جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از عوامل سعادت انسان بهره گیری از قرآن به عنوان برنامه زندگی وراه مستقیم به سوی رضوان الهی است و بالتبع آشنایی واُنس با آن لازمه این کار است .یکی از عوامل جذب به قرآن پی بردن به معجزه بودن آن واینکه با دیگر کتاب ها وبرنامه ها متفاوت است .چرا که سخن خالق است ویکی از اعجاز قرآن کاربرد بلاغت کنایه وتعریض در آن است .قرآن کتابی است که معجزه بودن اش بدون تحریف ماندن آن برای راهنمایی همه انسان ها در تمامی زمان ها می باشد و مخاطب آن همه انسان ها با هر درجه از درک وفهم است ، پس باید آنگونه سخن گفته باشد که هر کس به اندازه فهم خویش از آن به درستی بهره بگیرد یعنی بلیغ ترین گفتار .یکی از نشانه های بلاغت به کارگیری از کنایه ویا تعریض است .کنایه پوشیده سخن گفتن است آیات قرآن پر است از کنایه وبا پی بردن به آنها هم به زیبایی سخن پی می بریم وهم فهم بهتری از مفهوم وموضوع مورد نظر خواهیم داشت . در این تحقیق به بررسی دو کتاب تفسیری از مجمع البیان طبرسی و کشاف زمخشری پرداخته شده تا موارد کنایه وتعریض را جهت کمک به بهره گیری دیگر افراد که تازه با تفسیر قرآن سر وکار پیدا نمودند مشخص نماییم برای سهولت در تشخیص و مقایسه آنها از دو کتاب تفسیر المیزان علامه طباطبایی و التحریر و التنویر ابن عاشور در سه جزء از قرآن ( 26و27و28 ) استفاده نمودم و آیاتی که دارای کنایه ویا تعریض می باشند را مشخص نمودم ودر پایان با مشخص نمودن 96 آیه دارای کنایه وتعریض که هر چهار مفسر در وجود این کنایه ویا تعریض ها هم نظر می باشند راهی برای شناخت بیشتر قرآن ومفاهیم آن گشودیم.

انسان ها به جهت فطرت خداجویی که دارند همواره خواهان نهایت کمال و رسیدن به بالا ترین جایگاه ها هستند. همواره دیده شده است که انسان ها علاقه ی شدیدی برای رسیدن به تکامل دارند، اما از چگونگی قدم زدن در این مسیر نا آگاهند و گاهی از مسیر به جهت نادانی، منحرف می شوند و حتی گروهی دیگر، مسیر را در نیمه ی راه کنار گذاشته و سختی های آن را در توان خویش نمی بینند. پس از بررسی های صورت گرفته با مطالعه ی توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه ای، بنا بر نظرات علامه طباطبایی و علامه جوادی آملی، روشن گردید که انسان از دو بعد جسمانی و روحانی تشکیل شده و اصالت و جاودانگی وی با روحانیت اوست. مهم ترین هدف خلقت انسان، رسیدن به کمال انسانی است، که همان مقام خلیفه اللهی و قرب الهی و لقای حضرت حق می باشد. انسان کامل کسی است که به این مقام نائل گردد و در سیر الی الله به فناء الله برسد. برای رسیدن به این مقام، انسان می بایست خود را تزکیه کرده و به کمک تقوای الهی ملکات و فضائل را در وجود خویش افزایش داده و از رذائل و هوی و هوس و وسوسه های پلید شیطان دوری بجوید. بنابراین، انسان ها با سیر تکاملشان در مسیر حق و صراط مستقیم و با رعایت ضوابطی که لازمه ی موفقیتشان در مسیر مذکور است، به نهایت کمال که لقای الهی است رسیده و خود را هیچ پنداشته و حتی بقای خود را در بقای خداوند متعال می بینند.

