جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان معاصر خود حقیقی خویش را گم کرده و در این عالم احساس بیگانه بودن دارد. نفس انسان همواره در تلاش است تا از غربت عالم طبیعت و خراب آباد غربی خود بگریزد و روح خود را به گونه ای پرورش دهد تا به عالم علوی بپیوندد. تحقق مرگ یا فنای کامل از تعلقات همان گشوده شدن بندهای دام است که در نتیجه آن پیوستن دایم به حضرت حق حاصل می آید. سهروردی در این حکایت، گرفتار شدن در دامگه ناسوتی و روش های رهایی جستن و مراحل آن را در قالب سفری تمثیلی به تصویر می کشد. این پژوهش این حقیقت را آشکار کرده است که اگرچه مشکلات سفر و طولانی بودن آن و گذر از موانع، کوه ها، سرزمین ها و اقلیم ها و... طبیعتا وجود دارد، اما انسان می تواند پس از معرفت و شناخت نسبت به خویشتن، به مدد و دستگیری پیر طریق با طی مراحلی از حصار قوای مادی و خیالی اندک اندک آزاد شده و از دریای خلق فاصله گرفته و در نتیجه این مجاهده به استکمال نفس و معرفت عوالم هستی و اطراف و اکنای آن دست یابد.

این مساله که «آیا آموزه های دینی در بحث آفرینش حیات و به ویژه خلقت انسان، با دست آوردهای علمی سازگار است یا نه؟» همواره میان الاهیون و دانشمندان مورد مناقشه بوده است. در تبیین این موضوع، بیشتر دانشمندان جدید نظریه تکامل را پذیرفته اند؛ و در مقابل، غالب الاهیون این نظریه را مردود دانسته و به نظریه خلقت ثابت و مستقل باور دارند. این مقاله، به دیدگاه سومی قائل است و می کوشد نشان دهد که هر چند آموزه های اسلامی، آفرینش انسان کنونی را ثابت و مستقل معرفی کرده اند، ولی پذیرش دیدگاه اسلامی مستلزم انکار نظریه تکامل نیست؛ و می توان هر دو دیدگاه را پذیرفت.

جدایی معماری از عرفان محال می نماید. این همبستگی در بین ادیان الهی وهنر بومی آن کشورها به خصوص شریعت مقدس اسلام آشکارتر است؛ پس می توان گفت عرفان متعلق به ذات و ماهیت تمام ادیان است، دین ابزاری موثرتر و سخنگوتر وشارحی برتر از هنر بالاخص معماری معابد و مساجد برای معرفی و حضور خود نداشته است؛ همچنان که معماری نیز هیچ حامی ایی بهتر از دین اسلام نیافته است. آیا می توان با نگاهی به گذشته معماری مساجد ایران تجلی مفاهیم عرفانی را بر روی در ودیوار ویا نقوش و اشکال آن دید؟ مثلا درمعماری مساجد ایران چرا گنبد را به صورت کروی ساخته اند؟ و چرا تمامی سطوح بناها را نقش گل و بوته های انتزاعی وغیر واقعی پوشانده است؟ در این مقاله سعی شده به روش اسنادی و مشاهده مستقیم اهمیت هنر معنوی و تجلی عرفان در معماری مساجد ایران مورد بررسی قرارگیرد و زیبایی های فراموش شده، یادآوری گردد ودر نهایت نقش اساسی عرفان در جهت بخشیدن وهدایت هنر وهنرمندان به سوی مقصد الهی شان بیان شود.

ابلیس در متون نظم و نثر فارسی هم مطرح گردیده است و گفتگو یا مناظره با ابلیس به گونه ای اختصاصی در ادبیات عرفانی قابل شناسایی است. عارفان با الگو گرفتن از قرآن کریم و دیگر کتاب های آسمانی، در قالب حکایات و مجادله هایی که بین ابلیس و پیامبران و یا عارفان ترسیم نموده اند که در ضمن آن به پرسش و اشکال هایی عقیدتی هم پاسخ داده اند جنبه برجسته ای از ادبیات تعلیمی را به نمایش گذاشته اند و ابلیس در اغلب مناظرات تلاش دارد که عمل خود را توجیه کند و خود را عاشق راستین معرفی نماید. برخی ابلیس را مظهر اخلاق ناپسندی چون تکبر و غرور و تند خویی و نمادی برای قهر الهی دانسته اند، از طرفی چون خداوند را احسن الخالقین می دانسته اند که همه چیز را حکیمانه و خیرخواهانه آفریده است، برای خلقت ابلیس هم حکمت هایی سودمند جستجو نموده اند که ناآشنایان گمان کرده اند از ابلیس دفاع شده است، چنانکه او را کارگزار الهی برای آزمایش انسان ها خوانده اند. در اینجا مناظره با ابلیس در پنج شیوه مناظره با خداوند، انبیا، عرفا، باخود و افراد ناشناس بررسی گردیده است و نمونه های آن از ادبیات عرفانی استخراج شده است.

