جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

العرفان الشيعي، کتابی است که با استفاده از مباحث نظری و مسالک عملی استاد سید کمال حیدری در موضوع عرفان نظری و عملی به قلم شیخ خلیل رزق، در یک جلد، به زبان عربی تألیف شده است. / متن کتاب، مشتمل بر هشت فصل است. مؤلف در بیان مطالب از آیات قرآن و روایات شریفه و منابع دست اول عرفانی بهره جسته است. / در فصل اول کتاب تحت عنوان «حقائق هامّة حول العرفان»، از این بحث شده که منشأ پیدایش علم عرفان، کنجکاوی انسان در شناخت حقیقت وجود است. فلاسفه به دنبال حقیقت وجود از راه عقل و تفکر هستند؛ عرفا بر این باورند که شناخت حقیقت وجود با صرف تعقل امکان ندارد، بلکه نیازمند اشتغال به مجاهدات و ریاضات است. انسان در وهله اول می‌باید خود را بشناسد، سپس این شناخت را به جهان اطراف خود سرایت ‌دهد، که این طریقه از شناخت را عرفان عملی می‌گویند؛ اما چون این نوع از شناخت، غیر منسجم است، در علمی به نام عرفان نظری به‌صورت منسجم درمی‌آید و از آنجایی که می‌باید این مطالب در مجامع علمی قابل طرح باشد، جمعی از دانشمندان برای تبیین برهانی این مباحث اقدام کرده اند، که موفق‌ترین آنها ملاصدرا بوده است؛ وی حکمت متعالیه را تأسیس کرد که جامع بین عرفان و فلسفه است. همچنین در این فصل از مقصد عرفان نظری و عملی بحث شده، که عرفان نظری به دنبال به دست آوردن تفسیر کاملی از حقیقت وجود، تجلیات و مراتب آن است و عرفان عملی با سلوک و ریاضات همراه است که در صدد تفسیر و بیان مقامات عارفین و درجات سالکین به قرب الهی است. / مؤلف در فصل دوم تحت عنوان «العرفان و التصوف و الأخلاق»، بیان می‌دارد که تصوف در آسمان فکر اسلامی در اوایل قرن دوم هجری در ضمن مباحثی مثل زهد شکل گرفت و گفته شده است که حسن بصری اولین کسی بود که کلمه صوفی را به کار برد، اما اولین کسی که لباس صوف (پشم) پوشید و به او متصوف اطلاق شد ابوهاشم کوفی بود؛ چراکه او زهد برگزید و از متاع دنیا دوری گزید. در معنای لغوی تصوف اقوال زیادی وجود دارد؛ مثل پشم، صفه و صوفانه و در اصطلاح نیز معانی متعددی مطرح شده است که معروف‌ترین آن، تعریف تصوف به تطهّر قلوب از محبت ماسوی الخالق است. در فرق بین عرفان و تصوف آمده است که عرفان جنبه نظری و سلوکی دارد، اما تصوف جنبه اجتماعی دارد. همچنین برخلاف آنچه برخی گفته‌اند که: «تصوف در بین شیعیان پدید آمده است»، در مناطق سنی‌نشین، صوفیان بیشتری وجود دارند و برخی شیعیان نیز به تصوف گرایش پیدا کرده‌اند. همچنین بین اخلاق و عرفان تفاوت‌هایی وجود دارد؛ تفاوت اول اینکه علم اخلاق، سالک را در جاده وسط قرار می‌دهد، اما هدف عرفان عملی صعود سالک به مراتب عالیه است. فرق دوم اخلاق و عرفان این است که اخلاق اختصاص به مؤمن ندارد، اما محور عرفان رابطه انسان با خداست. فرق سوم اخلاق و عرفان این است که علم اخلاق ثابت است، ولی در عرفان حرکت است و توقف نیست و صعود به مرتبه بعد است. فرق چهارم اخلاق و عرفان این است که عرفان اختصاص به خواص دارد و انسان ابتدا باید متخلّق باشد، سپس عارف. / در فصل سوم از روش معرفت‌شناسی مشاء و اشراق و حکمت