آیات بسیاری از قرآن کریم به مفاهیم اجتماعی پرداخته است آنچه مرحوم علامه طباطبایی نیز در تفسیر خود به آن اشاره کرده و هدف از پیام قرآن را هدایت امت و اصلاح جامعه در مسیر صحیح و جلوگیری از انحراف و حرکت به سوی پیشرفت و آبادانی و صراط مستقیم دانسته است. مباحث اجتماعی در قرآن کریم دارای دسته بندی های مختلفی است که شامل هدایت اجتماعی در بعد عقیدتی، اخلاقی و رفتاری می‌شود و هر یک از این بخش‌ها دارای فروعات و مصادیق مختلفی است که تفاسیر قرآن به آن‌ها پرداخته است. قرآن کریم در تربیت انسان عمدتاً مبتنی بر ایمان خالصانه به خداوند متعال و صفات اوست و هسته ای را تشکیل می دهد که همه مفاهیم اجتماعی بر آن استوار است. مفسران از جمله علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به مفهوم اجتماعی در بعد سیاسی و مفهوم اجتماعی در بعد خانواده پرداخته اند. وی همچنین به مفهوم اجتماعی در بعد اخلاقی پرداخته و در تفسیر خود مفهوم اجتماعی را از بعد عقیدتی یا مذهبی نیز تبیین کرده است.

موضوع توحید نشان دهنده شریف ترین و بزرگترین مباحث الهی است ، به احترام و قداست ، زیرا همه دانشهای الهی دیگر بر اساس آن استوار است. بنابراین پایان نامه ما برای جستجوی این موضوع تحت عنوان (آموزه توحیدی حضرت ابراهیم) آمد ، مطالعه ای در پرتو آنچه در تفسیر علامه طباطبایی (المیزان در تفسیر قرآن) بیان شد. ما تا آنجا که ممکن است سعی کردیم اصول بررسی موضوع را با تعریف اصطلاحات موجود در موضوع تحقیق روشن کنیم ، تا بتوانیم خواسته ها و تحقیقات اساسی مربوط به موضوع تحقیق خود را درک کنیم. ما سطوح توحید ابراهیمی را از طریق آنچه در تماس وی با پدر و قومش ذکر شد ، مورد بحث قرار داده ایم. معلوم شد که او آنها را دعوت کرده بود تا تنها به خدای متعال ایمان بیاورند و از پرستش بتها صرف نظر کنند ، به عنوان مدرکی برای آنها با شواهد متعدد ، که برخی از آنها بر اساس غریزه و وجدان است. از جمله آنچه بر اساس دلیل و شواهد است ، و برخی بر اساس تجربه و حس ، و او توانست از طریق روش‌ها متعدد خود که در آن سخت ترین مجازات ها را متحمل شده بود ، آخرین موردش انداختن او در آتش بود ، اما خدا خواست تا آتش را برای او خنک و مسالمت آمیز کند ، و بدین ترتیب او آموزه توحید را در تمام سطوح خصوصیات شخصی و واقعی و عبادی ایجاد کرده است. سرانجام ، و از طریق تحقیقات استقرایی و توصیفی آنچه در قرآن کریم آمده و تفسیر علامه طباطبایی ، مفاهیم مهمی بر آموزه توحید وجود دارد که برخی از آنها به این جهان مربوط می شود. و برخی از آنها مربوط به جهان دیگری است. و هر دوی آنها در درک هدفی که بشر برای آن آفریده است ، دست می گیرند و او را برای رسیدن به بالاترین سطوح کمال ، دستیابی به بیشترین رضایت از خداوند متعال و دستیابی به سعادت بزرگ در جهانیان شریک می شوند.

