جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان آموزه های اعتقادی شیعه امامیه، آموزه ای با عنوان " ویژگی های امامان " وجود دارد که با باورهای اعتقادی ایرانیان باستان درباره پادشاهانشان شباهت ظاهری دارد. این شباهت باعث شده که عده ای از مستشرقین ادعای تاثیرپذیری باورهای اعتقادی امامیه از باورهای ایرانیان باستان را مطرح کنند. این ادعا در مقاله حاضر تبیین می شود.

نظر به رخداد حماسه حسینی در دهه شصتهجری و فزونی بدعت ها و انحرافات نظری و عملی در جهان اسلام، رسالت امام سجاد7 در حفظ اسلام و مذهب تشیع با دشواری‌هایی روبرو شد و این دوره را به یکی از حساس ترین و مهم ترین اداوار تاریخی امامیه مبدل نمود. کاویدن ابعاد نهضت علمی و فرهنگی امام سجاد7، در پاسداری از معارف اعتقادی امامیه در جامعه بحران زده آن روزگار مساله اصلی این پژوهش است که قصد دارد با گرد آوری مستندات نقلی و تاریخی تلاشهای آن حضرت را در ساحت آموزه های اعتقادی امامیه بررسی کرده و چگونگی روش ایشان در تبیین معارف و مواجهه با مسائل نوآمد اعتقادی را روشن سازد و در نهایت تاثیرات تعالیم ایشان را بر نماید.امام سجاد7 در دوران امامت خود با وجود فشارها و شرایط دشوار سیاسی توانست معارف اعتقادی زیادی را در زمینه امامت و توحید تبیین کند. ایشان در زمینه امامت و تبیین آن توانست منظومه ای از ویژگی ها را برای امام تبیین کند و مفهوم مبهم امامت را در دوران امامت خود به صورت شفاف و مبتنی بر ویژگی هایی همچون عصمت و علم و نص و وراثت معرفی کند. امام سجاد7 همچنین در زمینه توحید به ساماندهی عقاید جامعه اسلامی در این زمینه پرداخت و موضع خود را در برابر عقاید انحرافی موجود همچون مرجئه و خوارج و مشبهه اعلام کرد.یکی از نکات برجسته در شیوه شناسی تعالیم اعتقادی امام سجاد7 بهره گیری ایشان از روش های متعدد و متنوع در بیان این تعالیم است که با تاسیس مدرسه علمی و تربیت شاگردان و موالی و استفاده از کتابت و فرصت های مختلف تبلیغی همچون ایام حج توانست از این روش ها در پیشبرد اهداف اعتقادی خود استفاده نماید.

لطفا برای مشاهده متن چکیده فارسی و عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

روند مدرنیته شدن جوامع که در نتیجه رشد روز افزون وسایل ارتباطی از قبیل جراید، ماهواره، اینترنت و عرضه سهل و آسان عقاید مختلف در میان جوامع را در پی داشته است. کشور ما نیز از این امر مستثنی نبوده و رفته‌رفته موجب شد علاوه بر عرضه تمام قد مکاتب و فرقه‌های وارداتی، برخی نیز با التقاط و یا بهره‌گیری از همان مکاتب شرق و غرب دست به تأسیس مکتب یا فرقه معنویت‌گرا بزنند. عرفان حلقه (کیهانی) نیز از این دست می‌‌باشد. این مکتب کوشیده تا با التقاط آموزه‌های شرقی همچون بودا، برخی آموزه‌های صوفیه و برخی از آموزه‌های اسلام آن هم به صورت تحریف شده و ترکیب آنها با علوم تجربی همچون نظریه کوانتوم با عنوان آشتی‌دهی دنیای عرفان، معجونی از این باورها به دست مریدان خود با نام عرفان ایرانی دهد.