جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

براهین وجودشناختی مجموعه ای از براهین اثبات وجود خداوندند که با روشی پیشینی، از طریق تحلیل مفهوم خداوند، به اثبات وجود او می پردازند. آغازگر طرح این دسته از براهین «آنسلم»، الاهیدان و فیلسوف قرون وسطی، است. برهان آنسلم از زمان طرح (در قرن یازده میلادی) تاکنون، به دلیل پیچیدگی خاص و ابهام نهفته در آن، همواره مورد بحث و توجه فراوان بوده است. از این برهان تقریرهای گوناگونی ارایه شده که یکی از مهم ترین آن ها روایت «آلوین پلانتینگا»، فیلسوف و معرفت شناس معاصر، از آن است. از آن جا که روش اصل موضوعی، از طریق ایضاح ساختار منطقی یک برهان و تصریح پیش فرض های نهفته آن، ابزار مناسبی برای ارزیابی و نقد آن برهان است، این مقاله می کوشد ضمن معرفی این روش، از طریق به کارگیری آن در تقریر پلانتینگا و نمایش ساختار منطقی دقیق این تقریر (به کمک هر دو منطق قدیم و نمادین)، قابل دفاع بودن آن را در اثبات وجود خداوند نشان دهد.

اصل انتخاب طبيعي را چارلز داروين، طبيعت‌گرا و زيست‌شناس معروف انگليسي قرن نوزدهم، مطرح کرد. اين اصل که مبناي فرايند تکامل زيست‌شناختي محسوب مي‌گردد، از منظر بسياري از متألهان در تعارض با هدفمندي جهان خلقت و به تبع، در تعارض با انديشه خداباوري است. اين مقاله مي‌کوشد با تکيه بر آراي کيث وارد، فيلسوف برجسته معاصر، نشان دهد که تعارض يادشده، نه ريشه در خود اصل انتخاب طبيعي، که در برداشت‌ها و تفاسير نادرستي دارد که از اصل يادشده صورت گرفته است.

رفتارگرایی فلسفی یکی از شاخه­ های فیزیکالیسم است. فیزیکالیسم نظریه ­ای است که نفس و حالات نفسانی را یا غیر واقعی می­ داند (فیزیکالیسم حذف­گرا) و یا برای آنها واقعیتی جز امور مادی قائل نیست (فیزیکالیسم فروکاهش­گرا). رفتارگرایی فلسفی نوعی فیزیکالیسم فروکاهش‌گرا­ست که بر مبنای آن نفس و حالات نفسانی با رفتار بیرونی انسان همسان پنداشته می‌شوند. این نظریه مبتنی بر سه دیدگاه است: رفتارگرایی روانشناختی، نظریه تحقیق‌پذیری معنا و نظریه زبان خصوصی ویتگنشتاین. در این مقاله می­کوشیم، ضمن معرفی رفتارگرایی فلسفی و مبانی آن، ناکافی بودن این مبانی را در اثبات رفتارگرایی، و از این رو، مخدوش بودن این نظریه را نشان دهیم.

برهان تجربه‌ی دینی از براهین مهم اثبات وجود خداوند است. ریچارد سوینبرن، فیلسوف و متأله معاصر، و به تبع او برخی فیلسوفان دیگر، حجیت معرفت شناختی تجربه‌ی دینی را مبتنی بر دو اصل می دانند: اصل گواهی و اصل ساده‌باوری. از این دو، اصل ساده‌باوری محل مناقشه ی برخی معرفت‌شناسان از جمله «ویلیام رو» است. ویلیام رو معتقد است که در ادراک حسی، به دلیل وجود روش‌های بازرسی، تجارب مطابق با واقع از غیر آن (وهمی و خطایی)، تشخیص‌پذیر است. از این رو، اصل ساده باوری را می‌توان در این نوع ادراک به کار گرفت، در صورتی که در تجربه‌ی دینی، به دلیل فقدان روش‌های بازرسی، امکان تشخیص تجارب واقعی از غیر آن نیست، بنابراین نمی‌توان از این اصل در تجربه‌ی دینی بهره برد. ناتوانی در به‌کارگیری این اصل در تجربه‌ی دینی، به منزله‌ی مخدوش بودن برهان تجربه‌ی دینی از منظر ویلیام رو است. در این مقاله، ضمن ارائه‌ی صورت‌بندی ای از اصل ساده‌باوری، برهان تجربه‌ی دینی و نقد ویلیام رو، نشان می دهیم که در تجربه‌ی دینی نیز مانند ادراک حسی، روش‌های بازرسی وجود دارد و از این رو می توان اصل ساده‌باوری را در تجربه‌ی دینی نیز به کار گرفت و بدین ترتیب، برهان تجربه‌ی دینی، برهانی دفاع‌کردنی برای اثبات وجود خداوند است.

