جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه، ترجمه، تحقیق و نقدی است برمقدمه المحرر الوجیز فی تفسیرالقرآن العزیز تألیف ابن عطیه. مطالب آن شامل سه بخش است: در بخش اول متن کامل مقدمه ابن عطیه و در بخش دوم ترجمه آن و دربخش سوم شرح آن آمده است. در تحقیق متن، به مواردذیل پرداخته شده است : ذکر مآخذ روایات، تصحیح اغلاط، شرح اعلام، نقل اقوال مفسران در تفسیر آیات.

عنوان این پایان نامه تحلیل و بررسی روش ابن جوزی در نقد حدیث است. این پایان نامه در یک مقدمه است؛که در آن کلیات مباحث عنوان شده است و سه بخش ذیل تدوین شده است: بخش اول روش ابن جوزی در نقد حدیث با توجه به کتاب«الموضوعات» است بدین ترتیب که ابتدا تقسیمات شش گانه حدیث از نظر ابن جوزی مطرح شده است و سپس کلیة معیار های مورد استفاده ابن جوزی در نقد حدیث استخراج شده است تا مهمترین معیار از نظر وی نمایان شود. در این بخش معلوم می شود که تمام اهتمام ابن جوزی به جرح و قدح راوی معطوف شده است؛ وی با تضعیف سند، متن حدیث را از اعتبار ساقط نموده است. همچنین در این بخش پیروی ابن جوزی از جوزقانی و نتیجة آن را یادآور شده ایم. در بخش دوم، به طور کلی علامتهای جعل حدیث بررسی شده است تا سهم ابن جوزی در استفادة از هر یک از آنها معلوم شود و نیز با تحقیقی پیرامون اصول«جرح و تعدیل» اشتباهات ابن جوزی را در زمینه نقد حدیث بر شمرده ایم. به علاوه؛ تکیه گاههای نا مطمئن و قابل مناقشه، جرحهای غیر مفسّر، پیش فرضهای غلط، تعصّب و جانبداری و نیز تساهل و تسامح در نقل روایات و داستانهای جعلی خرافی که مؤید مذهب وی است، از دیگر اشتباهات ابن جوزی در نقد حدیث است. آنگاه نگارنده به جهت اهمیت دو معیار«مطابقت حدیث با قرآن» و مطابقت با عقل» را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. در بخش سوم نگارنده به دفاع از برخی احادیث پرداخته است که ابن جوزی بدون شاهد و دلیل تنها به اتهام راوی آنهارا تا مرتبه جعلی بودن تنزل داده است.

این پژوهش در نقد و بررسی کتاب تفسیری «نفحات الرحمن» و شامل دو بخش است: بخش اول، به این مباحث اختصاص یافته است: شناسایی مفسر و کتاب نفحات الرحمن فی تفسیر قرآن؛ تاریخ و حقانیت قرآن در نفحات الرحمن؛ تحقیق در برخی آرای تفسیری نفحات الرحمن؛ روش تفسیری نفحات الرحمن؛ پیش درآمدی بر تحقیق و مقدمه نگاری مفسرین قرآن و تحلیل مقدمه نفحات الرحمن. در بخش دوم مقدمه این تفسیر تصحیح و تحقیق و تعلیق شده است. در مقدمه این تفسیر مباحثی درباره تاریخ و علوم و فضایل قرآن آمده است. در ضمیمه این پایان نامه، متن چاپ سنگی و نسخه اصلی مقدمه کتاب نفحات آورده شده است.