متعالیه و رابطه آن سه با عرفان بحث شده است. با وجود اختلاف روش‌های معرفت‌شناسی بین علما، بر حجیّت دلیل عقلی اتّفاق نظر وجود دارد. این اختلاف و تعدد نظر در موضوع هستی‌شناسی نیز به اختلاف در معرفت‌شناسی آنها برمی‌گردد؛ لذا نویسنده بر آن شده است که روش‌های معرفت‌شناسی مشاء، اشراق و حکمت متعالیه را بررسی نماید. در بحث معرفت‌شناسی دو بحث مطرح است: اولی ابزار معرف است و دیگری بحث اسلوب به‌کارگیری آن ابزار است و عمده اختلاف رویکردهای گوناگون معرفتی در همین اسلوب به‌کارگیری اسباب است. مشائیون بر روش عقلی برهانی صرف تکیه می‌کنند و اشراقیون بر تهذیب نفس و مداومت به امور مقرّب به عالم قدس و استدلال عقلی در معرفت‌شناسی تکیه دارند و مکتب حکمت متعالیه بر تلفیق روش‌های معرفت‌شناسی اشراق و مشاء و کتاب و سنت و مبانی کلامی متکلمین استوار است. / در فصل چهارم از دیدگاه هستی‌شناسی عرفان بحث شده. هستی‌شناسی عرفانی مبتنی بر معرفت قلبی است و بر استدلالات عقلی و تجربی تکیه ندارد. در عرفان دو مسئله اساسی وجود دارد: توحید چیست و موحّد کیست؛ به‌عبارت‌دیگر از خدا و انسان بحث می‌شود. هستی‌شناسی عرفانی دو نکته مهم دارد: اول اینکه دیدگاه شهودی عارف نظر شخصی محض است و امکان نقل آن به دیگری وجود ندارد و دیگر اینکه سلوک عرفانی نیاز به معرفت دین حقیقی دارد و معرفت دین حقیقی نیازمند اثبات آن با اسلوب عقلی و فلسفی است؛ لذا عرفان به فلسفه نیازمند است؛ برخلاف دیدگاه هستی‌شناسی مشاء که از ممکنات شروع می‌شود و در خداوند به پایان می‌رسد. در دیدگاه هستی‌شناسی، شناخت هستی از شناخت حق تعالی شروع می‌شود؛ مثل شناخت خورشید و به دنبال آن شناخت سایه آن. / در فصل پنجم از معرفت و مراتب آن، عقل و موقعیّت آن نزد عرفا بحث شده است. منبع معرفت در عرفان، کشف و ادراکات قلب است به‌غیر دخالت عقل؛ زیرا عقل را راهی به شناخت مسائل اساسی عرفان نیست. / در فصل ششم از اسفار اربعه بحث شده است؛ سفر، حرکت است از مبدأ به‌سوی مقصد با طی منازل و بعضی گفته‌اند: سفر عبارت است از توجه به حق تعالی با ذکر؛ به‌عبارت‌دیگر سفر اول از خلق به حق است، سفر دوم از حق به حق است، سفر سوم از حق به خلق با حق است و سفر چهارم از خلق به حق است با حق. / فصل هفتم از سیر و سلوک عرفا بحث کرده است. عرفا معتقدند برای رسیدن به مقصد اعلی و عرفان حقیقی نیاز به طی منازل و مقاماتی است که مجمع آنها را سیر و سلوک می‌گویند. عرفا معتقدند که ارزش‌های اخلاقی از جمله شروط واقعی سلوک هستند. به اتفاق عرفا پایه و قوام همه مقامات عرفانی و اولین منزل سلوک منزل توبه است. / فصل هشتم، بحث از بعد عملی عرفان امام خمینی(ره) است. ویژگی‌های عرفان عملی نزد ایشان عبارت است از: توجه به خداوند غنی مطلق؛ مرجعیت قرآن کریم برای عرفان؛ ادعیه و مناجات، وسیله سلوک الی الله است؛ دوری از حب دنیا؛ اجتناب از عزلت؛ تصدی شأن سیاسی و اجتماعی؛ اختیار دوستان و معاشران صالح. / در پایان کتاب فهرست آیات، احادیث، مصادر و موضوعات ذکر شده است. در پاورقی به شرح و توضیح برخی اصطلاحات و الفاظ پرداخته شده و همچنین آدرس مطالب آورده شده است.

