جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشۀ سیاسی شیعه در دوران معاصر، با دگرگونی های مهمی روبرو گردید. علمای شیعه در دوران سعی نمودند با بازشناسی و طرح مجدد دین در جامعه در مقابل رشد اندیشه های ضد دینی، و نیز فعال تر کردن نیروهای مذهبی و تعمیم معارف دینی در جامعه، و با ارائه درکی نوین از مفاهیمی همچون: جهاد، شهادت، تقیه، انتظار فرج و قیام امام حسین(ع)، چهرۀ درگرگون ساز و نقش تحول زای اسلام را نشان دهند. اما بنیانی ترین شاخص تحول اندیشه سیاسی شیعه را در این دوران باید در کوشش های نظری متفکرانی جستجو نمود که با دریافت نیازهای موجود سیاسی-اجتماعی و نیز با عنایت به تجربۀ گذشته و در عین حال با حفظ آموزه های فکری-عقیدتی شیعه، در باب حکومت اسلامی بحث کردند. در این میان، بدون تردید ارائه نظریۀ حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه از سوی امام خمینی(ره) گفتمان سیاسی-دینی معاصر شیعه را معنادار و متفاوت از دوران قبل از آن ساخت، که در واقع مرحلۀ نوینی را در سیر تطور اندیشۀ سیاسی شیعه شکل داد. مقالۀ حاضر درصدد است تا با مروری بر ادبیات سیاسی-دینی معاصر، کوشش های نظری علمای شیعۀ ایران را بین سال های 1357-1320 دربارۀ نظریه حکومت اسلامی به دقت بررسی کند و رویکردهای موجود در آن را بیان نماید.

این تحقیق، در پی پاسخگویی به این سؤال است که ارکان اصلی الگوی مدیریت بحران سیاسی در سیره امام خمینی(ره) کدامند؟ برای پاسخگویی به این سؤال نگارنده پس از برشمردن و بررسی مهمترین رویکردهای اصلی و الگوهای رایج مدیریت بحران، به انتخاب الگوی مدیریت بحران سیاسی امام(ره) می‌پردازد و سپس با مطالعه موردی بحران تسخیر لانه جاسوسی به مثابه یکی از بزرگترین و مهمترین بحران‌های بعد از انقلاب اسلامی، عناصر اصلی الگوی مدیریت بحران امام(ره) شامل (برنامه ریزی، سازماندهی، تصمیم گیری، هدایت و رهبری و کنترل و نظارت) را در سه مرحله قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران مورد تحقیق و بررسی قرار می دهد.

در اندیشه امام خمینی(ره)، با توسعه حوزه مسئولیت‌های نظام اسلامی، هدف از تأسیس چنین نظامی در سه سطح ملی، منطقه‌ای (اسلامی) و جهانی تعریف می‌شود. لذا رویکرد جامع ایشان به نظام سیاسی اسلام در دوران عدم قیادت امام معصوم، از نوع برون‌گرا و جهان‌گرایانه است. یعنی ایشان تلاش در جهت توسعه نفوذ اسلام در دنیا را مسئولیت اصیل دولت اسلامی در ورای مرزهای ملی می‌داند. در منظر امام، راه موفقیت چنین رویکرد جهان‌گرایانه اسلامی، در صدور انقلابی است که به تحقق یک حکومت اسلامی کارآمد انجامیده است. اندیشه صدور، آرمان مشترک اغلب انقلاب‌هاست که البته نوع و ماهیت چنین اقدامی در انواع آن‌ها متفاوت ‌است. در اندیشه و سیره سیاسی امام خمینی مبتنی بر مبانی دینی، صدور دارای مختصات خاص خود است. در این رویکرد آرمان‌گرایی واقع‌بینانه، صدور انقلاب اسلامی یک راهبرد با دو وجه راهبردی است که بر اساس نفع طرفین، به تأمین منافع ملی توأمان با پیگیری مسئولیت‌های فراملی می‌انجامد.

