جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي، داراي تفاوت‌هاي عمده‌اي است که نگارنده آنها را از جهت شکل و ساختار و محتوا، مورد مطالعه و مقايسه قرار داده است. وي برخي از حوادث را که در مدينه اتفاق افتاده است، مانند غزوات بدر، احد، خندق، عهد‌شکني بني‌قريظه و داستان افک، از نظر تاريخي با اهميت‌تر دانسته و به بررسي تطبيقي شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي در باره آنها مي‌پردازد. از ديدگاه وي، تاريخ‌نگاري قرآن داراي ساختاري منظم و منطقي است و به هنگام بيان يک حادثه، ابتدا با يک مقدمه کوتاه وارد بحث مي‌شود و حادثه را به همراه تبيين و تحليل، به مخاطبان ارائه مي‌دهد و پيامدها و نتايج آن حادثه را ذکر مي‌کند. اين در حالي است که منابع تاريخي، بيشتر روايي هستند و حوادث را بدون تحليل و نتيجه‌گيري نهايي بازگو مي‌کنند. تفاوت ديگري که قرآن با منابع تاريخي دارد، در گزينش واژه‌هاست؛ چرا که در قرآن کريم دقت و اهتمام ويژه‌اي به انتخاب کلمات صورت گرفته است. البته از جهت تفصيل مطالب، منابع تاريخي تمامي جزئيات حوادث را نقل مي‌کنند؛ ولي قرآن، به اختصار بيان مي‌کند و بيشتر به تحليل مطالب مي‌پردازد. نويسنده در مقايسه محتوايي، مباحثي را در چهار محور بيان مي‌کند: 1.عوامل و مؤلفه‌هاي بسترساز: به اعتقاد نويسنده، قرآن برعکس منابع تاريخ‌نگاري، نگاهي ماورايي به وقايع دارد. 2.عوامل تأثيرگذار در حين وقوع: اراده الهي، لطف و ياري خداوند و امدادهاي غيبي را از جمله عوامل مورد نظر قرآن و عواملي همچون بارش باران و مشاجره قريش در غزوه خندق را عوامل مورد نظر تاريخ‌نگاران ذکر کرده است. 3.نتايج و پيامدها: از نظر قرآن، اعتلاي حق و سرنگوني باطل، آگاهي دادن و اتمام حجت، مجازات کافران، و شهادت و زندگي جاويد، و از نگاه تاريخ‌نگاري، شکست و پيروزي ظاهري، نتايج رخدادهاي دوران نبوي هستند. 4.سنجش اعتبار قرآن و منابع تاريخي: از اين نظر نيز قرآن با هيچ منبعي قابل مقايسه نيست.

‫اين تحقيق به نقد ديدگاه‌هاي مغرضانه برخي مستشرقان يا خاورشناسان مبني بر اين که: دين اسلام بر اثر نَبرد و خونريزي گسترش يافته؛ زيرا پيامبر اسلام(ص) در طول مدّت کوتاه نبوّت خويش جنگ‌هاي بسياري با مشرکان قريش، يهوديان و نصاري انجام داده و پيشرفت اسلام به زور شمشير بوده است! مي‌پردازد و علّت جنگ‌هاي متعدّد رسول خدا را تحليل مي‌کند. از اين رو نويسنده ابتدا مفهومي از استشراق و پيدايي آن ارايه کرده، سپس فلسفه جهاد و اهداف عالي مترتّب برآن را شرح مي‌دهد. وي در ادامه با بررسي برداشت غلط غربي‌ها از جهاد و دين اسلام، به معرّفي چند تن از مستشرقان مغرض و منصف (واقع بين) مي‌پردازد. آن گاه با اشاره به زمينه‌هاي گسترش اسلام در حجاز، اوضاع سياسي، اجتماعي، اخلاقي و فرهنگي شبه جزيره عربستان در صدر اسلام را واکاوي و اقدام هاي حضرت رسول براي سر و سامان دادن وضعيت بد اجتماعي و فرهنگي مردم را بيان مي‌کند. نگارنده اخلاق پيامبر اسلام(ص) و توجّه ويژه ايشان به اوضاع مختلف زندگي مردم را عامل اصلي گرايش آنان به دين اسلام و گسترش آن در شبه جزيره عرب و کشورهاي مجاور برشمرده و انگيزه جنگ‌هاي ايشان را دفاع از مظلومان و مستضعفان و پيشگيري از فتنه‌هاي بزرگ تر همچون از بين رفتن اساس اسلام دانسته و از جهاد و ماهيت آن دفاع مي‌کند. در بخش ديگري از کتاب به نقد ديدگاه‌هاي مستشرقان و فلاسفه غرب درباره جهاد در اسلام پرداخته و نظريات آنان در زمينه جنگ‌هاي هجومي رسول خدا را نيز مطرح کرده و پاسخ مي‌دهد. وي همچنين با تحليل جنگ بَدر و اُحُد نوع رفتار انساني پيامبر(ص) با اسيران جنگي و برخوردهاي مدارا جويانه ايشان با انواع مخالفان را دليل مهمي بر نقد ديدگاه‌هاي مغرضانه مستشرقان مبني بر خشونت دين اسلام و پيامبر اکرم( مي‌داند. نويسنده با اشاره وي به فتنه‌انگيزي يهوديان و پيمان‌شکني‌هاي متعدّد آنان، دليل جنگ‌هاي پيامبر اسلام با آن ها را همين مسأله برمي شمارد. تغيير سياست رسول اکرم در مدينه، ادّعاي برخي از مستشرقان درباره طمع کردن پيامبر به اموال مشرکان و يهوديان براي بهبود اوضاع مهاجرين، اقدام ايشان به جنگ‌هاي هجومي و حمله به کاروان مشرکان، تحليلي از مانورهاي نظامي پيامبر اکرم و نقد برخي برداشت‌هاي غلط مستشرقان در مورد دين اسلام و قوانين آن، از ديگر مطالب اين پژوهش محسوب مي‌شود.