انسان کامل در عرفان نظري و ادبيات عرفاني، به معناي تجلي تام و تمام ذات و صفات الهي در نشاه عنصري و کالبد خاکي انسان‌هاي برگزيده‌اي است که وجود نوري‌شان قبل از پيدايش کثرات، در پيشگاه حق حاضر بوده است. چنين شخصي همچون آينه‌اي است که حق تعالي در او جلوه‌گر شده و به واسطه او به ساير موجودات فيض مي‌رساند. در کتاب حاضر تلاش شده تا حدودي چهره واقعي و خصوصيات برجسته انسان کامل در عرفان نظري و ادبيات عرفاني فارسي عرضه شود.

يکي از مسائل مهم عرفان نظري، رابطۀ حق و خلق است. از نگاه عارفان، اين رابطه به شکل عينيت در عين غيريت است؛ يعني حق‌تعالي از جهتي عين مخلوقات، و از جهتي مغاير با آنهاست. از نگاه ايشان، تنها مصداق بالذات وجود، حق‌تعالي است و چنين وجودي به سبب نامتناهي بودن، تمام مواطن را پر کرده و هيچ موطني از او خالي نيست و اين سبب عينيت حق‌تعالي با تک‌تک تعينات مي‌شود. از سوي ديگر، چنين وجودي به سبب مطلق بودن، فراتر از تمام تعينات و در نتيجه، غير آنهاست. اين رابطه، که يکي از نتايج وحدت شخصي وجود است، سبب به وجود آمدن سؤالات و ابهاماتي شده است. اين نوشتار بر آن است تا با تبيين مدعاي عارفان و واکاوي آموزه‌هايي که سبب اين نگرش شده، درکي بهتر و مفهومي روشن‌تر از اين رابطه ارائه دهد.

این نوشتار به «تحلیل محتوا»ی کتاب «سرالاسراء فی شرح حدیث المعراج» تألیف مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور و کتاب «جامع‌السعادات» تالیف علامه نراقی از نظر میزان استفاده‌ی هر یک از این دو کتاب از ادعیه در تحلیل‌های عرفانی و اخلاقی اختصاص دارد تا در یک مقایسه‌ی طولی و یک مقایسه‌ی عرضی، ضمن معرفی عملی کارکردهای تحلیل محتوا در تحقیقات حوزه‌ی متون عرفان اسلامی، به ارزیابی نقش ادعیه در استنباط آموزه‌های عرفانی در مقایسه با استنباط آموزه‌های آموزه‌های اخلاقی در دو کتاب مذکور بپردازد. چارچوب نظری این تحقیق، نظریات «اصول استنباط» و «درایه‌الحدیث» درباره‌ی ارزش استنباطی ادعیه است. و روش تحقیق در این نوشتار، تلفیقی از تحلیل محتوا و روش کتابخانه‌ای است. و نوع تحقیق، توصیفی - تحلیلی است که در تجزیه و تحلیل از روش‌های سه‌گانه‌ی کمّی، کیفی و تطبیقی استفاده می-کند. تحلیل محتوای این دو متن، از استفاده‌ی بیشینه‌ی هر دو منبع از ادعیه در استنباط‌های عرفانی نسبت به برداشت‌های اخلاقی حکایت دارد. و نیز نشان می‌دهد که «سرالاسراء» از گستره‌ای بسیار وسیع‌تر از منابع ادعیه نسبت به جامع‌السعادات در این استنباط‌ها استفاده کرده است. و این افق نو یعنی منبعیّت ادعیه برای عرفان مأثور را در رفتار پژوهشی خود به خوبی ترسیم کند. بنابراین می‌توان گفت بیشترین آموزه‌های مندرج در ادعیه را آموزه‌های عرفانی تشکیل می‌دهند تا اخلاقی. مشخص نمودن دعاهای مورد بیشترین استفاده در استنباط‌های عرفانی نیز از دیگر دستاوردهای این تحقیق است.

