جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماهیت و حکم اخلاقی تجسّس یکی از موضوعات مهم اخلاقی برای عموم مردم و به ویژه برای افرادی است که مقتضای شغلی آنها در ارتباط با تجسّس است، مانند نیروهای انتظامی، امنیتی، اطلاعاتی، روزنامه نگاران و اصحاب خبر. تجسّس در لغت به معنای، بررسی کردن، جست وجوکردن و کسب خبر است. تجسّس به تحقیق و تفحص در امور مخفی و پنهان دیگران که ماهیت شخصی و فردی دارد، گفته میشود. بنابراین، به کارگیری واژة تجسّس در تفحص از اموری که ماهیت ظاهر و آشکار دارند یا به تعبیر دیگر، ماهیت اجتماعی و جمعی دارند، صحیح نیست. سه نوع تجسّس با احکام جداگانه وجود دارد: تجسّس در امور شخصی، در امور اجتماعی و در امور دشمن. تجسّس در امور شخصی افراد به حکم عقل و صریح آیه «ولاتجسسوا» و روایات متعدد، جایز نیست. تجسّس در امور اجتماعی که عبارت بهتر برای آن «بازرسی» و «نظارت» است، بنا بر دلیل عقلی و برخی روایات، جایز و در برخی شرایط واجب است. اطلاع از شرایط جامعه، نیازها و مطالبات مردم و ایجاد عدالت اجتماعی که از مهم ترین وظایف حاکم است، و دستیابی به آنها تا حد زیادی به گزینش مسئولان و کارگزاران حکومتی متعهد، مؤمن و متخصص، وابسته است، نیازمند تحقیق و تفحص از عملکرد دستگاه ها و سازمان های اجتماعی است. تجسّس در مورد دشمنان حکومت و گردآوردن اطلاعات از آنها به حکم عقل و شرع جایز است. آیة چهارم سورة منافقون، سیره پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) بر جواز این امر دلالت دارد.

این مقاله به تبیین ارکان مدینة فاضلة فارابی و شرایط رئیس و نایب رئیس و سایر حاکمان مدینه و شرایط و صفاتی که وی برای آنها بیان کرده، پرداخته است و با ذکر وظایف مردم در این مدینه و غایت آن، که رسیدن به سعادت در پرتو تعاون، محبت و عدالت است، جایگاه اخلاق را در مدینة فاضله تبیین کرده است. فارابی، راه رسیدن به سعادت و کمال را در زندگی جمعی تحت ریاست حکیم فاضل، که دارای صفات ویژه اخلاقی است، می داند. وظیفة اهالی مدینه را اطاعت محض از ریاست مدینه دانسته است. از نظر وی، اخلاق در همه ارکان مدینه فاضله، یکی از امور اساسی به شمار می رود.

این مقاله با رویکرد نظری و با هدف تبیین رابطه علم و فلسفه اخلاق تدوین یافته است. پس از بیان ماهیت اخلاق و تعریف علم اخلاق، به بازشناسی حوزه های مختلف مطالعات اخلاقی میپردازد. علاوه بر تبیین دامنه شمول مطالعات فلسفی درباره اخلاق، رابطه میان اخلاق توصیفی، هنجاری و فرا اخلاق مورد بررسی قرار گرفته و سرانجام، الگوهای مختلف درباره نحوه ارتباط و تعامل میان نظریه اخلاقی و اخلاق کاربردی مقایسه و نظریه مختار مطرح می گردد.

توجه به معنای دقیق سکولاریسم و اخلاق و در نتیجه، نسبتی که سکولاریسم با عرصه های مختلف حیات بشری دارد، یکی از مسائل مهمی است که در این مقاله، بررسی شده است. این توجه نشان میدهد که سکولاریسم تنها به معنای جدایی دین از سیاست نبوده و هر حوزه ای که با اختیار انسان در ارتباط باشد، محل نفوذ سکولاریسم خواهد بود. به این ترتیب، اخلاق سکولار معنای عامی خواهد داشت که حوزه سیاست، اقتصاد، فرهنگ، هنر، تعلیم و تربیت و غیره را دربر میگیرد. مسئلة دیگری که در این مقاله، بررسی شده، نسبتی است که بین اخلاق دینی و اخلاق سکولار برقرار است. برای نشان دادن این نسبت، کوشش شده است که ویژگیهای هر یک از آنها شناسایی و تا حد مقدور توضیح داده شود.

