جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه زن در اندیشۀ یهود، پست‌تر از مرد و عامل گناه است؛ زنان، گناه و تبلیس را از حوا ارث ‌برده و گناهکارند، اجازۀ فعالیت ‌اجتماعی ندارند و کمالشان تشویق شوهر و فرزند به آموزش تورات است. در مسیحیت با وجودی که زن و مرد نزد مسیح(ع) یکسان بودند ولی شاگردانش نظر مساعد به زن نداشته و از خلقت ‌تبعی حوا و گناه او سخن گفته‌اند. به‌دلیل اهمیت شناخت مقام زن در ادیان، بنا شد به روش‌توصیفی ‌و مقایسه‌ای، جایگاه زن در اندیشۀ دوعارف ‌بزرگ‌یهودی ‌و مسیحی، موسی دلئون و یاکوب بومه را واکاوی‌ کنیم. آن‌ها نظراتی مطرح کرده‌اند که نیازمند تحلیل است. دلئون اختلال در آفرینش را به‌دلیل دور شدن خدا و ملکه‌ می‌داند اما در نهایت به‌واسطۀ توبه، ریاضت و انجام‌ مناسک، جدایی به هماهنگی تبدیل و باعث هماهنگی ‌جهان می‌شود، با کامل‌ شدن زن، مرد هم کامل‌ شده و باعث تکامل‌عوالم‌ علوی می‌شود. رابطۀ زن و مرد باعث پایداری‌ ایمان و عاملی ‌است که حضور الهی (شخینه) آن‌ها را ترک‌ نکند. بومه پست‌تر بودن زن از مرد را رد می‌‌کند. او زن را موجودی می‌‌داند که از ماهیت آدم ساخته‌ شده و می‌‌تواند به کمال برسد تا تصویر خدا باشد، به‌عقیدۀ بومه در عمل ‌زناشویی واکنشی ‌الهی صورت می‌گیرد، اما تأثیرات ‌دیگری نیز وجود دارد که ‌از جنبۀ زمینی و شیطانی ناشی‌ می‌شود.

گاهان به عنوان بنیان و شیرازه دین زردشتی و به دلیل انتساب به زردشت، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین متن اوستا از یک سو، و عقیده انتخاب میان خیر و شر به عنوان مهم‌ترین مسئله دین یادشده از سوی دیگر، دو محوری است که این مقاله بر اساس آنها در صدد است با کنکاش در آثار محققان مطرح در زمینه تبیین خاستگاه شر بر اساس گاهان و دسته‌بندی و تحلیل آنها راه‌حل پیشنهادی خود را عرضه کند؛ راه‌حلی که متکی بر دوباره‌خوانی و تأمل بر یسن‌های گاهانی و دارای دو ساحت است: اول ساحتی که مربوط به خود گاهان است و آن اینکه گاهان را متنی کلامی ندانیم، بلکه بپذیریم که متنی با ماهیتی اخلاقی است، حال آنکه محققان، آن را متنی کلامی دانسته‌اند. دوم ساحتی که مربوط به تجدید نظر در ماهیت شر در دین زردشتی است، به این معنا که به جای پذیرفتن ماهیت وجودی برای شر، برای آن ماهیت عدمی قائل شویم، در حالی که در آثار و نوشته‌های مربوط به شر و مبدأ آن، اصرار بر ماهیت وجودی کاملاً آشکار است.