اصطلاح داده حسی (sense-datum) اول بار به وسیله (جرج ادوارد مور) (George Edward Moore) در مجموعه‌ای سخنرانی در خلال سالهای 1910 و 1911 به کار گرفته شد. به موجب نظریه داده حسی، در فرآیند ادراک حسی، متعلق مستقیم آگاهی (معلوم بالذات ) پدیده‌ای ذهنی و غیرمادی است . این نظریه در تقابل با نظریه واقع‌گرایی مستقیم (direct realism) است در واقع‌گرایی مستقیم فاعل شناسا (S) مستقیما و بدون واسطه‌ای ذهنی از وجود و نیز دست کم بخشی از صفات شیء مادی (O) در پیرامون خود آگاه می‌شود. نظریه داده حسی دارای دو تقریر است : واقع‌گرایی غیرمستقیم (indirect realism) و اصالت پدیدار (phenomenalism) در واقع‌گرایی غیرمستقیم پدیده ذهنی یاد شده حاکی از شیئی مادی در جهان خارج و به سخن دیگر واسطه‌ای بین ذهن و فراذهن است و در اصالت پدیدار این پدیده فاقد هر نوع بازنمایی است . در پژوهش حاضر از نظریه داده حسی و تقریر واقع‌گرایی غیرمستقیم آن در برابر واقع‌گرایی مستقیم و تقریر اصالت پایدار دفاع می‌کنیم. مهمترین برهان بر اثبات داده حسی برهان خطای حسی (argument from illusion) است ، ضمن بررسی مبانی این برهان از استحکام آن در برابر ایرادهای وارد دفاع خواهیم کرد. برای اثبات صحت تقریر واقع‌گرایی غیرمستقیم در برابر اصالت پدیدار به نظریه علی ادراک حسی (causal theory of perception) استناد جسته و ضعف این نظریه را به کمک اثبات ناسازواری درونی اصالت پدیدار جبران خواهیم کرد. از دلایل مهم بر ناسازواری درونی اصالت پدیدار نظریه ترجمه‌ناپذیری گزاره‌های شیئی (thing statements) است . این نظریه در برابر ایرادهای وارد قابل دفاع و در اثبات مطلوب تواناست .

چکیده مبحث تحلیل مفهوم معرفت (the analysis of knowledge)بخشی از مباحث معرفت شناسی است که در کتب مربوط به آن بطور مستقل مورد بررسی قرار می گیرد. در چنین تحلیلی،معرفت شناسان با رویکرد تحلیلی به دنبال شرایط لازم و کافی (necessary and sufficient conditions) هستند تا مفهوم معرفت را با آنها بشناسانند.درواقع این تلاش ها پاسخی است به دو سوال زیر: 1)آیا هر مورد محتملی که دارای شرایط مفروض باشد،معرفت محسوب می شود؟ 2)آیا هرمورد محتملی که معرفت به شمار می رود دارای این شرایط هست؟ پاسخ به سوال نخست یافتن شرایط کافی و جواب سوال دوم شرایط لازم معرفت را دراختیار ما می نهد.تعریفی که در این باب از دیرزمان مطرح بوده است همان تعریفی است که از گفته های سقراط و کتب افلاطون بدست می آید.این تعریف به خاطر سه بخشی بودن آن،به تعریف سه جزئی (tripartite definition) مشهور شده است.باور،صدق و توجیه مولفه های این تعریف سنتی(classic) را تشکیل می دهند.این تعریف سه جزئی با مقاله چالش برانگیز گتیه به نقد کشیده شد.نقض های گتیه کفایت(sufficiency)این تعریف سه جزئی را زیرسوال بردند. معرفت شناسان برای فرار از شکاکیت تلاش های زیادی کرده اند تا به این نقض ها پاسخ گویند.در این رساله به برخی از این تلاش ها اشاره می کنیم. در سنت فلسفی خودمان هم می توان معادل هایی برای این تعریف سه جزئی پیدا کرد.البته در این مقایسه تلاش کرده ایم تفاوت پارادایم ها و رویکردها را مدنظرداشته باشیم.در تاریخ فلسفه اسلامی از فارابی به بعد کتاب های منطقی با تقسیم علم(تصورلابشرط مقسمی) به تصور(تصور لابشرط قسمی) و تصدیق (تصور به شرط حکم)آغاز می شود.دربخشی از این رساله با بیان دیدگاههایی درباب واقع نمایی تصورات،تمایز تصور تصدیق را به چالش کشیده ایم. ما از دو راه پی به واقع می بریم، از راه تصور و از راه تصدیق . تعاریف در محدوده ی تصورات مطرح می شوند و برهان در حیطه ی تصدیق واقع می شود. از میان حدود ارزشمندترین آنها " حدتام " است . حد تام تلاشی است برای رسیدن به واقع، آنگونه که هست . تمایز میان تصدیق و تصور در حد تام روشن نیست . آنگونه که فیلسوفان ما تصور را تعریف می کنند ، آن را از هرگونه ارتباطی با واقع تهی می کنند ولی حد تام کاملا ناظر به واقع است . هدف از تعریف اولا و بالذات کسب صورت عقلی معرف است به گونه ای که با حقیقت خارجی