سالک راه حقیقت کسی جز هنرمند نمی­تواند باشد کسی که عین­الحال است و بهره­مند از معرفت و شهود باطنی که از دل به جان راه می­یابد و رهنمائی طریقت او در هستی است، هنرمند(معمار) کسی است که با دست یافتن به شهود عالم مثال را در طرح خود می­آفریند و نمود واقعی وجاوید وحدت وجود و کلمة الله را در بستر طبیعت به اجرا در می­آورد،در هیچ کدام از متون، از عرفان هنرمند کسی سخن نرانده است در صورتی که تنها هنرمند است که می­تواند نمود عینی و صورت واقعی حقیقت ازلی را آشکار سازد، تعریف باغ تخت شکل همان است شور همان،ولی عشق در آستین الهی است عشقی ازلی که بر دل معمار می­نشیند تا با تکیه بر معرفت اندوخته دست در قلم تدبیر برده و به طرح ختم شود، معمار ایرانی با دست بردن به این عشق تمثیلی از یک بهشت برین را در عالم ناسوت پدید آورده است، ریشه­یابی باغ و تبیین ساختاری و محتوایی باغ به لحاظ الگویی از چهار باغ و تفکری که در این زمینه به عنوان نماد و شکل مطرح شده در داخل مقاله بدان پرداخته­ایم، این مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی­الخصوص دیدگاه اشراقیون (شیخ شهاب‌الدین سهروردیالف) سعی درایجاد رابطه­ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی دارد تا تأثیر نگاه فلسفه اسلامی به شکل عینی در بعد معماری نگاشته گردد، با اشاره به تاریخچه باغ و ساختار الگویی باغ سعی در تبیین و بازشناسی عرفان اسلامی بر طراحی باخ تخت را داریم تا به نحوی هم از لحاظ مورفولوژیب (ریخت­شناسی) و معناگرایانه به ایراد و اثبات گفته­های خود برآییم، فرضیه­ای و هدفی که در این مقاله مطرح می­باشد این است که آیا باغ ایرانی می­تواند به عنوان بازخورد و ارائه دهنده تفکری ناب از عرفان اسلامی و علی­الخصوص وحدت وجود باشد واین که باغ تخت با سه مطبقی که دارد می­تواند به عنوان سه سطح از سطوح عرفان مطرح گردد(شریعت، طریقت، حقیقت)، مقالۀ حاضر به صورت توصیفی تحلیلی سعی در نگارش، تبیین و جریان شناسی روی این موضوع را دارد تا بتواند مبانی و نحله فکری خاصی را در اینجا به رخ بکشد.

جوزف کمبل، فیلسوف مشهور آمریکایی، متأثر از یونگ، در زمینۀ ضمیر ناخودآگاه جمعی و کهن­ الگوها مطالعه کرده که مهم­ترین نظریه­ اش، نظریۀ «تک اسطوره»، است. او در این نظریه به واکاوی کهن ­الگوی «سفر قهرمان»، پرداخته و نشان داده است که چگونه این کهن ­الگو در هر زمان و هر مکان در قالب جدیدی تکرار می­شود، تا انسان را به سیر و سفر درونی و شناخت نفس خود راهنمایی کند. کمبل، برای تحقق این امر، پیمودن سه مرحلۀ «عزیمت»، «تشرف» و «بازگشت» را لازم و ضروری می­داند. سوال اساسی این نوشته آن است که آیا نظریۀ کمبل را می­توان بر روی زندگی «محمّدحسین شهریار»، هم پیاده کرد؟ در این مقاله، با تأکید بر اشعار عرفانی شهریار، سعی کرده­ایم سیر و سفر وی را در بستری عرفانی، براساس نظریّۀ کمبل، تقسیم­ بندی و تحلیل کنیم. یافته­های این تحقیق نشان می­دهد در زندگی طوفانی شهریار، کم و بیش، با این سه مرحله، مواجه می­شویم. وی پس از شکست عشقی، برای تغییر، قصد (عزیمت) می­کند؛ در مرحله­ای از این تغییر، با مشکلات روحی و روانی بسیاری برخورد می­کند (تشرّف)و در نهایت، با از سر گذراندن مشکلات در این سفر معنوی، با کوله­باری از تجربه و معرفت، در قالب انسانی پخته و کمال یافته، باز می­گردد (بازگشت) و به جایگاهی می­رسد که بسیاری، وی را چه در هنر و چه در اخلاق، الگوی تام و تمام خویش قرار می­دهند.