تبعیض و تعصب نژادی و قومی در سراسر تاریخ به شکل های گوناگون و با شدت و ضعف های فراوان از سوی حاکمان ظالم اعمال گردیده. اسلام نیز در پرتو وحی الهی با تبعیض قومی و نژادی مبارزه برخاسته است و پیامبر اسلام(ص) نیز در خشکاندن ریشه این سنت جاهلی توفیق فراوانی به دست آورد. در دوران معاصر امام خمینی برخی مفاهیم را جان دوباره بخشید و در ادبیات سیاسی جهان اسلام آن ها را احیاء نمود. یکی از این مفاهیم نفی تبعیض نژادی و قومی در امت اسلامی بود که خود مقدمه ای برای تقریب مذاهب در دنیا و جهان اسلام می باشد. امام خمینی در اندیشه خود بردوگونه تبعیض تأکید بیشتری داشت؛ نخست تبعیض اقتصادی که آن را حاصل سرمایه داری و حذف بعد معنوی دانسته و دیگری تبعیض نژادی که نتیجه سلطه استکبار بر ملت های ستمدیده عنوان می کرد. در این نوشتار به بررسی زمینه های فهم این دو تبعیض قومی و نژادی خواهیم پرداخت.

انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 با آموزه هایی همانند ایجاد وحدت و همگرایی میان کشورهای اسلامی، تقریب مذاهب اسلامی و تشکیل امت واحده اسلامی به پیروزی رسید. جمهوری اسلامی ایران، در سیاست داخلی و خارجی خود، همواره از تقریب مذاهب اسلامی حمایت کرده و در سیاست های خود برای تحقق آموزه های انقلاب اسلامی، تلاش های فراوانی انجام داده است. مقاله حاضر به دنبال بررسی آموزه های انقلاب اسلامی درباره مسأله تقریب و وحدت مذاهب اسلامی با تأکید بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) می باشد. در این نوشتار ضمن تبیین عناوینی همچون تقریب و همگرایی مذاهب اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)، عرصه های وحدت در حج از منظر ایشان، تأکید بر امت واحده اسلامی و دولت بزرگ اسلامی، به اقدامات جمهوری اسلامی ایران در راستای تقریب مذاهب اسلامی ازجمله تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و برگزاری کنفرانس های وحدت اسلامی پرداخته می شود.