واژه‌ها همواره در بافت کاربردی خود، با یکدیگر ترکیب شده و عبارت‌های مختلفی می‌سازند؛ این ترکیب و ارتباط، در هیچ زبانی، تصادفی و بدون قاعده نیست و روابط معناداری میان واحدهای هر زبان حاکم است. در نهج‌البلاغه نیز، هر واژه در سخنان امیرالمؤمنینj، حکیمانه و هدفمند است و با کندوکاو و بررسی ارتباط واژه‌ها با یکدیگر، می‌توان مفهوم هر واژه را در ارتباط با دیگر واژگان و در یک نظام معنایی تعیین نمود. پژوهش حاضر، در نظر دارد تا با کاربست نظریه شبکه معنایی در مطالعات نهج‌البلاغه، گامی مهم در جهت شناخت مفاهیم نهج‌البلاغه و درک روابط معنایی میان واژگان این کتاب ارزشمند بردارد. هم‌نشینی واژگان «عبد، صبر و شکر» و شبکه معنایی آن‌ها با «حرّیّت»، بعد معنوی به آن بخشیده و آن را ترفیع داده است. شخص حرّ، عبد و بنده‌ایست که در زندگی خود تقوا پیشه می‌کند و در اعمال خود از محرمات پرهیز می‌کند و دلی خائف دارد. واژه عبد به معنای برده، متقابل حرّیّت واقع می‌شود. انسان حرّ، کرامت انسانی خود را حفظ می‌نماید و برده هوای نفس نمی‌شود. وی، شکرگزاری است که نعمت‌ها برایش تداوم می‌یابد و افزون می‌شود؛ با دعاکردن به درگاه خداوند، پیوسته طلب فیض می‌نماید و در موضع خطا و لغزش، توبه می‌کند. واژه صبر، با مفاهیمی چون ورع، پایداری و استقامت، دوری از شبهه و نجات، مفهوم حرّیّت را بسیط کرده و ترفیع بخشیده است.

انسان ابعاد و ساحات مختلفی دارد که فهم آن‌ها می‌‌تواند در شناخت ماهیت او نقش مهمی ایفا کند. به‌لحاظ اهمیت شناخت انسان تصمیم گرفته‌ شد تا به روش توصیفی‌مقایسه‌ای، ابعاد وجودی انسان در دیدگاه دو عارف مطرح یهودی و مسیحی بررسی گردد. موسی دلئون، عارف یهودی، و یاکوب بومه، عارف مسیحی، از زوایای مختلف ساحات انسان را بررسی کرده‌اند. دلئون انسان را تجلی خداوند می‌‌داند که از طریق سفیره‌ها واسطۀ بین خدا و جهان است. او به ابعاد سه‌‌گانۀ روح انسان، منشأ و روابط آن‌ها اشاره کرده و رستگاری انسان را نتیجۀ اعمال او در جهان معرفی می‌‌کند. دلئون اتحاد انسان و خدا را امری موقتی دانسته و در توصیف آن از نماد‌‌های عاشقانه استفاده کرده است. به نظر بومه، انسان از جسم و نفس و روح تشکیل شده، جسم از زمین، نفس از صورت‌های فلکی و روح از خداست. جسم، نفس، روح و ذهن انسان با یکدیگر ارتباط دارند و هر جنبه از ساحت‌‌های وجودی انسان بر دیگر جنبه‌‌ها تأثیر می‌‌گذارد. انسان می‌‌تواند به مدد فیض الهی در مبارزه با خواهش‌‌های نفسانی به نجات دست یابد. با اینکه بومه از لفظ اتحاد عرفانی استفاده نکرده، به زندگی خدا در انسان اذعان می‌‌نماید؛ که این امر نوعی اتحاد عرفانی انسان و خداست.

هدف از این مقاله، بررسی مسأله شر از دیدگاه ابن‌میمون در دین یهود و امام محمد غزالی در دین اسلام است. ابن‌میمون شر را صادره از خدا نمی‌داند؛ چون معتقد است که ضد وجود، فعلیت ندارد و همه شرور عدم هستند که هیچ فعلی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. ابن میمون خداوند را از شر مبرا و همیشه خداوند را خیر محض می­داند. او جهان خیر و شری را که انسان در آن قرار می­گیرد را ناشی از وجود انسان می­داند. غزالی نیز تأکید دارد که خیر و شر از جانب خداست و کسی که شر را از جانب خدا نداند، جاهل است؛ به این معنا که خداوند شر را برای شر نمی‌آفریند، و غرض خداوند از ایجاد شر، در واقع نیل به یک خیر بزرگ‌تر است. به نظر غزالی ابهام در باب سازگاری رحمت خدا و وجود شرور ناشی از درک نادرست معنای حقیقی رحمت است. نتیجه اینکه ابن میمون شر را صادره از خدا نمی‌داند؛ او شر را عدمی می‌داند؛ و اصل وجود آن را ناشی از عواملی چون جهل و قدرت محدود انسان می‌داند و شر را به واسطه انسان بودن افراد می‌داند؛ در حالی که غزّالی شرّ و خیر را با هم آفریدۀ خدا دانسته و اصل وجود شر را عاملی برای رسیدن به خیر بزرگتر و نامعلوم می‌داند.