این پژوهش با رویکرد تحلیلی و اسنادی و با هدف بررسی بایدها و نبایدهای اخلاقی در رسانه ملی تدوین یافته است. سؤال اصلی این است که در اسلام چه ارزش های اخلاقی و بایدهایی برای عرصه رسانه، وجود دارد؟ «اخلاقِ رسانه» ، معرفی چارچوب نظری است که اصحاب رسانه ملزم به رعایت آن هستند. «رسانه دینی»، رسانه ای هدایتگر، دین مدار و اخلاق محور است، به گونه ای که در همه برنامه های خود، ملاک را محوریت خدا، دین، آموزه های دینی، اخلاقی و معارف اهل بیت(ع) قرار میدهد. مهم ترین ارزش هایی که باید رسانه ملی جمهوری اسلامی ایران بدان پایبند باشد، عبارت اند از: مسئولیت پذیری، شجاعت و شرافت حرفه ای، حق گرایی، بازنمایی واقعیات و عدم تحریف و دستکاری آن، صداقت و راست گویی، عینیت، اعتبار و روایی برنامه ها، اجتناب از غوغاسالاری رسانه ای، رعایت حرمت مخاطبان، رعایت مصالح نظام اسلامی، حفظ حریم خصوصی، حفظ رازداری و امانت داری، حقِ دستیابی به اطلاعات سازنده و مفید، ترویج محاسن و مکارم اخلاقی و حرمت سانسور و خودسانسوری.

هدف این مقاله بررسی دیدگاه های فارابی دربارة نحوة تحصیل سعادت فرد و جامعه است. این نوشتار، با رویکرد تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع اصلی، به بررسی اندیشه­های تربیت اخلاقی فارابی پرداخته است. با توجه به اینکه فارابی هم به فلسفة یونان احاطه داشته و هم از مکتب وحیانی اسلام و احادیث ائمه اطهار(ع) بهره مند بود، اندیشة وی در شرایط کنونی جامعه می­تواند راهنمای عمل بسیار خوبی باشد. با اینکه فارابی بیشتر در باب مسائل اجتماعی و سیاسی سخن گفته است، اما فرد و اخلاق را در رأس امور می­داند. وی انسان را موجودی مختار و امکان تغییر اخلاق را برای هر فرد ممکن میداند. فارابی انسان را موجودی اجتماعی در نظر می­گیرد که دستیابی او به سعادت، بدون تعاون و همکاری با دیگر افراد جامعه ممکن نیست. وی معتقد است که سلامت فرد و جامعه متأثر از هم بوده و با تربیت افراد سالم می­توان به مدینة فاضله دست یافت و در مدینة فاضله است که سلامت اخلاقی و ایمان مردم مصونیت پیدا می­کند. از این رو، اصول و روش­هایی را برای تغییر افعال قبیح و ایجاد رفتارهای پسندیده پیشنهاد میکند.

نهاد خانواده و عوامل مؤثر در تربیت و استحکام آن از مباحثی است که در آموزه های دینی مورد توجه جدی قرار گرفته است. در متون دینی توصیه های اخلاقی واعتقادی و عبادی زیادی وجود دارد که التزام به آنها باعث تقویت و تربیت و استحکام خانواده میشود. نویسنده در این نوشتار تلاش کرده است تا آموزه های یاد شده را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و هدف این پژوهش نیز دستیابی به این آموزه ها میباشد. از این رو، در آغاز نگاهی گذرا به جایگاه عبادت و اعتقادات در خانواده پرداخته و پس از آن ضمن برشمردن نمودهای اعتقادات و اعمال عبادی به تبیین نقش هر کدام میپردازیم. روش نویسنده در بررسی خود، اسنادی بوده وبا مراجعه به متون اصلی آموزه های اسلام به تبیین مسئله پرداخته است.