بنیان‌گذار فرقه عرفان کیهانی تاکنون چند کتاب با نام‌های «عرفان کیهانی»، «انسان از منظری دیگر»، «بینش انسان»، «اسب تراوا»، «چند مقاله» و «انسان و معرفت» به چاپ رسانده است. در میان این کتب کتاب «عرفان کیهانی» به دلیل اینکه حاوی اساسنامه و اصول این فرقه و پایه‌ی فکری این مکتب می‌‌باشد برای همین از جایگاه خاصی برخوردار است. از این رو قرار دادن این کتاب در ترازوی نقد می‌تواند ارزش آموزه‌های این مکتب را زیر سوال برده و کژ‌راهه بودن این به اصطلاح عرفان ایرانی را نمایان می‌‌سازد. با توجه به مطالب بالا در این تحقیق سعی بر این شد، علاوه بر نقد برخی آموزه‌های این مکتب، بیشتر تمرکز بر نقد اصول کتاب عرفان کیهانی که حاوی عقاید کلی آموزه‌های این مکتب است گذاشته شود. عقاید و آموزه‌های عرفان کیهانی دچار آسیب‌هایی همچون تناقضات درونی، مخالفت با آیات و روایات، تفسیر به رأی آیات قران، ابهام‌آمیز بودن مفاهیم و برخورداری از مغالطات بسیار می‌‌باشد.برای رسیدن به این منظور سعی شده از کتب معتبر و مورد اتفاق علما استفاده شود؛ نوع ایراداتی وارده به این تفکر بخشی در حوزه درون دینی و بخشی در حوزه برون دینی می‌‌باشد، اما با توجه به اینکه لازم بود در این تحقیق با استناد به آیات و روایات بحث نظری این تفکر مورد بررسی قرار گیرد لذا لازم است بخش‌ها و اقسام دیگر ایرادات وارده به عرفان کیهانی در رساله‌ها و کتاب‌های دیگر مورد بررسی و نقد قرار گیرد.در عرفان کیهانی برای رسیدن به پروردگار، عدم ضرورت پذیرش مذهب و عدم تقید به دین خاص به طور مستقیم مورد تأکید قرار گرفته است؛ در این راستا نه تنها سخنی از لزوم وجود اهل بیت^ به عنوان واسطه‌ی رسیدن به خداوند و دریافت فیض او به میان نمی‌‌آید، بلکه با مطرح کردن چیزی با عنوان شعور کیهانی به عنوان واسطه فیض، واسطه‌های اصلی فیض که همان اهل بیت^ هستند را از این مدار خارج می‌‌کنند. لازم به ذکر است با توجه به بومی‌بودن این فرقه و استفاده آن از ابزارهای جذب و تبلیغ متأسفانه در طول چند قرن اخیر شاید تنها فرقه نوظهوری است که توانسته است این همه ذهن افراد را درگیر و نهایتاً از نظر کمی‌تعداد زیادی از افراد را جذب خود کند.در این نگارش فصل اول به توضیح کلیات انحراف این تفکر و ذکر مفاهیم آن اختصاص دارد و فصل دوم به نقد برخی از آموزه‌های این تفکر با استناد به آیات و روایات پرداخته است و فصل سوم هم به تبیین مغالطات برخی آموزه‌های این فرقه توجه دارد. کلید واژه: شعور کیهانی، فرقه، عرفان، کتاب عرفان کیهانی(حلقه).

چکیده :محمد‌بن‌علی‌أبو سمینه ازاصحاب امام رضا 7 است ،ازاو 386 روایت (بادرنظرگرفتن طرق مختلف سند) درموضوعات فقهی، عقیدتی واخلاقیدرکتب أربعهنقل شده است که وی را درزمر? راویان پرحدیث شیعه قرار می دهد0 ولی دانشمندان رجالی اورابه دروغ گوئی، غلو و فساد مذهب متهم کرده اند وبه مجرد حضور نامش در درسند حدیث، آن را ضعیف وغیر قابل استناد می‌ دانند0 درنگاه یک پژوهشگرحدیثی بین این نقل احادیث فراوان ازوی وتضعیف وی به دلیل غلو وفسادمذهب ناساز‌‌‌ گاری به نظرمی ‌رسد، از این رو بایسته است با استخراج اندیشه‌های کلامی واعتقادی او ازمیان روایاتی که ایشان نقل کرده به حل این تعارض بپردازیم0سعی می‌کنیمبادیدی واقع بینانه به شخصیت أبو‌سمینه بنگریم تا ضمن دست یابی به اندیشه های کلامی وی ودرستی اعتقادات او،زمینه پذیزش روایات وی فراهم شود0بابررسی روایات أبوسمینه ،آراء واندیشه های وی درموضوعات اعتقادیبه دست آمده وی درخداشناسی شناخت خداوند راممکن می داند وبه تشبیه وتجسیم وتعطیل معتقد نیست،درنظر وی امامت منصب الهی است و ازطریق نص مشخص می شود و زمین هیچ گاه از حجت خدا خالی نیست0 درفرجام شناسی به اصل معاد