در بابعلل انحطاط و عقب‌ماندگی مسلمین از منظرهای گوناگون بحثشده است .عده‌ای از منظر غیر دینی و درون تمدنی علل و عوامل تکوین و فراز و فرود تمدن اسلامی را مورد بررسی قرار داده‌اند.گروهی دیگر از منظر غیر دینی اما با ملاکقراردادن علل پیشرفتو توسعه جوامع غربی به بررسی علل عقب‌ماندگی جوامع شرقی بطور کلی با موردی در قالبنظریه‌های عقب‌ماندگی پرداخته‌اند و احیانا برخی از این نظریه‌ها آموزه‌ها و سنتهای دینی را عامل عقب‌ماندگی معرفی نموده‌اند.دسته‌ای دیگر از منظر دینی بر مبنای اعتقاد راسخ خود به اسلام به عنوان دینی کامل و جامع که تامین کننده سعادتدنیوی و اخروی انسانهاستبه پدیده انحطاط و عقبماندگی مسلمین نگریسته‌اند. در زمره گروه اخیر جای میگیرند.پژوهشحاضر این سوال اساسی را طرح و پاسخ داده استکه آیا دیدگاه امام خمینی پیرامون علتاساسی انحطاط و عقب‌ماندگی مسلمین دارای ویژگیهای یکنظریه (تئوری) میباشد یا خیر.فرضیه اصلی این رساله جوابمثبتبه سوال فوق استکه در پایان رساله به اثباترسیده است .دیدگاه امام خمینی براساساعتقاد ایشان به اسلام به عنوان تنها مکتبتامین کننده سعادتدنیا و آخرتو پیشرفتتوام مادی و معنوی انسانها شکل گرفته است .امام خمینی معتقدند اسلام به عنوان آخرین دین الهی دارای قوانین جامع و کاملی استکه در همه زمانها و مکانها قابل اجراستو تنها در پرتو این قوانین استکه پیشرفتو رفاه مادی انسانها هم آغوشمعنویتو سعادتاخروی میگردد.از اینرو ایشان انحطاط و عقب‌ماندگی مسلمین را در درجه اول بدلیل انحرافمسلمین از اسلام اصیل از صدر اسلام تاکنون میدانند و معتقدند به هر میزان مسلمین به قوانین اسلام عمل کرده‌اند به همان میزان به پیشرفتهای مادی و معنوی نائل شده‌اند و بالعکس .از نظر امام خمینی مهمترین تحریفی که در اسلام، به ویژه در سده‌های اخیر، توسط استعمارگران صورتگرفتو موجبانحرافمسلمین از اسلام شده است ، القاء جدایی دین از سیاستیا نبود نهاد حکومتدر اسلام میباشد.به عقیده ایشان تنها راه خروج مسلمین از انحطاط روی آوردن به اسلام اصیل استو چون در متن اسلام اصیل تشکیل حکومتاسلامی برای اجرای قوانین اسلام ضروری است ، بنابر این برپایی حکومتاسلامی شرط اساسی و لازم خروج از انحطاط میباشد.دیدگاه فوق را میتوان در سه گزاره کلی زیر خلاصه کرد: -1 تنها و تنها اسلام تامین کننده سعادتدنیا و آخرتو پیشرفتمادی و معنوی میباشد -2 سعادتدنیا و آخرتو پیشرفتمادی و معنوی در تقابل با انحطاط و عقب‌ماندگی میباشد -3 انحرافاز اسلام، علتانحطاط و عقب‌ماندگی میباشد.گزاره‌های فوق با برخوداری از سه ویژگی نظریه (تئوری) یعنی: -1 دارابودن نوع خاصی از گفتار که از آن به قانون تعبیر مشود -2 ارتباط بین این گفتار بر مبنای قواعد منطق (قیاس ) -3 تبیین واقعیتاز راه قیاس ، میتواند در قالبیکنظریه (تئوری) طرح گردد.

