جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نمی‌توان سرشت حضور فلسفی در اندیشۀ عربی مدرن را جدا از شرایط تاریخی‌ که آن را چارچوب بخشیده است، درک کرد؛ شرایطی که در پدیدۀ امپریالیسم و مستلزمات تاریخی و فکری آن و استمرار عقب‌ماندگی اوضاع اقتصادی و اجتماعی عربی و هیمنۀ دیدگاه لاهوتی، به مثابه دیدگاه تعریف‌شده و هدفمند در تعامل فکری با طبیعت و تاریخ، نمود پیدا کرده است.هشت سده است که در دامان میهن عربی فیلسوفی پرورده نشده است، گرچه وجود برخی از گرایشات فلسفی را که فرآوردۀ دورۀ مدرن است، نمی‌توان کتمان کرد. نوآوری فلسفی ــ‌نوآوری مفاهیم نظری‌ــ شرط ضروری جهانی‌شدن فیلسوف است، اما شرایط کافی نیست، زیرا فیلسوف جهانی نمی‌شود مگر آن که به ملتی جهانی وابسته باشد. اگر برخی معتقدند که عرب نتوانسته فیلسوفی جهانی داشته باشد، بدین سبب نیست که نسبت به دیگران شأن کمتری دارد، بلکه ملت او، او را به سمت جهانی‌شدن سوق نداده است. از این رو، دلمشغولی نخست فیلسوف عرب، اندیشیدن به جهانی‌شدن ملت خویش است، ملتی که جایگاه مهمی در میان ملل دیگر ندارد.

بیش از نیم قرن از زمان انتشار کتاب جرج جرداق درباره امام علی می‌گذرد؛ کتابی که به سرعت در جهان تشیع به شهرت رسید. مصاحبه‌های فراوانی نیز از سوی روزنامه‌نگاران شیعه با نویسنده انجام شد که بیشتر آنها با انگیزه اثبات خویشتن بودند؛ دقیقا چیزی که مرحوم جرداق، به مقابله با آن برخاسته بود، و سعی می‌کرد امام علی را فرادینی معرفی کند؛ شخصیتی که همه انسان‌ها با هر دین و باوری می‌بایست به ایشان اقتدا کنند. وی در مصاحبه‌های گوناگونی از انگیزه‌هایش درباره نگارش این کتاب، و بزرگی و نبوغ امام علی گفته بود؛ لیکن کمتر از نقشی که چنین شخصیت تاریخی در عصر ما می‌تواند ایفا کند، از او پرسش شده بود. حتی در مصاحبه‌ای گفته بود که امام موسی صدر را امتداد روش و منش علوی در عصر حاضر می‌داند؛ اما به شباهت‌ها اشاره‌ای نمی‌شود. البته پرسش‌های کلیشه‌ای از نحوه آشنایی جرج جرداق با امام علی و نظر شخصی‌اش درباره ایشان و مواردی مشابه این، چندان خالی از لطف نیز نیستند؛ بلکه می‌تواند شیعیان را از نقاط قوت خویش که برای دیگران جذابیت دارد، آشنا کند. سال‌ها پیش از فوت مرحوم جرج جرداق، مجله المنبر در شماره ششم خود، مصاحبه‌ای با ایشان انجام داد که علی‌رغم گذشت سال‌ها از آن، هنوز خواندنی است. محور اصلی این گفتگو، امام علی است؛ لیکن به جایگاه نهج‌البلاغه در جهان مسیحی و واکنش‌ها به تألیفات مرحوم جرداق در جهان اسلام و دنیای مسیحی، و سپس نگاه ایشان به تشیع و نیازهای جهان امروز نیز می‌پردازد. این مصاحبه با معرفی نویسنده، از زبان خودش شروع می‌شود که در این جا با دخل و تصرف مختصری آمده است، و سپس متن مصاحبه به طور کامل خواهد آمد.

جرج جرداق در سال ۲۰۰۱ میلادی در مرقد حضرت زینب، سخنانی درباره امام علی ایراد کرد که چکیده‌ای از مباحث کتاب‌هایش و هسته اصلی آرا و نظراتش درباره آن شخصیت نورانی است. از نگاه جرج جرداق، مبانی عدالت اجتماعی، دموکراسی و دولت رفاه و دیگر نظریه‌های مدرن اداره دولت، در میان سخنان امام علی موج می‌زند و متأسفانه هیچ‌گاه در شرق به آن اهمیت داده نشده است. متن این سخنرانی به شرح زیر است.

این مقاله در ارتباط با تحلیل کتابشناختی وضعیت فلسفه در دنیای عرب است. هشت صده است که در دامان عرب فیلسوفی پرورش نیافته است. در واقع نواوری فلسفی شرط ضروری برای جهانی شدن فلسفه است اما کافی نیست زیرا فیلسوف جهان نمیشود مگر به ملتی جهانی تعلق داشته باشد. در نتیجه دل مشغولی یه فیلسوف عرب، اندیشیدن به جهانی شده ملت خویش است.

شیخ حیدر حب‌الله از علمای لبنانی‌الاصل حوزه علمیه قم است که از محضر درس حضرات آیات عظام وحید خراسانی و آیت‌الله شیخ باقر ایروانی و تنی‌ چند از دیگر استادان ارشد این حوزه استفاده کرده است. شیخ حیدر حب‌الله در بخشی از کتاب خود با عنوان «نظریة السنّة فی الفکر الإمامی الشیعی» به پروژه فکری مرحوم محمد باقر بهبودی اشاره می‌کند. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه و ترجمه این بخش از کتاب حب‌الله است.