وپاداش وجزاء معتقد است 0 نتیجه این که با تحقیق انجام شده در احادیث اعتقادی ابو سمینه هیچ ناهماهنگی وناسازگاری با آراء مشهور واندیشه های کلامیی که ازطریق راویان ثقه به مارسیده دیده نشده است0 وبا ثبوت این مطلب که یکی از مهمترین آثارونتائج غلو اباحه گری است و باتوجه به روایات اخلاقی و فقهی أبو سمینه که اکثر آندرکتاب الصلاه ،الحج، النکاح والأطعمه والأشربه می باشد اساسا اتهام غلو به وی صحیح نیست، لذا برای اثبات اتهام غلووکذب او باید به دنبال دلیل دیگری بود0 درآخر با جمع بندی نتایج به دست آمده دراین پژوهش ، ضمن نشان دادن اندیشه های کلامی ابو سمینه درستی اعتقاداتش رانتیجه می گیریم 0

در مفهوم شناسی روح به این نتیجه می‌رسیم روح چیزی است که موجب حرکت می‌شود و روان است و حرکت دارد و بدن نیز چیزی است که خواص اجسام را دارد؛ با توجه به روایت توحید صدوق؛ روح بدون جسم حرکتی ندارد، نتیجه می‌گیریم که بدن با حضور روح به حرکت و حیات می‌رسد، و نشان خواهیم داد از میان پنج روحی که در انسان یافت می‌شود آنچه محور بحث این نوشتار است روح الحیات می‌باشد که عامل حیات و حرکت است و بقیه ارواح محل بحث نمی‌باشد. منظور از حیات، دمیده شدن روح الحیات است و منظور از موت، خروج روح الحیات است که در تعبیر روایات روح الحیات با چهار نام خوانده شده است، که عبارتند از: روح الحیات، روح البدن، روح المدرج و روح العقل و نشان خواهیم داد آن روحی که جسمانی حادث می‌شود همین روح الحیات است و ملاصدرا نیز حدوث جسمانی روح را از همین نقطه می‌داند و چون روح الحیات عامل حرکت و دب و درج و شروع انسان به فهمیدن و تعقل از همین جاست لذا در روایات فقهی نیز سقط جنینی که در او روح الحیات دمیده شده است را مستحق دیه کامل می‌داند. سپس باطرح مساله رابطه روح با بدن و بیان این‌که نه این رابطه آنقدر ضعیف است که در حد مرغ و آشیانه تنزل داده شود و نه معتقد شد که یکی از مراتب دیگری است. بلکه رابطه‌ی این دو رابطه کور و زمین گیر است که حوائجشان باهم دیگر رفع می‌شود، لذا در هر نشئه ایی که جدایی این دو حاصل شود؛ انسان درکی از آن نشئه نخواهد داشت. با بررسی این نکات در فصل اول و بررسی نظریه های همراهی روح با بدن پس از مرگ بر پایه آیات و روایات می‌پردازیم.بررسی نظریه‌های همراهی روح با بدن نشان می‌دهد، که به دلیل به تأویل رفتن متون دینی از ناحیه‌ی صاحبان این نظریه‌ها، همگی نمی‌توانند صحیح باشند. ما در این نوشتار کوشیده‌ایم از تأویل در متون دینی بپرهیزیم و نظریه‌ی منطبق با آیات و روایات، نظریه‌ی همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری پس از آن را، نظریه‌ی نزدیک به واقع معرفی کنیم؛ چرا که نظریه‌ی مذکور، مویّد به ظواهر دینی است؛ در حالی که سایر نظریات، تلقّی ‌نادرستی ‌از متون دینی دارند. از مباحث جدیدی که بررسی شده، عدم ابتناء قائل شدن به بدن مثالی به مسئله‌ی تجرّد نفس است. تا کنون اعتقاد بر این بوده است؛ که قائلان به تجرّد نفس، وجود بدن مثالی را لازمه‌ی تجرّد می‌دانستند و قائلین به عدم تجرّد نفس متلزم به بدن مثالی نبوده‌اند. اما در این نوشتار تلازم بین قول به تجرّد و قول به بدن مثالی در برزخ انکار شده و اثبات گردیده است. با اینکه متون دینی حاکی از عدم تجرّد نفس است، اما همراهی با بدن مثالی در برزخ مویّد به تصریحات و ظواهر متون دینی است. لذا