عقل در کنار دیگر راه‌های فهم، در دایره معارف دینی، یکی از مهم ترین منابع فهم و شناخت به شمار می‌رود. با این حال، نگاه و رویکرد ‌اندیشمندان مسلمان در اعتبار آن، رویکرد یکسانی نبوده، جریان‌هایی در میان مذاهب اسلامی همانند اهل حدیث، اخباریها و... نوعی رویکرد عقل ستیزانه داشته‌اند. با این وصف، در اصل اعتبار عقل در حوزه معارف دینی تردیدی وجود ندارد. فهم و تفسیر قرآن نیز از این امر مستثنی نبوده و عقل می‌تواند در فهم بهتر آیات قرآن نقش آفرین باشد. از همین رو، در رساله حاضر به بررسی رویکرد عقلگرایی در تفسیر آیات توحید، از منظر دو مفسر بزرگ، علامه طباطبایی و ابن عاشور پرداخته شده است و سوال اصلی پژوهش این است: رویکرد عقلگرایی در المیزان و التحریر در تفسیر آیات توحید چیست؟ بر اساس این پرسش، دیدگاه دو مفسر، در سه قسم توحید نظری، یعنی توحید ذاتی، صفاتی و افعالی بررسی و مقایسه شده است. از آنجا که اعتقادات اسلامی و از جمله بحث خدا شناسی و توحید از اموری است که انسان باید با علم و آگاهی بدان اذعان کند، عقل و دلایل آن یکی از راه های است که انسان را در اعتقاد پیدا کردن به امری و نیز عدم اعتقاد به آن کمک می کند. همین نکته ضرورت بررسی بحث را نیز آشکار می کند. ضمن اینکه بررسی تطبیقی بحث حاضر از منظر علامه و ابن عاشور، میزان گرایش و اهتمام به عقل را نیز نزد دو مفسر یاد شده نمایان خواهد کرد. با توجه به آنچه گفته شد، هدف از تحقیق پی بردن به میزان گرایش عقلگرایی دو مفسر یاد شده در بحث توحید است. روش تحقیق نیز در بحث حاضر، توصیفی – تطبیقی است که به صورت کتابخانه ای و در دو اثر تفسیر المیزان و التحریر انجام می شود.

از آن جایی که آزمایش یک سنت همگانی الهی است و تأثیر بسزایی در سعادت و شقاوت و پاداش و کیفر انسان ها دارد، لازم است که زوایای این بحث از نظر قرآن بررسی شود تا همه انسان ها از حقیقت آزمایش آگاه و با راه های صحیح برون رفت از آزمایش الهی آشنا گردند. هدف از انجام پژوهش حاضر آن است که به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی علل نزول بلا در قرآن در سوره یونس و اسرا با تاکید بر تفسیر المیزان و قاسمی یپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد؛ درباره امتحان و ابتلاء حضرت یونس توسط خداوند متعال مهمترین علت ناشکیبی آن حضرت در مقابل مردمش بوده است و نزول بلا که همان گرفتار شدن حضرت در شکم ماهی بوده است؛ باعث نزدیک شدن حضرت یونس به مردمش شد؛ این مساله در تفسیر المیزان و قاسمی ذیل آیه 98 سوره یونس نیز تصریح شده است. همچنین در سوره اسراء نیز مساله ابتلا و امتحان ذیل آیه 60 این سوره در قالب «رویای پیامبر» و مسال «شجره ملعونه» مطرح شده است و آن را امتحان و ابتلای خداوند می شمارد؛ علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شجره ملعونه را « بنی امیه» نامیده است که بسیاری از مفسران نیز آن را تصریح کرده اند؛ اما در تفسیر قاسمی سعی بر تضعیف این عقیده شده است. از هر دو سوره در می یابیم امتحان و ابتلا تنها برای مردم عادی نیست و مقربان به خداوند را نیز شامل می شود.