یکی ازمسائل مورد توجه درهرانقلاب اجتماعی وحکومتی پرداختن به مبانی وریشه های اساسی است که سبب بوجودآمدن وتداوم آن انقلاب یانظام حکومتی شده است.انقلاب اسلامی مردم ایران که مهمترین وشگفت انگیزترین انقلاب قرن بیستم بود ودرشرایطی کاملاً استثنایی به ثمررسید وباناباوری تمام دشمنانش تداوم یافت نیزدارای مبانی وریشه های فکری واعتقادی میباشد.ازآنجا که نوع نگاه به مبانی درهر نظامی توجیه کننده قوانین آن و وجه تمایزآن نسبت به دیگرنظام هامیباشد.ازاین روحکومت ونظام اسلامی نیزازاین امرمستثنی نمی باشد. درتحقیق حاضرسعی شده است به مبانی و ریشه های اعتقادی وکلامی که منجربه پیدایش واستقرار نظام جمهوری اسلامی ایران شده،پرداخته شود. نظام جمهوری اسلامی ایران دارای مبانی چون معرفت شناسی وهستی شناسی الهی،انسان شناسی،خدا شناسی، دین شناسی (عینیت دیانت وسیاست) وامام شناسی وهمچنین تئوری ولایت فقیه میباشد.که پرداختن به این مبانی درحیطه علم کلام میباشد. باتوجه به اینکه ویژگی بنیادی این انقلاب ونظام و وجه تمایزآن نسبت به دیگر انقلابها، مکتبی و اسلامی بودن آن ورهبری بی نظیر الهی اوست.نگارنده دراین تحقیق به بررسی این مسئله و انطباق مبانی وریشه های کلامی نظام جمهوری اسلامی با اصول ومبانی کلامی دین اسلام می پردازد. رساله حاضردرشش فصل تنظیم شده که درهرفصل بخشی به مبانی وبخش دیگربه تأثیرمبانی برنظام جمهوری اسلامی ایران اختصاص داده شده است.فصل اول:مفاهیم و کلیاتی همچون: مبانی کلامی، پیدایش و استقرار، نظام جمهوری اسلامی ایران وتبیین هویت وارکان ومولفه های آن فصل دوم: معرفت شناسی: تعریف معرفت، نظریه های مختلف در باب معرفت، ارکان ومبانی معرفت ، راههای وابزاروموانع معرفت و تاثیرمعرفت شناسی بر قوانین و مردم درنظام جمهوری اسلامی ایران فصل سوم: هستی شناسی: تعریف آن، نظام احسن ،جهان بینی دنیوی و اخروی ،جایگاه انسان در هستی و تاثیر هستی شناسی و انسان شناسی برقوانین ومردم در نظام جمهوری اسلامی ایران.فصل چهارم: خدا شناسی توحیدی وجایگاه آن، انواع توحید،توحیددر ربوبیت وحاکمیت وامامت وولایت فقیه و پیشینه آن، دلایل عقلی و نقلی ولایت فقیه وتاثیرمبانی خداشناسی وامامت بعنوان یکی ازمبانی محوری درپیدایش واستقرارنظام جمهوری اسلامیوهدایت ورهبری ازدیدگاه امام خمینی (ره) فصل پنجم:دین شناسی:حقیقت دین و اقسام آن وتفکر جدایی دین ازسیاست ، ضرورت تشکیل حکومت در اسلام وعینیت دیانت وسیاست ازمبانی پیدایش واستقرار نظام جمهوری اسلامی ودیدگاه امام خمینی (ره) درپایان یک جمع بندی ونتیجه گیری ازکل مباحث مطرح شده دراین تحقیق ارائه می گردد.

اهمیت اخلاق و سیاست و پيوند و پيوستگي اين دو در اندیشۀ امام خمینی(ره) بسیار برجسته است.مواجهۀ امام با سیاست و اخلاق در راستای رسالت انبیاء و برای تربیت انسان و به منظور تقرب به ذات الهی است. در نگاه امام اخلاق بر سیاست تقدم دارد و غایت آن محسوب می‌شود و سیاست فی‌نفسه از آن‌ جهت که زمینه را برای تهذیب و تزکیه و پرورش انسان مهیا می‌کند مورد توجه قرار می‌گیرد. بنابراین رابطۀ اخلاق و سیاست در نگاه امام یک رابطۀ متقابل و با محوریت اخلاق است. از یک جهت سیاست زمینه را برای پرورش اخلاقی و اجرای مکارم اخلاقی فراهم می‌کند و از سوی دیگر اخلاق معیارهایی برای رفتار سیاسی پیش می‌نهد که با توجه به آن معیارها، رفتارهای سیاسی درست و نادرست از هم تشخیص داده می‌شوند. با عنايت به اينكه این پژوهش در پي بررسی اندیشه‌های امام در خصوص پیوند دو مولفه "اخلاق" و "سیاست" است. مي‌توان گفت هدف از سیاست و اخلاق درديدگاه اسلامي و به تبع آن ازمنظرامام خميني(ره) سعادت بشری است و این سعادت بدون درک مناسبی از انسان و سعادت‌اش ميسر نیست. سعادت انسانی در اندیشۀ امام عبارت است از قرب الهی و راه این سعادت از طريق اخلاق یعنی تزکیۀ نفسانی بشرمی‌گذرد.در اندیشۀ امام روش و طریقۀ نائل شدن به مقام سعادت با تمسك به دین مبین اسلام و دست آويختن به ريسمان دو ثقل گران سنگ يعني قرآن كريم و عترت پيامبراسلام عملي است . مفهوم ولایت در اندیشۀ سیاسی امام، مفهومی کلیدی و بيانگر نيابت سياسي–اخلاقي عترت رسول الله و امام معصوم است. درمنظر امام خميني ولی فقیه مظهر"خليفه الهي" درعصرغيبت و حاکم و مجری احکام الهی در جامعه است و این مفهوم پیوند جداناشدنی با حوزۀ اخلاق دارد؛ چرا که ولی امر از يك سو مذهب به ملکات وصفات اخلاقی و از سوي ديگر مسلح به توانمندي در بينش و مديريت سياسي – ديني است و قبل از همه عدالت را در نفس خود محقق ساخته است.براساس اين بينش ولايت فقيه درانديشه سياسي امام خميني مظهر تحقق پيوند ناگسستني اخلاق و سياست است.