انسان در همه‌ی مراحل دنیا و برزخ و پس از آن، موجودی دو ساحتی است و در هیچ مرحله‌ای نفس بطور مستقل حیات ندارد و در هر نشئه‌ای همراه بدن می‌باشد، یعنی در نشئه‌ی دنیا و قیامت همراه با بدن عنصری و در نشئه‌ی قیامت صغری (برزخ) همراه با بدن مثالی می‌باشد. البته انسا‌نهایی هستند، که به دلیل عدم همراهی روح با بدن در برزخ، درکی نسبت به مسئله‌ی برزخ ندارند و به تعبیر روایات (یلهی عنه) هستند و خاطر نشان کرده‌ایم، که درک در هر مرحله‌ای از مراحل حیات وابسته به همراهی روح با بدن می‌باشد و در این بین فرقی بین قائل شدن به تجرّد و عدم تجرّد نفس وجود ندارد و وجود بدن به ‌عنوان ابزار ادراک، در همه‌ی مراحل سه-گانه ضروری است و اثبات نموده‌ایم، که معاد جسمانی مدّ نظر شرع (همراهی روح با بدن) در هر سه نشئه‌ی دنیا، آخرت‌ و برزخ وجود دارد. همچنین با ردّ تلازم بین عنصری بودن و زوال پذیری، به شبهات وارد بر همراهی روح با بدن عنصری در قیامت نیز پاسخ گفته‌ایم. در مجموع نظریه‌ی همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری در قیامت را منطبق قرآن و حدیث معرفی کرده‌ایم.

اغلب مباحث مطرح شده در ذیل این موضوع، میان فرق مختلف کلامی،‌ در ذیل تفسیر آیات قرآن بیان و طرح گردیده است. چرا که به نظر می‌رسد چالش اصلی را ظاهر متضادگونه برخی آیات، ایجاد می‌کند. متکلمین عموماًدر ذیل تفسیر آیات متعددی، وارد بحث از رابطه علم و اراده الهی با اختیار انسان و نحوه گزینش ایمان و کفر، گردیده‌اند و هر یک مواضع و رویکردهای مخالفان خویش را به نقد کشیده و به اثبات دیدگاه‌های خویش پرداخته‌اند؛ با وجود قدرتمندی این نظریه‌پردازان در تبیین مواضع خویش، به دلایل گوناگون، ایشان نتوانسته‌اند تعریف صحیح و سازگار با تمامی اصول وحیانی اسلام، ارائه دهند. و در نتیجه دامنه این بحث به حوزه های دیگر مباحث قضا و قدر و .... نیز کشیده شده است.پویش اصلی این پژوهش، ارائه بیانی روان، درست و سازگار از میان مستندات دین پژوهی، از معنای اختیاری بودن ایمان و کفر، و درنتیجه پاسخ به شبهات این حوزه می باشد. در تبیین مسئله جبری یا اختیاری بودن ایمان و کفر، پس از تبیین معناشناختی کلید واژه‌های "ایمان"، "کفر"، "جبر"، "اختیار"، "تفویض"، از جنبه‌های مختلف، به تفاوت کارکردهای هر یک از این واژگان، در جایگاه‌های مختلف، اشاره گردیده است. چرا که تعیین کارکردهای متفاوت هر واژه در آیات و روایات، در ارائه الگوی نهایی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.در ادامه به بررسیآیات و روایاتی، که با صراحت کافی به بیان عاملی از عوامل موثر در ایجاد ایمان و کفر و یا ثبوت آن دو اشاره می‌کنند، پرداخته‌ایم. سپس علاوه بر طرح و نقد و بررسی آیات و روایات شبهه انگیز در این موضوع، به بیان دیدگاه امامان معصوم، در این زمینه، پرداخته و بر این دیدگاه و نظریه تاکید می‌کنیم.بر اساس این دیدگاه، "اختیاری بودن ایمان و کفر"ـ که عبارت است از: "اعتقاد و باور قلبی صادقانه" (ایمان) و یا هر نوع "عقیده و کردار منکرانه نسبت به طاعت خداوند" (کفر)، برترین گزینه انتخابی انسان و با تمایل وی و با پشتوانه قوا و استعدادهای خدادادیش تحقق می‌یابدـ قابل دفاع می‌باشد.در آخرین گفتار این پژوهش به بررسی آثار و پیامدهای اعتقاد به هر یک از نظریه‌های جبری یا اختیاری بودن ایمان و کفر پرداخته‌ایم.