این گفتار، به نقد و بررسى قسمت‌هایى از بخش سوم کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» نوشته دکتر سید حسین مدرسى طباطبایى مى‌پردازد. محورهاى اصلى بحث چنین است: نقدهایى بر نوع برداشت نویسنده کتاب از بحث غیبت حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، حدیث دوازده خلیفه و امام، استناد به پاره‌اى از رویدادهاى جزئى و تعمیم آن به عنوان نظریه اکثریت جامعه شیعى. اشاره در شماره‌هاى 18، 19 و 21 و 24 اشاره شد که این گفتار، گزارشى ملخّص است از جلسات نقد و بررسى کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» (نوشته دکتر سید حسین مدرسى طباطبایى، تهران: کویر، 1387) که توسط استاد محقق جناب حسن طارمى بیان شده است. پیش از این، نقد و بررسى پیشگفتار، بخش اوّل و پاره‌اى از بخش دوم و سوم کتاب، گزارش شد. اینک پاره‌اى دیگر از بخش سوم کتاب، گزارش مى‌شود. همواره امید مى‌بریم که روحیه نقّادى بى‌طرف و سازنده در فضاى علمى گسترش یابد و بتوانیم با نشر این گفتار، نقشى در این گسترش داشته باشیم. با چنین امیدى خوانندگان فرهیخته را به ژرف‌نگرى در این نوشتار فرامى‌خوانیم.

کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» بر مبناى دو هدف توسط دکتر حسین مدرسى طباطبایى تألیف شده است: 1). معرّفى تاریخ مذهب تشیع به عنوان یک جریان عقیدتى در اسلام، به خوانندگان غربى و غیر مسلمان 2). شناخت فرآیند شکل گیرى و تکامل مکتب تشیع در سه قرن نخست اسلامى. فصل اوّل کتاب با عنوان «حقوق و مسؤولیت‏ها» شامل مرورى کوتاه بر تاریخ تشیع تا ابتداى دوران غیبت صغرى است که در این نقد بخش اعظم آن مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. روایات استناد شده در کتاب مکتب در فرآیند تکامل، در موضوع‌های امامت، غیبت امام مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف و غیره از منابع حدیثى همچون المحاسن احمد بن محمد بن خالد برقى، الکافى شیخ کلینى، الغیبة محمد بن ابراهیم نعمانى، و اختیار معرفة الرجال شیخ طوسى استخراج شده که در این مقاله به بررسى آن‌ها پرداخته شده است.

این کتاب، از جمله آثار ارزشمندى است که همچون دیگر سندهاى گران‏سنگ شیعه از گزند حیله‏ گرى‏ ها و دسیسه‏ ها در امان نمانده و ناپاکان روزگار، از راه تقطیع یا تصحیف مطالب، سعى در کاهش ارزش آن نموده ‏اند، مقدار باقى‏ مانده از این تفسیر، تنها شامل تفسیر «فاتحة الکتاب» و حدود نیمى از سوره بقره است که مورد استفاده محقّقان قرار گرفته است. تاریخ کتابت قدیم‏ ترین نسخه خطّى باقى‏ مانده از این تفسیر، مربوط به سال ۸۸۰ ق، است که ظاهراً با نسخه مرحوم محقّق کَرَکى مقابله شده است. البته حدود سى نسخه خطّى دیگر نیز در دسترس است که برخى در چاپ این تفسیر به همراه نسخ سنگى دیگر، مورد استفاده قرار گرفته‏ اند. این پایان‏ نامه در معرّفى "التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکرى‏ علیه السلام" و دفاع از سند و درستى محتواى آن است. نگارنده ضمن اشاره به زمان پیدایى این تفسیر و رواج آن در بین شیعیان، سعى در بیان ارزش و اهمّیت جایگاه آن در بین تفاسیر مأثور دارد و با اعتراف به ناقص بودن آن - که فقط بخشى از تفسیر را داراست - آن‏را از آثار ارزشمند شیعى برشمرده است. این پایان‏ نامه، دربردارنده یک مقدّمه و پنج فصل است. در مقدّمه، اهمّیت و جایگاه تفسیر مأثور، با استشهاد به روایاتى که محوریت معصومان و سخنان آنان را در تبیین آیات قرآن روشن مى‏ سازد، مورد بحث قرار گرفته است. در فصل نخست، گزارشى اجمالى از چگونگى تدوین این تفسیر با ذکر جریان تاریخى آن و بیان اوّلین بخش آن‏ که از ناحیه حضرت املا شده و عناوین برجسته آن، آمده است. فصل دوم به بررسى سند تفسیر امام حسن عسکرى ‏علیه السلام اختصاص یافته است. نگارنده براى این تفسیر، دو سند ذکر کرده و کوشیده تا وثاقت محمّد بن قاسم مفسّر استرآبادى (راوى این تفسیر) را با طرح دعاوى و ردّ آنها اثبات کند و در پایان فصل، به نقل قول شیخ صدوق (ره) و ادلّه او پرداخته است. در فصل سوم، دیدگاه صاحب‏نظران رجال، حدیث و تفسیر درباره این تفسیر، انعکاس یافته و به نقل از علّامه مجلسى و محدّث نورى از صحّت استناد این کتاب به امام‏ علیه السلام دفاع شده است. در فصل چهارم، عمده ‏ترین اشکال‏ هاى محتواى این تفسیر، ارائه شده و به آنها پاسخ داده شده است. این اشکال ‏ها عمدتاً توسط شیخ محمّدجواد بلاغى در کتابى تحت عنوان "رسالة التکذیب لروایة التفسیر المنسوب إلى العسکرى‏ علیه السلام" و علّامه شوشترى در کتاب "الأخبار الدخلیة" طرح شده است، چنان‏که از میان عامّه، محمّد حسین ذهبى در کتاب "التفسیر والمفسّرون"، به تضعیف این تفسیر پرداخته است. نویسنده با عناوین: شواهدى بر تصحیف، اعتراضات سطحى، مغایرت با مستندات تاریخى، نارسایى ظاهرى برخى از مضامین، بررسى شواهد اختصاصى "التفسیر و المفسرون"، بررسى شبهه غلوّ در مقامات معصومان‏ علیهم السلام و بررسى شبهه کثرت معجزات، به نقدها پاسخ داده است. در پایان، نسخه‏ هاى خطّى این تفسیر و نیز فهرست تفصیلى عناوین آن آمده است.