قرآن کریم، حاوی دستورالعمل های دینی، اخلاقی و تربیتی فراوانی است که نیازمند استخراج، به ویژه برای نسل جوان میباشد. از این رو، مستشرقان زیادی با انگیزه های مختلف به تحلیل مفاهیم قرآن پرداخته و گوشه ای از معارف وحیانی را به جامعه خودشان عرضه داشته اند. از جمله ایزوتسوی ژاپنی بخشی از مفاهیم اخلاقی قرآن را با زبان خود بیان کرده است. در میان عالمان اخلاق معاصر، استاد فرزانه علامه مصباح با سبک جدید به تبیین مفاهیم اخلاق از منظر قرآن کریم همت گماشته اند. این مقاله، مقایسه ای میان برخی آثار اخلاقی این دو نویسنده صورت داده و از نظر شخصیت مؤلف، موضوع، هدف، محتوا و روش میان آن دو اثر مقایسه به عمل آورده است. در پایان، با نقد و بررسی و برجسته سازی نقاط قوت و ضعف این دو دیدگاه، کتاب اخلاق در قرآن را برخوردار از امتیازات ویژه و اشکالاتی نیز بر کتاب ساختمان معنایی مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن ایزوتسو وارد کرده است.

در نقد اخلاق دینی، رویکردهای متفاوتی وجود دارد: یکی از این رویکردها، بیان ضررهای دین به اخلاق است. از این طریق، سعی شده است اخلاق دینی، نفی و به جای آن اخلاق سکولار اثبات شود. اموری همچون تزلزل اخلاقی، تبعیض آمیز بودن اخلاق دینی، ثبات قواعد اخلاقی آن و از خودبیگانگی از جمله موضوعاتی هستند که در این زمینه بیان شده اند. این مقاله، ضمن بیان و بررسی مهم ترین اموری که به عنوان ضررهای دین به اخلاق برشمرده شده، به دفاع از اخلاق دینی پرداخته و جایگاه آن را در میان مکاتب مختلف اخلاقی اثبات نموده است. هرچند برخی از این امور، از جمله نقاط قوّت اخلاق دینی شمرده میشوند، با وجود این، منتقدین آنها را عامل ضرر به اخلاق دانسته اند.

دین به معنای «مجموعه ای از اعتقادات، احکام و اخلاق دارای خاستگاه قدسی و وحیانی» و اخلاق به معنای «مجموعه ای ناظر بر صفات و رفتارهایی که قابل اتصاف به خوبی و بدی»است با یکدیگر مرتبط اند و نیازهای یکدیگر را برآورده میسازند. از این رو، هریکی در قلمرو دیگری نقش ها و کارکردهایی دارد. دین در سه حوزة «معرفت»، «توجیه» و «معیار» دارای کارکرد است. که درتبیین خوبی و بدی و همچنین ذکر احکام جزیی اخلاقی، عقل را یاری رسانده و اهداف اخلاقی را بیان مینماید؛ جاودانگی اصول اخلاقی با دین تضمین میشود؛ رفتارهای ایثارگرایانه، از خودگذشتگی، جود و...تنها با اعتقاد به خدا و حساب و جزای اخروی توجیه پذیر میشود و همچنین تحسین و تقبیح خداوند به عنوان ناظر آرمانی در اخلاق، محملی برای موجه ساختن رفتار اخلاقی به شمار میرود. امرالهی به عنوان معیار احکام اخلاقی با مسایلی نظیر نسبیت و تغیرپذیری خوبی و بدی همراه است. اما شکل رساتر معیار دینی اخلاق این است که رضایت خداوند را به عنوان مصداق اتَم سعادت در اخلاق مطرح کرده و میپذیرد که در نهایت قرب ورضایت خداوند معیار نهایی در اخلاق است.