‫بررسي و نقد ديدگاه‌هاي مثبت و منفي خاورشناسان درباره اهل بيت(ع)، هدف اصلي اين رساله مي‌باشد که با روش کتابخانه‌اي صورت گرفته است. مستشرقين درباره پيامبر اسلام(ص) ، تشيع و اهل بيت(ع) آثار متعددي تأليف نموده‌اند؛ اما در وراي اين تحقيقات و تأليفات، انگيزه واحدي مشاهده نمي‌شود، و برخي از آنانا کاملاً با اهداف استعماري يا تبشيري به اين وادي قدم نهاده‌اند. نتيجه چنين تحقيقاتي قابل نقد بوده، و عدم تسلط کافي آنان بر متون ديني و بررسي تاريخ تشيع با استناد به منابع مخالف يا معارض، موجب شده که آنان در زمينه اهل بيت(ع) دچار اشتباهات فراواني شوند. برخي از مستشرقان مانند مادلونگ و ماسينيون، با ديد مثبت به اهل بيت(ع) نگريسته و آنان را از خاندان پيامبر(ص) ، و جانشينان برحق او شمرده، و آيه تطهير، مباهله و مودت را دليل جانشيني آنان معرفي کرده‌اند. برخي ديگر از شرق‌شناسان، تشيع را يک نهضت سياسي ناميده‌اند که پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) ، يا در دوران خليفه سوم، و يا در زمان خلافت امام علي(ع) به‌وجود آمده است. از سوي ديگر، زندگاني پيامبر(ص) ، بعثت و کتاب آسماني او، به‌ويژه أثرپذيري آن از يهوديت و مسيحيت، غزوات، ازدواج‌ها، و اتهاماتي که بر پيامبر وارد شده، از مسايل مورد توجه مستشرقين مي‌باشد. ديدگاه‌هاي مثبت و منفي مستشرقان درباره علي(ع) ، همسر و فرزندان او، به‌ويژه شايستگي‌هاي او براي جانشيني، از نظر علم، شجاعت، تقوا و توانايي در آثار خاورشناسان منعکس شده است. برخي نيز اتهاماتي در زمينه حکومت و سياست به امام وارد ساخته‌اند. بعضي از آنان نيز معتقدند که فاطمه( نتوانست از موضع جانشيني پدر خود به‌خوبي دفاع کند. آنان در مورد صلح امام حسن(ع)، قيام امام حسين(ع) ، عدم قيام امام سجاد(، علم امام باقر( و صادق(، برخورد با غاليان، رابطه عباسيان با ائمه(، ولايتعهدي امام رضا(ع)، و مهدويت و زندگاني امام عصر( ديدگاه‌هاي متفاوتي را ابراز نموده‌اند که مورد بررسي قرار گرفته است.

استشراق در طول تاریخ به مفاهیم گوناگونی به کار رفته است؛ در معنای عام آن، مطالعه و پژوهش در امور مربوط به شرق و در معنای خاص آن، اسلام شناسی توسط غیر مسلمانانمی باشد.تاریخچه ی استشراق با توجه به دو مفهوم عام و خاص آن به شش دوره ی کلی با ویژگی های خاص خود قابل تقسیم می باشد.در دوره های مختلف تاریخی پس از ظهور اسلام مستشرقان و به خصوص غربیان، با اهداف و انگیزه های گوناگونی به اسلام شناسی و شناخت معارف قرآن روی آوردند، که شامل اهداف دینی_تبشیری، سیاسی_استعماری، علمی، اقتصادی، فرهنگی،... می باشند.مستشرقان در عصر حاضر برای نیل به اهدافشان از وسایل و ابزار جدید متناسب این دوره، نظیر وسایل ارتباط جمعی ، برگزاری همایش های بین المللی و محافل علمی و دانشگاهی، تألیف کتب ، مقالات، دایره المعارف ها، ترجمه ی قرآن به زبان های اروپایی و ... استفاده می کنند. در نتیجه برای مقابله و مواجهه ی صحیح با افکار و اعمال سوء مستشرقان لازم است که اهداف و ابزارهای به کار گرفته شده توسط آنان شناسایی گردد تا بتوان در حفظ و بقای وحدت اسلامی و اعتلای آن گام موثری برداشت.