تجربه دینی در حیات دینی مؤمنان نقش مهمّی را ایفا می کند. در این گونه تجارب که خداوند خود را به نحوی از انحأ بر انسان متجلی می کند، مسائل زیادی مطرح می شود، برای مثال اینکه ماهیت این تجارب چیست؟ که البته در این زمینه چهار نظریه مطرح است: 1) تجربه دینی نوعی احساس است.2) تجربه دینی نوعی تجربه مبتنی بر ادارک حسّی است.3) تجربه دینی ارائه نوعی تبیین مافوق طبیعی است.4) نظریه علم حضوری اما مهم ترین مسأله ای که در مباحث تجربه دینی مطرح است این است که آیا این تجارب از چنان قدرتی برخوردارند که بتوانند در کنار سایر ادله اثبات وجود خداوند قرار بگیرند یا خیر؟ اگر تجربه دینی را از جنس احساس بدانیم که در این صورت این تجارب ارزش معرفتی ندارند اما اگر تجربه دینی را مطابق شیوه ی سوم تفسیر کنیم، یعنی بگوییم تجربه دینی تجربه ای است که به اعتقاد فرد صاحب تجربه به مدد علل طبیعی قابل تبیین نیست. در این صورت تجربه دینی را نمی تون برای توجیه اعتقاد به وجود آن علت به کاربرد. و اما کسانی که معتقدند تجربه دینی نوعی تجربه حسی است، استدلال می کنند که می توان آن را در توجیه اعتقادات دینی به کار برد. بنابراین از بین نظریات پیرامون ماهیت تجربه دینی، هنگامی می توان به کارایی تجارب در توجیه باور دینی معتقد شد که آنها را از سنخ علم حضوری بدانیم، اما نظریه مشابهت با ادارک حسی بیشتر باید مورد بررسی قرار بگیرد. در زمینه ی علم حضوری می توان به این نکته اشاره کرد که اگر مکاشفات و تجارب دینی و عرفانی را از سنخ علم حضوری بدانیم، چون علم حضوری علمی است که عالم بی واسطه به معلول پی می برد، درنتیجه می تواند موجه کننده ی اعتقادات دینی باشد زیرا علم حضوری علمی خطاناپذیر، بی واسطه و یقینی است بنابراین کشف ها و شهودات عرفانی به شرط داشتن ملاک های صدق می توانند مبنایی دقیق و متقن برای توجیه اعتقادات دینی باشند. روش تحقیق در این رساله روش کتابخانه ای است.

فرشته شناسی تحت عنوان «نظریه امشاسپندان» نخست در اوستای کهن یاد شده است که در طی قرون و به مرور اعصار و دهور و در اماکن مختلف به صور متعدد جلوه گر گردیده است. در سرزمین یونان و در مکتب فلسفی افلاطون در شکل «ارباب انواع» یا «المثل الالهیه افلاطونیه» درآمده؛ فلسفه مشاء به عنوان «عقول کلیه عشره» پذیرفته شده و در حکمه الاشراق، «الانوار اسفهبدیه» نام گذاری گردیده است. که هر یک در جای خود مورد بررسی قرار می گیرد. از مطالب اساسی این رساله، ادله اثبات فرشته می باشد که عبارتند از: قاعده امکان اشرف، جواز صدور بسیط از مرکب، قاعده الواحد و اثبات ارباب اصنام. نقش فرشتگان از نظر شیخ اشراق، واسطه گری آنها بین نور الانوار و انسان هاست. وی در راستای تبیین نقش دوگانه فرشتگان به عنوان موجوداتی بین عالم نور و عالم ظلمت، در داستان های رمزی خود، به واژه رمزگونه شیخ، مرشد یا پیر اشاره می کند که بسیاری، حقیقت آن را به «فرشته» تفسیر و تعبیر نموده اند. از دیگر مطالب مهم مذکور در این پایان نامه، تبیین اساسی بودن اعتقاد به همانندی عقل فعال (عقل دهم) با فرشته وحی است که در این رهگذر اثبات می شود که اگر این همانندی در کار نبود هیچگونه «حکمت نبوی» حدوث نمی یافت و مذهب نمی توانست با عرفان، عشق، فلسفه و نیز با تمثیل های عرفانی شعرا هیچگونه پیوندی داشته باشد حقیقت چهره ای دوگانه می یافت و ایمان و دانش، الهیات و فلسفه از هم جدا می شدند.