در این پایان ‏نامه اثر یاد شده و مؤلف آن در سه بخش معرفى شده ‏است: در بخش اول زندگى‏ نامه علامه مرتضى عسکرى آمده ‏است؛ در بخش دوم ویژگى ‏هاى روش علمى علامه در کتاب مذکور یاد شده‏ است و بخش سوم به بررسى، نقد و تحلیل آن کتاب اختصاص دارد و مشتمل بر این مباحث است: بررسى جامعه ‏شناسى عرب بادیه‏ نشین، بررسى بحث‏ هاى مقدماتى تاریخ قرآن، بررسى اصطلاحات اسلامى، بررسى روایات تبعیت و روایات بسمله، بررسى روایات جمع ‏آورى قرآن، بررسى موضوع نسخ در روایات.

تفسیر منسوب به امام عسکری (ع) درزمره تفاسیر ماثور از اهل بیت (ع) در قرن سوم هجری به شمار می رود و تفسیری محدود است که شامل تفسیر سوره حمد و سوره بقره تا آیه ۲۸۲ می باشد. سبک نگارش این تفسیر چنان است که در تفسیر آیات بیشتر به مصادیق و تاویل آیات(تفسیر بطنی) که اغلب در زمینه معجزات و یا فضایل پیامبر (ص) و ائمه(ع) است که با تکیه بر روایات توجه شده است. صدور و انتساب این تفسیر به امام عسکری (ع) مورد تردید است.زیرا راویان این تفسیر از نظر وثاقت مجهول هستند و تاکنون طریق قطعی بر اثبات آن ارائه نشده است، لذا علما زیادی به همین جهت این تفسیر را بی اعتنا می دانند . البته شیخ صدوق در کتب مختلف خود این تفسیر را از مفسر استرآبادی روایت کرده است و بعد از ذکر نام وی واژه ترضی یا ترحم را بکار برده است لکن صرف نقل شیخ صدوق از شخص دلالت بر توثیق او ندارد.در طریق این تفسیر ، اضطراب و ضعف دیده می شود، حتی در طریق شیخ صدوق به این تفسیر نیز اضطراب و تناقض وجود دارد.در متن روایات و مطالب این تفسیر گاه آفاتی همچون ضعف، اضطراب و مطالب منکر دیده می شود که نشانگر نقل به معنا یا خطا و سهو راویان و یا خطای نساخان می باشد. با اینهمه نمی توان کل مطالب این تفسیر را جعلی و کذب دانست.دسته ای از روایات و مطالب موجود در این تفسیر اسلوب روایی خود را حفظ نکرده اند و قابل خدشه و مناقشه هستند، که صدور آنها از ناحیه امام (ع) محل تردید است و از نظر دلالتی قابل عمل نیستند . و اما دسته ای دیگر از روایات و مطالب در این تفسیر ، اسلوب روایی خود را حفظ کرده و با ملاکهای ارزیابی و صحت و اعتبار حدیث مطابقت دارند-البته تعداد این دسته کمتر از دسته اول است. بدیهی است این دسته روایات صرف نظر از ضعف و تردید در سند ، از نظر محتوا قاب استشهاد می باشند.