بررسي تحليلي چیستی، مباني، مبادي، اصول، اهداف و ويژگيهاي انقلاب اسلامي در انديشه رهبر فرزانه انقلاب پرسش اصلي اين پايان نامه است كه تلاش شده در قالب روش مطالعه اسنادي مبتني بر روش توصيفي تحلیلی مورد بررسي قرار گيرد. در انديشه مقام معظم رهبري انقلاب اسلامی ایران پرآوازه‌ترين و درعين‌حال ناشناخته‌ترين انقلاب‌هاى دوران معاصر است. انقلابى بر پايه دين خدا و در امتداد راه پيامبران و مصلحان بزرگ الهى که بر اساس یک ضرورت طبیعی و تاریخی براساس سنّت‏های الهی به عنوان‏مظهر و نماد حق در دوران معاصر جلوه‏گر شد و علاوه بر اثبات توانایی و کارآمدی دین در اداره حیات اجتماعی‏بشر، یک تجربه ملموس و طرح عملی برای اداره زندگی بشر برمبنای عدالت و معنویت مبتني بر مردم سالاري ديني با شـعـار ضـرورت مـهـنـدسـى دين در حيات فردى و اجتماعى بشر را فراروی‏بشریت قرار داد و الگوى خود را بعثت پيامبر(ص) در صدر اسلام و رسالت خـود را نـيـز رسـالت انـبـياء معرفى كرد. بدين ترتيب بشر سرگشته تمدن‏ماشینی، گمشده خود در تأمین نیازهای برتر و والاتر را در مکتب اسلام و جهان بینی توحیدی یافت. از ديدگاه ايشان ريشه استوار و انديشه زيربنائى اين انقلاب، جهان‌بينى توحيدى اسلام است كه در قالب آرمان‏ها و اهداف انقلاب اسلامی نظیر عدالت‏خواهی اسلامی، تزکیه انسان، دستیابی به‏حیات طیبه، حاکمیت دین اسلام در زندگی، استقلال، آزادی تحقق يافته است که پس از مطرح شدن، علاوه‏بر پذیرش از سوی جامعه ایران، مقبولیت بشری نیز پیدا کرد و سبب شد امت اسلامی راه دستیابی به‏مجد و عظمت خویش را در بازگشت به اسلام ناب و تمسک به قوانین مترقی آن بداند و بیداری اسلامی در سايه الگوی بی‏بدیلانقلاب اسلامي در مبارزه با استکبار شكل گيرد.

مقاله حاضر نخستین نوشتاری است که به بررسی تفسیر چارلز باترورث درباره فلسفه سیاسی اسلامی می پردازد. دغدغه اصلی باترورث فهم و تفسیر فلسفه سیاسی اسلامی بر اساس رهیافت تفسیری است، رهیافتی که به اصالت فلسفه سیاسی اسلامی اعتقاد دارد. با این حال، تفسیر دوگانه باترورث از فلسفه سیاسی اسلامی و به ویژه درک ناقص از فلسفه سیاسی اسلامی معاصر باعث شده است که وی نتواند خود را از رهیافت تاریخی، که اعتقادی به اصالت فلسفه سیاسی اسلامی ندارد، خارج سازد.