چکیده (فارسی): چکیده: مقولات مهم علم و دین و اخلاق و چیستی و مناسبات بین آنها از مباحثی است که پیشینه ی تاریخی طولانی در فرهنگ بشری داشته است و بویژه در رشته ی فلسفه دین – که به صورت نوین اش عمری طولانی ندارد و به بررسی پرسش های بنیادین ناظر به دین غالبا به روش پیشینی می پردازد- بخش مهمی را به خود اختصاص داده است. والتر ترنس استیس ، نویسنده و فیلسوف تجربه باور انگلیسی – آمریکایی در خصوص موارد فوق الذکر نظرات نو و تامل برانگیزی دارد که شایسته ی هرگونه توجه جدِی است. او وظیفه ی علم را صرف توصیف امور و جستجو از چگونگی وقوع پدیده ها- با نگاهی ابزار انگارانه- می داند و علم را فاقد توانایی کاوش در خصوص چرایی امور و تبیین پدیده ها می داند. استیس گوهر دین را عرفان دانسته و کشف سرشت ثبوتی خداوند را تنها با تجربه ی دینی مقدور می داند. زبان دین هم در نظر او زبانی نمادین بوده که کارش برانگیختن اموری است که در درون انسانها و در زیر آستانه ی آگاهی آنها وجود دارد. او قواعد اخلاقی را قواعد مربوط به خوشبختی انسانها می شمارد و در صدد تدوین اخلاقی دنیوی یعنی؛ اخلاقی غیر نسبی و غیر دینی برمی آید که هدفش فراهم نمودن زندگی برخوردار از حطام دنیوی و آرامش و حداقل رنج انسانی است. استیس با طرح تقسیم دار وجود به دو ساحت سرمدی و زمانی و اختصاص دین به اولی و علم به دومی ونمادین دانستن زبان دین و توصیفی شمردن زبان علم، به حل تعارض علم و دین می پردازد. علم که وظیفه اش صرفا توصیف امور است، هرگز در حیطه ی ارزش ها که با بایدها و نباید ها سر و کار دارد وارد نمی شود و منطقا، از صرف توصیف، راهی به تکلیف وجود ندارد و اخلاق علمی امری ناشدنی است. او عرفان را شالوده ی اخلاق دینی می داند و هر چند آمال و آرمان های اخلاقی شالوده ی عمیق تری در دین دارند، اما در نگاه او وضعیت فعلی ما در این قطعه ی از تاریخ جهان به گونه ای است که احیای مجدد اخلاق دینی ناممکن است و در صدد تدوین اخلاق دنیوی بر می آید

آیا باورهای برآمده از تجربه های دینی موجه هستند؟ ویلیام آلستون می کوشد با تکیه بر هم ساختاری تجربه های دینی با تجربه های حسی نشان دهد که باورهای برآمده از تجربه های دینی هم درست به اندازه باورهای برآمده از تجربه های حسی موجه هستند. در این مقاله می کوشیم، با رویکردی متفاوت، از دیدگاه او در این خصوص دفاع کنیم. در این خصوص، ابتدا نظامِ توجیهِ معرفتی مبناگرایانه مبتنی بر قابل اعتماد بودن «رویه های معرفتی» را معرفی می کنیم و سپس با برشمردن سه سطح مختلف برای هر رویه معرفتی، قابل اعتماد بودن هر رویه را به قابل اعتماد بودن این سه سطح فرو می کاهیم و در نهایت نشان می دهیم که رویه معرفتیِ مبتنی بر تجربه های دینی، درست به اندازه رویه معرفتیِ مبتنی بر تجربه های حسی قابل اعتماد است؛ تنها به این دلیل که هر یک از سطوح آن به اندازه سطح متناظر خود در رویه معرفتی مبتنی بر ادراک حسی قابل اعتماد است.