یکی از موارد همدلی میان مسلمانان مرجعیت علمی ائمه معصومین است که مورد وفاق شیعه و اهل سنت بوده و ملهم از احادیث متواتر مورد وفاق فریقین (ثقلین)و... می باشد. هدف از این رساله توجه دادن اهل سنت به پیوند وثیق و عمیق بین قرآن و سنت در عرصه شناخت نصب و مرجعیت علمی امام(علیهم السلام) با روشی عقلی و تحلیل آیات و روایات است. این رساله با محوریت تفسیر المیزان در مقام پاسخ به پنجاه وچهار شبهه مطرح شده در خصوص نصب امام(علیهم السلام) از جانب اهل سنت و روشنفکران است. اهل سنت با اجتهادی تلقی کردن مساله امامت خاصه، و نیز جواز اجتهاد پیامبر در فقدان وحی رسالی، با سنت نبوی به مخالفت پرداخته است و کلیه احادیث نبوی مربوط به امامت را در زمره اجتهادات پیامبر تلقی نموده اند. لذا منع نقل حدیث نبوی در باب امامت خاصه یا مخالفت و تقطیع آن از مسائل اجتهادیه و قابل رد دانسته اند. موارد ذیل به عنوان یافته های این رساله باثبات رسیده است: که شیعیان خود را در حوزه فهم امامت متعهد دانسته که بحث نفس الامر امامت را از بنیا ن مرصوص قرآن و سنت و عقل برگرفته اند، نه خارج و تاریخ مسلمانان. و نیز شیعیان که در بحث امامت خاصه برای سنت پیامبر نقش محوری و تعیین کننده قائل هستند، خارج و تاریخ مسلمانان را در حوزه نصب امام (علیهم السلام)فاقد اثر می‌دانند. پیامبر را بر اساس آیات قرآن برخوردار از وحی بیانی دانسته‌ و بحث امامت را بر اساس آیات قرآن داخل در وحی رسالی و جزء وحی رسالی دانسته اند به نحوی که اگر پیامبر امام (علیهم السلام)را معرفی نکند، به رسالت خویش عمل ننموده و رسالت وی ناتمام است و مخالفت پیامبر را حرام دانسته اند. اهم شبهات ، فقدان نص قرآنی و نص نبوی اثبات کننده امامت، ناسازگاری شئون مختلف امامت مانند نصب، وجوب اطاعت، علم غیب، حجت اللهی، دریافت الهام و حق تشریع امام(علیهم السلام) با خاتمیت پبامبر و اشکالات در دلالت آیات قرآنی دراثبات امامت بوده است. در این رساله به وا کاوی ریشه اختلاف نصب امام (علیهم السلام)پرداخته شده است وروشن نموده است که همه این شبهات یک ریشه مشترک دارند: اصل انگاری تاریخ مسلمانان و فرع انگاری قرآن و سنت که تمام شبهات متفرع بر این بنیان غیر واقعی استوار است.وبه اثبات رسیده است همه این شبهات مبنی بر اصل انگاری تاریخ مسلمانان و فاقد ریشه قرآن و سنت نبوی بوده است و به نحو واضح به بطلان شبهات متعدد مذکور و روبنایی ، از نظر قرآن و سنت و عقل استدلال شده و به رشته تحریر در آمده است.

از منظر بسیاری از اندیشمندان و حکمای تاریخ، خانواده نظامی است که نقش اساسی در تشکیل و پیشرفت اجتماع بشری دارد. از این جهت، می‌توان گفت که این نظام مؤثرترین نهاد در تربیت و شکوفایی افراد جامعه است و در صورتی که اعضای تشکیل دهنده خانواده در این نظام به درستی تربیت شوند؛ جامعه به سعادت و هدفی که باید، می‌رسد. پس خانواده در سرنوشت جوامع بشری نقش مهمی را ایفا می‌کند. نوشتار حاضر که با هدف بررسی مقایسه‌ای تدبیر منزل از دیدگاه ارسطو و ارسطوئیان جهان اسلام و علامه طباطبایی با تکیه بر المیزان تهیه شده است، به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی است که میان آراء ارسطو و ارسطوئیان (مشائیان) جهان اسلام و علامه طباطبایی نسبت به تدبیر منزل چه شباهت‌ها و تمایز‌هایی وجود دارد؟ جمع آوری اطلاعات و انجام این پژوهش با روش توصیفی- اسنادی و تحلیلی صورت گرفته است. در این نوشتار بعد از بیان کلیات تحقیق ابتدا، دیدگاه ارسطو و ارسطوئیان جهان اسلام در باب تدبیر منزل مطرح شده و سپس به دیدگاه علامه طباطبایی از منظر قرآن کریم در خصوص تدبیر منزل اشاره شده سپس به مقایسه دیدگاه‌های این حکما و نتیجه‌گیری از آن پرداخته شده است. اصول اخلاقی که ارسطو بر مبنای اصول حاکم بر جامعه خود بدان معتقد است اصولی است که بر مبنای کسب لذت مادی و رسیدن به سعادت دنیوی بنا شده و بر مبنای آموزه های دینی نیست. در چنین نظامی نقش خدا در زندگی بشر به شدت کم رنگ است. ارسطو به عنوان یکی از بزرگترین اندیشمندان جهان غرب، توانست با آراء خود تأثیر فراوانی بر آراء حکمای غرب و اسلامی بگذارد. ابن‌سینا، ابن‌مسکویه، خواجه‌نصیر به عنوان مهمترین نمایندگان اخلاق نویسان فلسفی در این زمینه از ارسطو تأثیر فراوانی پذیرفته‌اند و تلاش بسیاری کرده‌اند که اخلاق یونانی را با اخلاق ایرانی- اسلامی تلفیق کنند. در باب مسئله تدبیر منزل هدف ارسطو از طرح این بحث رسیدن انسان به سعادت و لذت مادی است اما علامه‌ طباطبایی با هدف قرب به خدا و رسیدن به معرفت توحیدی این بحث را حائز اهمیت می‌داند. با این اوصاف دیدگاه علامه طباطبایی نسبت به نظریه ارسطو ارجحیت دارد چون نظامی که ارسطو ترسیم می‌کند، معطوف به عمارت دنیای انسان است و سعادت دنیوی وی مدنظر است در حالی که در نظام قرآن کریم که علامه طباطبایی ترسیم نموده است؛ انسان به سعادت دنیوی و اخروی می‌رسد و در نهایت می‌تواند به هدف اصلی از زندگی-اش که همان رسیدن به مقام عبودیت و توحید محض است، برسد.