امام علی (ع) در منابع تاریخی، حدیثی و به‌ویژه نهج‌البلاغه به اهمیت و مقام عالِم اشاره‌های بسیاری دارد، به‌اندازه‌ای که می‌فرمایند: «خواب با دانایی بهتر از نماز با نادانی است». این جمله پیامبر اسلام که من شهر علمم و علی دروازه آن، در اهمیت مقام دانش آن حضرت کفایت می­کند. خود حضرت نمونۀ بارز و شاخص یک عالم اسلامی بود و فعالیت‌های علمی ایشان چه در دورۀ پیامبر و چه بعد از آن نشان‌دهندۀ این امر است. نگارندگان در مقالۀ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی ویژگی‌های عالم را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که تقوا با ابعاد گوناگون آن مانند صداقت در گفتار و دوری از حسد؛ بصیرت، حلم، ظلم‌ستیزی و دغدغه‌مندی، عمل‌گرایی و وحدت امت ازجمله ویژگی‌های عالم از نگاه امام علی (ع) ‏است.

در تلمود و قرآن کریم واژه‌هایی با مفاهیم نزدیک به هم زیاد وجود دارد. یکی از این واژه‌ها شخینه در تلمود است که در قرآن کریم از آن با عنوان سکینه یاد شده است. مطالعه تطبیقی جایگاه شخینه در تلمود و سکینه در قرآن مساله اصلی این مقاله است که با استفاده از روش تاریخی، تحلیلی و تطبیقی و با هدف شناخت وجوه اشتراک و افتراق این دو واژه انجام شده است. مطالعه صورت گرفته نشان می‌دهد که واژه شخینه در متون مقدّس یهودی و واژه سکینه در قرآن و روایات اسلامی، خاستگاه و کاربرد‌های مشترکی دارند. از جمله اینکه در هر دو مورد حضور آرامش بخش خداوند مطرح می‌شوند. اما در عین حال حوزه کاربردی شخینه به مراتب بیشتر از سکینه است. همچنین شخینه بیش از سکینه دچار توسع و تطور معنایی شده است، زیرا شخینه در مواردی به خود خدا تعلق می‌گیرد در حالی که سکینه به عنوان یکی از افعال خدا در قرآن کریم در نظر گرفته شده است.

پایان نامه ی ارائه شده ترجمه ی کتاب «An Introduction to The History of Mysticism» نوشته ی مارگارت اسمیت که وی پژوهشگر، خاورشناس و محقق برجسته ی تصوف و عرفان می باشد. موضوع اساسی و مهم این کتاب عرفان در ادیان مختلف است. نویسنده در ابتدا این کلمه را ریشه یابی کرده و سپس تعریفی از آن ارائه داده و آن را در ادیان مختلف مورد بحث قرار داده است و در هر فصل کتاب به معرفی عرفای آن دین یا عصر خاصی پرداخته و شرحی از زندگی و آثار آنان را در پیش روی خواننده قرار می دهد و در نهایت خواننده با مطالعه ی این کتاب، خود به این نتیجه دست می یابد که عرفا در هر عصر و تاریخی و با هر دین و مذهب و در هر سرزمین و کشوری همه یک هدف را دنبال می کنند و آن دستیابی به اتحاد و یگانگی با ذات مطلق الهی است.هدف پژوهشگر، بررسی عرفان و شناخت عرفای واقعی در ادیان راستین جهان بوده و روش اجرایی و تحقیقاتی در آن به صورت کتابخانه ای می باشد. و شاید بتوان گفت مهم ترین نتیجه ای که از این پایان نامه به دست آمده رسیدن به این آگاهی است که عرفان مختص به یک دین و مذهب خاص یا یک منطقه ی به خصوصی نیست بلکه این معرفتی است که در همه جا می توان ردپایی از آن را یافت و در واقع شاید بتوان گفت تنها نقطه ی اتصال همه ی ادیان جهان همین بحث عرفان باشد.