جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پاگشایی، در گسترده ترین معنای آن، پس پشت نهادن آزمون های سخت و دشوار است که هر انسانی از گاه زادن تا به هنگام مرگ، خواسته و ناخواسته برای رسیدن به رشد و بالش روانی و اجتماعی انجام می دهد، و اگر در بستر اسطوره شناختی کاویده و گزارده آید، مرگی نمادین و زادنی دیگر باره از آن به دست خواهد آمد. در این جستار، این آیین را با دو رویکرد روان شناختی و جامعه شناختی می گزاریم و روشن می سازیم و با کندو کاوی در حماسه های اسطوره ای، به ویژه شاهنامه، گونه های پاگشایی یک قهرمان اسطوره ای را بر می رسیم و گزارش می نماییم. چنین نگرشی به آیین پاگشایی و همچنین قهرمان، نوآیین و بی پیشینه می نماید.

نوشتار حاضر تاملی است تحلیلی و انتقادی بر بخش نخست از شروح دفتر سوم شاهنامه (داستان سیاوش) در شرح های خالقی مطلق، کزازی و جوینی. این نوشتار مقایسه شرح ابیاتی است از این پژوهشگران و معرفی شیوه های شروح آنها و احیانا سهو و لغزش هایی که در گزارش متن دچار شده اند. به بیان دیگر، کوشیده ایم نشان دهیم که ماجرای تفسیر و گزارش شاهنامه ماجرایی است پایان ناپذیر و پیوسته گام های تازه ای برای رسیدن به فهم دقیق تر ابیات مبهم این اثر گرانسنگ، برداشته می شود. در ابیات انتخاب شده، سعی کردیم در مواردی که تفسیر سه شارح با یکدیگر اختلاف فراوان دارد، با بهره گیری از تحلیل و استناد، شرح و تفسیر برتر، برگزیده و ارائه شود. در این مختصر پاره ای از نقدهای شروح معتبر شاهنامه، به لحاظ جامعیت و مطرح بودن در محافل دانشگاهی، به ویژه شرح اندیشمندانه و عالمانه استاد خالقی مطلق آمده است.

یکی از نمادینه ترین ابزارهای نبرد در شاهنامه، گرز گاوسر است که در نبرد کیهانی فریدون و ضحاک به کار رفته و پیشینه اساطیری آن در نابودی شر، آن را تبدیل به یکی از مهم ترین ابزارهای پهلوانان ایرانی در ستیز با دشمنان اهریمنی کرده است.این جستار، برای توصیف فرایند نمادپردازی این ابزار، ارتباط این نماد را با پیش زمینه مهری اسطوره گاو بررسی می کند. در این آیین، غلبه مهر بر گاو نخستین، یکی از ضروریات انقلاب زمستانی و طلیعه بخش چیرگی نور بر تاریکی و گرما و بهار بر سرما و زمستان بوده است. این اسطوره در فرهنگ زرتشتی، در قالب پیدایش جانوران از نطفه گاو قربانی شده و در حماسه ایرانی در قالب کین خواهی گاو مقدس و خویشکاری ابزار نمادین گرز گاوسر دیده می شود و ترسیم شکل گاو بر این گرز، می تواند نمادی برای پیروزی ابدی و ضامنی برای پایداری زندگی (گئو یا گاو، به معنی هستی) و روشنی (تجسم مادی مهر در پرتوهای خورشید) باشد.

به نظر اغلب پژوهشگران، داستان آرش در شاهنامه ابومنصوری و دیگر خداینامه ها نبوده است، اما گروهی بر این باورند که این داستان در منابع شاهنامه وجود داشته، اما فردوسی آن را حذف کرده است. یافته ها نشان می دهند که ادعای وجود داستان آرش در شاهنامه ابومنصوری قطعیت ندارد. در متون پهلوی موجود نیز، جز یک اشاره چیزی از داستان آرش نیامده است. بررسی های ما نشان می دهد که داستان آرش اساسا نباید در خداینامه ها آمده باشد. آرش کمانگیر می تواند از زمره مردان مقدس در آیین پارتی یا قهرمان مردمی یا یادگاری از یک آیین کهن پیش از زرتشتی باشد. بنابراین آرش، با همه شهرتش در میان مردم، در خداینامه های ساسانیان، با توجه به دشمنی آنان با اشکانیان جایی ندارد. از طرفی، آرش کمانگیر جنگاوری است از سپاه منوچهر و به هیچ وجه در زمره شاهان یا پهلوان-شاهان قرار نمی گیرد و روایت پهلوانی او در خداینامه ها و پس از آن شاهنامه فردوسی جایی ندارد.

تاثیر شاهنامه فردوسی بر ادبیات مغرب زمین امری انکار ناپذیر است. در این راستا قرابت هایی میان داستان های شاهنامه و برخی از رمان های حماسی قرون وسطی فرانسه وجود دارد. در مقاله حاضر مقایسه ای میان یکی از شاهکارهای نمایش موریس مترلینگ، نویسنده بلژیکی فرانسوی زبان، به نام پلئاس و ملیزاند و شاهنامه فردوسی انجام شده است.

عدد سه، در جوامع مختلف به‌عنوان نماد کمال، اتمام و بسیاری شناخته‌شده و در دین، فرهنگ و اساطیر آن‌ها واردشده‌ است.پژوهش حاضر باهدف بررسی این عدد در شاهنامه، به‌عنوان بزرگ‌ترین سند فرهنگی ایرانیان که برگزیده‌ای از دین، فرهنگ و اساطیر آن‌ها است، انجام‌شده است؛ همچنین اهمیّت شناخت اساطیر و پیشینه فرهنگی ایرانیان در جهت اعتلای هویّت ملّی آنان، ضرورت انجام دادن چنین پژوهشی را به‌خوبی نمایان می‌کند. نتایج حاصل از این پژوهش که به شیوه کتابخانه‌ای و بر اساس نسخه تصحیحی جلال خالقی مطلق در هفت فصل تدوین‌شده است، نشان می‌دهد که کارکرد عدد سه را در شاهنامه می‌توان به شکل‌های گوناگونی تقسیم کرد. بر اساس تقسیم‌بندی پژوهش حاضر، این اشکال عبارتند از: عدد سه و سه‌گانه‌‌ها یا تثلیث‌ها در ساختار داستان‌ها که نمودی از تقابل خیر و شر را نشان می‌دهد. مراحل سه‌گانه که بیانگر ایجاز هستند. توصیف با سه‌گانه‌ها، سه‌گانه‌های ذوقی- وزنی، واژه‌ها، ترکیبات و اصطلاحاتی که در ارتباط با عدد سه و مفهوم فرا عددی آن به‌کاررفته‌اند و نام‌های سه‌تایی. در اغلب شواهد، مفهوم نمادین عدد سه که همان کمال، اتمام و بسیاری است، دیده می‌شود؛ علاوه ‌‌بر ‌این، روند کارکرد این عدد در بخش اساطیری بیشترین نمود را داشته و در دوره حماسی اگر‌چه کمتر امّا همچنان ادامه پیداکرده و در دوره تاریخی کمترین کارکرد را نسبت به دو دوره قبل به خود اختصاص داده است.