«فراست» یکی از کراماتی است که بیش از کرامات دیگر در کتب تعلیمی صوفیه مورد بحث قرار گرفته است. از آن جا که علم روانشناسی نوین، وجود این امر خارق عادت را به روش علمی به اثبات رسانده است مطالعه چیستی، چگونگی، انواع و صورت های بروز آن وجهه همت این مقاله قرار گرفته است. با توجه به این که منشأ عرفان اسلامی قرآن و سنت است، ابتدا این موضوع (فراست) در قرآن و کتاب های دینی و سپس در امهات کتاب های صوفیه مورد مطالعه قرار گرفته است. به این منظور مصادیق فراست و مترادف آن (توسم) از قرآن و نهج البلاغه و سپس از منابع صوفیانه، مانند: شرح التعرف لمذهب التصوف، اللمع فی التصوف، ترجمه رساله قشیریه، مصباح الهدایه و برخی دیگر از کتاب ها و تذکره ها، مطالعه شد و در مقوله هایی جداگانه مانند فراست مومنان، فراست موهوبی و فراست ارباب قلوب؛ و از نظر تنوع در صورت هایی مانند، اخبار از مغیبات، اشراف بر ضمایر، خواندن اذهان، خبر از آینده، اخبار از نامه های مکتوم مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.

آثار استاد شهید مطهری مشحون از آیات و احادیثی است که نویسنده گاهی برای اثبات مدعای خود از آنها بهره جسته و زمانی به تفسیر و شرح شان پرداخته است.مجموع آثار شهید در پنجاه و نه عنوان تنظیم شده است. بسیاری از این آثار مجموعه سخنرانی های استاد می باشد که توسط موسسه نشر آثار آن مرحوم به صورت مکتوب در آمده است. خطابی بودن بسیاری از این آثار نشان دهنده وسعت اطلاعات قرآنی و روائی نویسنده می باشد و این تبحر فوق العاده تاثیرگذاری کلام را مضاعف کرده است.افزون بر این، استاد مطهری از اشعار زیادی نیز در آثارش استفاد کرده و این امر در خیلی از موارد توأم با استشهادات قرآنی یا مأثورات معصومین، علیهم السلام می باشد. نگارنده با توجه به این ویژگی منحصری که در این آثار بود، تصمیم به نگارش مقاله ای کرد تا در پیوند آیات، احادیث و اشعار، از یک سو آیات و احادیثی را که استاد در مباحث مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی و اخلاقی به کار برده معرفی کند و از دیگر سو وسعت این معانی بلند را در کلام شاعران اندیشمند فارسی زبان نشان دهد.

در این مقاله به دنبال بررسی مفهوم معراج از منظر قرآن کریم، تفاسیر، به ویژه تفاسیر عرفانی هستیم. معراج مفهومی دینی، عرفانی است که در ادیان دیگر نیز سابقه دارد. معراج از نظر برخی، جسمانی و از نظر برخی روحانی است، گروهی هم آن را جسمانی و روحانی تفسیر کرده اند. از معراج پیامبر گرامی اسلام (ص) در دو سوره از قرآن کریم (سوره مبارکه اسراء و نجم) به صراحت سخن رفته است. مقصود از معراج روحانی همان تدبر در مصنوعات الهی و مشاهده جلال و جمال وی، استغراق در فکر و ذکر حق و سرانجام رهایی از قیود مادی و علایق دنیوی و عبور از مراتب امکانی در مراحل باطنی و قلبی است.دراین سفر روحانی، پیامبر (ص) تمام مراتب و عوالم را سیر می کند، حتی به مقامی بالاتر از فرشتگان می رسد. در حقیقت از نظر عرفا، معراج حضرت محمد (ص) نمونه الهی صعود عرفانی است که دیگران هم با داشتن شرایط می توانند نه به اندازه پیامبر، بلکه هر کس متناسب با ظرفیت عرفانی وجود خویش در این راه قدم بگذارد.