مولانا جلال‌الدین بلخی (672-604 ه.ق) عارفی اندیشمند و شیفته حقیقت بود. این حقیقت‌جویی با مشرب عشق و اشتیاق در هم آمیخته و به آثار عرفانی او رنگ و بویی خاص بخشیده است. به طوری که نه، کسی به آن روش تقدم دارد و نه با فضل به اقتفای آن قدم نهاده است. مثنوی معنوی سرشار از قصه‌های تعلیمی و داستان‌های حکمت‌آموزی است که ارتباط چشمگیری با مفاهیم روان‌شناسی دارد. آلبرت الیس(متولد 1913م.)روانشناس شهیر آمریکایی دوازده نظریه ارائه کرده است که در میان روانشناسان از شهرت خاصی برخوردار است. یکی از نظریات وی موضوع اهمال کاری است و مقصود این که چرا انسان بدون علت مشخص تصمیمات خود را به تعویق می‌اندازند و یا آن را با تاخیر انجام می‌دهد؟ و علت این رفتار غیرمنطقی در چیست؟نویسندگان در این مقاله می‌کوشند تا موضوع اهمالکاری را در داستان شیر و نخجیران دفتر اول مثنوی بر اساس نظریة آلبرت الیس مورد نقد و واکاوی قرار دهند و نکات مشترک و زمینه‌های این رفتار غیرمنطقی و شیوه برخورد با این مشکل و نابسامانی را بررسی کنند. همچنین در این تحقیق ثابت می‌شود که نظریه یرفتار درمانی عقلانی هیجانی الیس به دلایل مختلف، قبل از آن که یک مدل روان درمانی از نوع پزشکی باشد یک مدل تربیتی است.

کتاب «نقش خیال» ترجمه «الخیال، عالم البرزخ و المثال» است که مجموعۀ آرا و اندیشه‌های ابن عربی در حوزه خیال، عالم مثال و برزخ است که به وسیله «محمود محمود الغراب» گردآوری شده است. این کتاب توسط انتشارات جامی در 272 صفحه روانه بازار کتاب شده است.

جامی در عرفان اسلامی به نظریة وحدت وجود اعتقاد دارد و از ارادتمندان اهل بیت(ع) در میان طریقت نقشبندیه است که در این نظریه از ابن‌عربی پیروی می‌نماید. بر اساس این نظریه حقیقتِ وجود، یکی است و اصالت با وحدت می‌باشد. کثرت‌های ظاهری جهان، اموری اعتباری و جلوه‌های مختلف آن حقیقت واحد هستند. به بیانی دیگر این کثرت‌ها از جنس خواب و خیال و یا سایه و تصویرهای داخل آینه‌اند. هستی کتاب حقّ‌تعالی است و موجودات اسماءالله و کلمات الهی هستند. در این مقاله با روش تاریخی یا سندی و بررسی منابع دست اول به موضوع پرداخته می‌شود و جنبة نوآوری آن معرفی دیدگاه خاص جامی در نظریة وحدت وجود است‌که پرداخت جدیدی‌را با دسته‌بندی خاص خود از موضوع ارائه می‌دهد و در بیان تمثیل‌ها در مضمون و در قالب بیانی، از خود ابتکار نشان می‌دهد