شبهه به معنای به هم امیختن حق وباطل است به گونه ای در موارد فروانی تشخیص حق وباطل را برای انسان دشوار می سازد و در مواردی به گمراه شدن انسان می انجامد وبا واژه های مختلفی از قبیل ریب ، شک، لبس خلط ، زور ، فتنه ارتباط تنگاتنگ داردو با سوال از جهاتی متفاوت است و غالبا از طرف منافقان مستکبران عالم نمایان کفار مطرح می شودو کج فکری اعتماد به دشمن تشخیص حق به وسیله افراد دفاع ضعیف از ارزشهامی تواندزمینه پیدایش شبهات را فراهم سازد ضمن ان که شبهه افکنان نیزبا انگیزه های متفاوتی از قبیل حفظ موقعیت ومقام تضعیف دین امید به پیروزی حسد ورزی به شبهه افکنی روی می اورنددایره شبهه بسیار وسیع بوده ودر تمامی اصول وفروع دین به وجود می اید شایان ذکر است قرین بودن شبهه در عقاید انسان مومن امری مسلم است و کسی نمی تواند ادعا کند که شبهه هیچ گاه در زندگی اعتقادی من وارد نمی شود در این بین انجه بسیار مهم است شبهاتی است که در حوزه اصول دین یعنی توحید عدل نبوت امامت معاد مطرح میشودو در طول تاریخ شبهات فراوانی که در اصول دین برای مردم مطرح شده است ضربات سنگینی را بر عقاید انها وارد کرده است به عنوان مثال شبهات در زمینه توحید افرادی را دچار شرک و شبهات در زمینه عدل سبب بروز مکتب های مختلفی از قبیل اشاعره ومعتزله شده است شبهات در زمینه امامت گروه های مختلف منحرفی را به وجود اورده است وافراد فراوانی را از امام معصوم جدا ساخته است شبهه اثار مخرب خود را هم در زندگی فردی وهم در زندگی اجتماعی وهم در زندگی اخروی نمایان خواهد کرد از جمله اثار در زندگی فردی می توان به سست شدن اعتقادات سر گردانی در میدان نبرد دوری از حق وحقیقت واژگونی قلب اشاره کرد و از اثار اجتماعی اثار شبهه می توان به باز ماندن جامعه از راه حق پدیدار شدن فتنه ها و جنگهاو محرومیت از فرهنگ ناب دینی اشاره کرد شبهه اثار خود را در قیامت در زمینه های مختلفی از قبیل گرفتار بودن در قیامت جدایی از مومنین ملحق شدن به قوم عاد وثمود و.و.و.به مرحله ی بروز وظهور می رساند از مهمترین نکاتی که باید راجع به شبهه عنوان کرد اثار شبهه است که به صورت گام به گام خواهد بود یعنی شبهه در مرحله اول عقاید انسان را تضعیف می کند و در مرحله دوم سبب تحریف عقیده و در مرحله سوم چنان چه شبهه زدوده نشودبه کفر و انکار دین می انجامد که البته هر یک از این مراحل نیزدارای نشانه های است در این بین آن چه مهم است مقابله با شبهات است که راه های متفاوتی در قران و سخنان ایمه معصومین مطرح شده است که اهم این راه ها را می توان در مراجعه به قران ولایت مداری و اقتدا به پیشوایان هدایت تحلیل شبهات معرفی شبهه افکنان به جامعه کسب تقوی اگاهی بخشی به جامعه خواندن ادعیه خلاصه کرد

جمیل بن دراج از راویان قرن دوم هجری قمری, محدث و فقیه سرشناس شیعی از موالی نخع بود وی از اصحاب اجماع دوران امام صادق علیه السلام دارای روایات فراوانی می باشد که شامل روایات فقهی, اعتقادی و اخلاقی استازاین میان روایات فقهی بیشترین حجم را به خود اختصاص داده است.از آنجایی که روایات نقل شده از سوی جمیل بیانگر اعتقادات وی است سعی بر این داشته ایم با بررسی روایات نقل شده از ایشان به باورها و اعتقادات وی دست یابیم.جمیل بن دراج در مباحث خداشناسی, راهنماشناسی شامل نبوت و امامت و فرجام شناسی دارای روایاتی است که در این نوشته به آن پرداخته شده است.