قلب در لغت به معنای دگرگونی و وسط و از نظر اصطلاحی لطیفه ربانی و در قران و عرفان مقصود از آن مرکز الهی و آگاهی انسان است . آن مرکز وجود انسان اعم از مراتب جسمانی، عاطفی، عقلانی و معنوی، همچنین مرکز خدای متعال نیز است.برخی عرفا اطوار وجودی آدمی را جسم، نفس، دل، روح، سر، سرالسر و قلب را به هفت مرتبه (صدر، قلب، شغاف، فواد، سویدا و مهجه القلب) تقسیم می کنند. عارفی که با تطهیر قلب و با ذکر حقیقی به این قلمرو روحانی می رسد با آن خدا را می بیند. پس سلوک نوعی درنوردیدن قلب و ترقی از مراتب مختلف وجود و قلب به مراتب بالاتر است. این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی تدوین یافته است.

علم کلام علمی است صد در صد اسلامی، که ریشه در قرآن و حدیث دارد، در واقع عامل پیدایش مباحث و مسائل کلامی قرآن کریم، احادیث و روایات پیامبر اکرم  و امامان اهل بیت بوده است، لذا تاریخ پیدایی کلام اسلامی به عصر پیامبر اکرم  و زمان نزول قرآن کریم می‌رسد. هر چند برخی در صدد القای این نکته هستند که کلام اسلامی ریشه در کلام مسیحیت و یهودیت و هم‌چنین فلسفه یونان دارد. چرا که کلام اسلامی توسط معتزله آغاز شد آنان نیز متأثر از فلسفه یونان بودند. نوشتار حاضر در صدد رفع و دفع این انحرافات و بیان اصیل بودن کلام اسلامی است. چنان‌که گفته خواهد شد منکر تأثیرگزاری عوامل خارجی مانند فرهنگ‌های دینی و غیر دینی و فلسفه یونان و حتی شخصیت‌ها بر گسترش مباحث و مسائل کلامی نیست که از آن‌‌‌ها به زمینه‌ها یاد می‌کند ولی عوامل اولی و اصلی اثرگزار در کلام را برخاسته از متن اسلام می‌داند.

مولوی از شخصيت هايی است كه همواره بر نويسندگان و متفكران پس از خود تأثير گذار بوده است. در طول تاريخ، اين تأثيرگذاری به ميزان گسترده شدن شناخت فرهنگ های مختلف نسبت به او بيشتر شده است. چنانكه امروزه پس از قرنها او بيش از هميشه مورد توجه و استقبال جهانيان قرار گرفته است. از دلايل اين استقبال بين المللی بودن خود مولانا است، زيرا مولانا دارای انديشه های بی مرز و بی زمان است. او بر مسائل بنيادين انسانی تكيه دارد مسائلی همانند عشق و ايمان، كه هيچگاه كهنه نمی شوند. همچنين مولانا برای بيان اين مضامين زبان شعری را برمی گزيند كه يكی ديگر از ويژگی های برجسته اوست. اين مقاله با عنوان(موج در بحر) بر آن است؛ تا فشرده و گذرا، به تأثيرپذيری اقبال لاهوری از مولانا جلال الدين مولوی بپردازد. موضوعی كه نشان می دهد ادبای ايران عزيز و بخصوص مولوی با آراء بديع و انديشه های لطيف و روح نواز خود قرنها است كه رهپويان وادی قرب و شيدايان عشق حق و فرزانگان اهل معرفت را نه تنها در هند و پاكستان، بلكه در پهنه گيتی مجذوب و دلداده خود ساخته و سخنان گرم او كه زاييده اُنس مدام با قرآن شريف و روايات حضرت سيدالمرسلين بوده، تحولی شگرف در انسانها ايجاد كرده، وفرهنگ ساز وسازنده فرهنگ گرديده است و تشابهات فكری زيادی ميان مولوی و اقبال است به طوری كه بعضی از محققينی كه در اين زمينه كار كرده اند، اقبال را مولوی عصر خود ناميده اند به اين معنی كه اقبال در دوره ما نقش مولوی را ايفا كرده است.