی و عروسی، یا رویاروی دسته­جات عزاداری، نزد صالحان زنده یا قبور آنان انجام دهد و به ربوبیت آنان معتقد نباشد، مخلوق را عبادت نکرده و مشرک نیست. در نتیجه نگاه خاص وهابیان به تعریف و تفسیر خاص آنان از مفهوم عبادت، بی توجهی به عنصر نیت و اعتقاد در تحقق عبادت و همچنین عبادت­انگاری مجرد ذبح بازمی‌گردد. در این مقاله دیدگاه وهابیان مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

مقالۀ حاضر، در ابتدا جریان‌‌های تکفیری و پیامدهای گسترش آن را به صورت اجمالی بررسی کرده است. در ادامه به بررسی نقش علمای جوامع اسلامی، به‌عنوان منادیان اسلام و مروّجان این آیین صلح و دوستی میان بشریت، پرداخته است و راهکارهایی را، در دو بُعد دینی و فرهنگی، به‌‌منظور عبور جهان اسلام از بحران‌ جریان‌های تکفیری، ارائه داده است. نتیجه‌گیری مقاله آن است که نظر به تلاش دشمنان برای ایجاد اسلام‌هراسی و ترسیم چهره‌ای غیرواقعی از مسلمانان در اذهان عمومی، علمای جوامع اسلامی، می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. علما، به‌عنوان یکی از متولّیان فعّالیت‌های دینی و فرهنگی، می‌توانند در جلوگیری از ترویج خشونت و افراطی‌گری و مقابله با جریان‌های تکفیری نقش بسزایی داشته باشند. عالمان جهان اسلام می‌توانند زمینۀ لازم را برای رفع سوء‌برداشت‌ها و کاهش نزاع‌های بیهوده ایجاد کنند و نهایتاً بسترهای صلح و امنیت را فراهم سازند.

روایت مشهور «لایحبّک إلّا مؤمن ولایبغضک إلّا منافق» ازجمله روایاتی است که در فضیلت امام علی %، با عبارات مختلفی، نقل شده است و فریقین آن را به‌عنوان روایت صحیح تلقّی نموده‌اند. در این حدیث پیامبر اکرم $ دوستی و دشمنی با امام علی % را معیار تشخیص مؤمن و منافق قرار داده است. همچنین از مفاد روایت مباحثی نظیر عصمت و افضلیت برداشت می‌شود و نکتۀ قابل توجه این است که در روایات صحیح فریقین، چنین مضمونی برای کسی از صحابه بیان نشده است، البته در کتب اهل‌سنت روایت مشابه آن، بدون قید خاصی در منقبت انصار آمده است و اهل‌سنت تلاش کرده‌اند که آن را مهم‌تر از روایت مورد بحث جلوه دهند، درحالی‌که از نظر دلالت مورد قبول نیست و با بسیاری از آیات قرآن و حقایق تاریخی ناسازگار است. سلفی‌های معاصر، ازجمله عبدالرحمن دمشقیه، با پیروی از ابن‌تیمیه، سعی در وارد کردن اشکالاتی واهی بر دلالت این روایت داشته‌اند که نقل صحیح و متواتر این روایت، راه را بر آن‌ها بسته است.

محلّ نزاع، در اخبار آحادِ روایاتِ واحدی است که فارغ از هرگونه تقویت‌کننده هستند. در رابطه با اینکه خبر واحد بدون قرینه علم‌‌آور یا ظن‌آور است سه قول اصلی وجود دارد: 1. خبر واحد ثقه، مطلقاً مفید علم است؛ 2. خبر واحد محفوف به قرائن، فقط مفید علم یقینی است؛ 3. خبر واحد ثقه، مطلقاً مفید ظن است. برخی از وهابیان حجیت خبر واحد در اعتقادات را بر اساس اجماعی یقینی می‌دانند. برای حجیت خبر واحد در اعتقادات و علم‌آور بودن آن، ادلّۀ مختلفی از سوی آن‌ها ارائه شده است که البانی در دو کتابِ الحدیث حجة بنفسه فی العقائد والأحکام و أشرطة متفرقة به نقل آن پرداخته است. ظاهر کلمات و عبارات علمای شیعه نشان‌‌دهندۀ نپذیرفتن حجیت خبر واحد در مسائل اعتقادی، به دلیل ظنّی بودن آن است؛ ولی ابن‌تیمیه با طرح مبحث تلقّی امّت به قبول، دایرۀ علم‌آوری خبر واحد را گسترده‌تر می‌کند و بسیاری از اخبار آحاد را با این استناد علم‌آور می‌داند.

با ظهور ابن­تیمیه و پس از او، محمد بن عبدالوهاب، شُبهاتی پیرامون مسائل مورد اتفاق در اسلام ایجاد شد. حرمت سفر به­قصد زیارت قبر پیامبر6نیز، از جمله شبهاتی است که توسط وهابیان مطرح می­گردد. یکی از دلایل وهابیان بر حرمت سفر برای زیارت، حدیث «لا ینبغی للمطی أن تشد رحاله إلی مسجد تبتغی فیه الصلاة غیر المسجدالحرام و مسجدالأقصی ومسجدی هذا» می­باشد؛ بر اساس این حدیث، تنها، سفر به­سوی این سه مسجد (مسجدالحرام، مسجدالاقصی، مسجد پیامبر6) جایز است؛ اما با تتبع در کلام علمای اهل­سنت، این نتیجه به­دست می­آید که حدیث، بیانگر اجر و ثواب کامل در سفر به این سه مسجد است و برتری این سه مسجد بر باقی مساجد را بیان می­کند؛ علاوه بر اینکه طبق قرائن و نظرات بزرگان اهل­سنت، "لاینبغی" دلالتی بر حرمت ندارد؛ همچنین، با سایر قرائنی که وجود دارد، می­توان نتیجه گرفت که سفر به­قصد زیارت، امری جایز و دارای پاداش است.