نگارنده در این تحقیق در پی بررسی و نقد روش و دیدگاه ابن جوزی در تفکیک احادیث موضوع، به احادیث منتخب وی در باب فضائل اهل بیت(ع) در کتاب «الموضوعات» توجه نموده است. هدف نگارنده از یک سو شناساندن معیارها و ملاک‌های مناسب در نقد احادیث، نمایاندن راه صحیح به‌کارگیری آنها و از سوی دیگر بررسی صحت و سقم نظرات ابن جوزی در باب فضائل اهل بیت(ع) و دفاع از احادیثی است که به اشتباه، موضوع شمرده شده‌اند. در این جهت وی، پس از بیان کلّیاتی دربارۀ حدیث موضوع، شواهد وجود آن و علل پیدایش و گسترش آن در فصل نخست، به تبیین ملاک‌ها و معیارهای لازم در بررسی اسناد و متون احادیث در فصل دوم پرداخته است. پس از آن به منظور بررسی مناقشات سندی ابن جوزی، ابتدا چگونگی جرح‌های وی را در فصلی جداگانه بررسی کرده است. سپس اشکالات متنی و سندی او را دربارۀ تک تک احادیث، مطرح و به نقد آن پرداخته، که حاصل آن برملا شدن خطاهای متعدد ابن جوزی در موضوع شمردن احادیث این باب است. نویسنده در پایان به این نتیجه رسیده که از جمع‌بندی این خطاها و مطالعه در ویژگی ابن جوزی معلوم می‌گردد که ریشۀ همۀ خطاهای او تعصب مذهبی و نگاه یک سویۀ او به احادیث بوده که مانع از به‌کارگیری صحیح ملاک‌های نقد حدیث شده؛ ملاک‌هایی که خود بر درستی آنها صحه گذاشته است.

نوشتار حاضر جهت تبیین سازگاری یا ناسازگاری علم پیشین الهی و اختیار انسان، در اندیشة بوئثیوس و نلسون پایک تدوین یافته است. در این خصوص سعی بر آن بوده است، ابتدا به تدوین برهان حاکی از ناسازگاری علم پیشین خداوند و اختیار انسان، با لحاظ ویژگی های لازم برای علم پیشین خداوند، از دید بوئثیوس و پایک پرداخته شود و سرانجام نتیجه گرفته می شود براساس قواعد پذیرفته شده در فلسفه اسلامی از دیدگاه بوئثیوس، تعارض علم الهی و اختیار انسان، ناشی از تصور نادرست از خداست. با این حال به دلیل خلط ضرورت ذاتی و بالغیر، سازگاری علم الهی و اختیار انسان را نمی تواند اثبات کند. در پایان نتیجه گرفته می شود بهترین راه حل ممکن برای برطرف کردن ناسازگاری علم پیشین الهی و اختیار آدمی، دیدگاه اندیشمندان شیعی است که با نام روش «الامر بین الامرین» معروف است.