جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حاشيه ايست كه گويا از حسين حسيني خلخالي متوفي 1014 باشد؟ بر شرح ملاجلال دواني از دانايان سده دهم هجري بر عقائد عضدالدين عبدالرحمن بن احمد ايجي متوفي 756 تعليقاتي است بر شرح ملا جلال دواني بر عقايد عضدي، اين نسخه ديباچه را ندارد. نظر بانچه در پشت نسخه نوشته شده مؤلف اين حاشيه خلخالي است و بايد همان حسين حسيني خلخالي متوفاي 1014 باشد كه در كشف الظنون نام برده شده است. در آخر نسخه محشي نگاشته است: «هذا اول ما صنفته علي آخر ما صنفه العلامة الدواني» . (مهدي ولايي) دانشمند دواني (828-908) بر «عقايد» دانشمند قاضي عضدالدين عبدالرحمن ايجي فارسي (مرده در زندان 756) گزارشي نوشته و مولانا سيد آقا حسين حسيني خلخالي (م 1014) بدرخواست دوستان خويش بر اين گزارش حاشيه كرده و گفتار دواني را استوار بداشت. او در اغاز ميگويد كه موشكافي و باريكسيني دواني در اين گزارش مايه اين شد كه گروهي بيراه گردند و دسته اي هم ميخواستند كه كسي دشوارشهاي آن را آسان كند. اين بود كه من بخواهش ياران بدين نگارش پرداختم و بهوشمندان درست انديش ارمغان دادم و از تنك چشمان بخداي پناه ميبرم خلخالي اين را دررد حواشي خانقاهي نگارش مولي يوسف بن محمد خان قره باغي محمد شاهي كوسج (م 1054) كه در خانگاه حسيني سمرقند براي ابوحامد خليل الله در 999 نوشته است بپرداخت. كوسج قره باغي دوباره در رد اين در 1033 «تتمة الحواشي في ازالة الغواشي» نگاشته است در دانشمندان آذربايجان آمده كه خلخالي دوباره او را رد نمود (ذريعه ج 6 ص 125-ش 92 مجلس). (محمد تقي دانش پژوه) عقايد عضدي يا آداب المناظره تأليف قاضي عضدالدين ايجي است و ملا جلال الدين علامه دواني بر آن شرحي نوشته و حسين حسيني خلخالي بر آن نوشته است كه همين رساله ميباشد. (علي نقي بهروزي) از سيدآقا حسين حسيني خلخالي، در گذشته پس از 1024ق /1615م، حاشيه اي است بر «شرح العقايد العضدية» از دواني (نك: 756ق /1355م) (حاجي خليفه 2/1144). خلخالي در كار خود «حاشيه» ي ملايوسف بن محمد جان قره باغي محمدشاهي، معروف به كوسح (د 1054ق) را رد كرده است. قره باغي بار ديگر اين كار خلخالي را به سال 1033 ق پاسخگويي كرده است. (احمد منزوي) [فهرست آستان قدس 4/84؛ حضرت شاهچراغ 2/201؛ دانشكده ادبيات ص 48؛ الهيات تهران ص 353؛ دانشگاه تهران 3/571؛ اصغر مهدوي 2/115؛ نشريه 9/23 و 11/202 و 11/612؛ الاوقاف العامة موصل 2/125 و 2/258]

پس از شرح العقائد النسفية تفتازاني ساخته 768 نگارش يافته است (نوشته همان قزويني در پايان جمادي الثاني 864) و جز ترجمه عقايد نسفي گمنام ياد شده در فهرست گنج بخش (522) است (منزوي 964-سپه 5/209) و جز بيان اعتقاد نسفي (فرهنگ ايران زمين 4/163- سنا 2/111) است. آغاز كتاب: حمد بي حد ذاتي را كه شرح عقايد صحيحه پاكان حضرتش را بر صحايف روزگار آيت «افمن شرح الله صدره ... نور ربه» تحرير مي كند ... اما بعد حضرت حق ... نسخه عقائد شيخ الاسلام نجم الدين عمر نسفي ... . مولانا سعدالدين تفتازاني او را شرح كرد ... و بنابر اين معني اين فقير چنان ديد كه در حل الفاظ او به قدر ما امكن سطري چند ... قال اهل الحق گفته اند كه حق ... انجام كتاب: ان الله جميل يجب الجمال، انسان محبوب حق است جل جلاله. [كتابخانه ملك 5/266؛ فهرستواره منزوي 9/379]

مؤلف: «ابن امامي محمد امين از فضلاء اماميه مقيم در شماحي» (كذ) ترجمه احوالش بنظر نرسيد. كتاب تعليقاتي است بر مبحث امامت شرح تفتازاني. (مهدي ولائي) [فهرست آستان قدس 11/111؛ دانشگاه تهران 17/170]

به نظر مي رسد حاشيه اي است بر عقايد نسفي با عناوين «قوله». (نظري، محمود) [شورا 52/103]

شرح لعبارات كتاب آخر علي نحو: «قال قدس سره ... » (خادمي، محمد علي) [خادمي اصفهاني ص 205]