تعامل مردم با یکدیگر امری است که اجتناب ناپذیر است و آن به سبب زندگی اجتماعی نوع انسانی است که لازمه آن، احتیاج و نیازمندی مردم در رفع نیازهای خود به یکدیگر می باشد. و به همین دلیل است که قوانین و بایدها و نبایدها وضع می شود تا یک زندگی عادلانه ای برای همه اعضای این جامعه انسانی فراهم آید و هیچ عضوی در این جامعه به حقوق دیگری تعرض ننماید. اما بدیهی است که نمی توان همه امور را در قالب قوانین تعرف کرده و مردم را به انجام آنها امر کرد همانگونه که بسیاری از اخلاقیات اینگونه هستند که قانون متعرض آنها نشده است و درست همین جاست که هدف و غایت از این پژوهش نمایان می شود که در آن تلاش کردیم تا ادب تعامل با دیگران بر اساس قرآن کریم و منطبق با تفسیر المیزان علامه طباطبایی را مورد بررسی قرار دهیم. و پس از مطالعه و پژوهش، به دست آمد که رعایت ادب در برخورد و تعامل با دیگران خواه پدر و مادر باشند یا فرزندان یا همسر یا خانواده و نزدیکان یا دوستان و آشنایان و یا حتی دشمنان و مخالفان لازم است. چرا که رعایت ادب در زندگی اجتماعی و در برخورد و سخن گفتن با دیگران مورد سفارش خداوند متعال در قرآن کریم بوده و پیامبران و رولان الهی به این مهم عمل کرده اند. و رعایت ادب نتایجی دارد که اثر بزرگ آن بر خانواده و فرزندان و بر همه مردم ظاهر می شود به گونه ای که باعث می شود مردم، انسان را فردی متخلق ببینند که از شر او در امان هستند بنابراین تلاش می کنند تا با برقراری ارتباط با او از مصاحبت و همراهی با چنین انسان با اخلاق و باادبی بهره ببرند.

گام نخست برای فهم صحیح کتاب آسمانی قرآن و درک درست از مفاهیم آن، شناخت معنای دقیق واژگان است. برخی واژگان به کار رفته در قرآن تکامد هستند. از سویی دیگر کلماتی درمتن قرآن وجود دارد که تحت عنوان کلمه غریب (مشکل) بیان شده‌اند و منظور از آن‌ها همان کلماتی است که افراد آشنا به زبان عربی به سادگی معنای آن را درنمی‌یابند. این واژه‌ها به دلایلی نظیر سابقه‌ی ذهنی و تحولات احتمالی در زبان و ... مشکل و پیچیده جلوه کرده ‌است؛ از این رو می‌توان گفت که غریب بودن برخی واژه‌ها امری نسبی است. هدف از این پژوهش که به روش تحلیلی توصیفی صورت گرفته، یافتن معنای صحیح ومنطقی برای چنین واژگانی است که در«سوره قصص» آمده تا با بررسی ترجمه‌ی آن‌ها در معاجم کهن و اولیه و همچنین در برخی تفاسیر مد نظر این پژوهـش، در نهایت ترجمه‌های دقیق برای آن واژگان ارائه دهیم. دستاوردهای پژوهش بیانگر آن است که: اغلب مفسران روش معنایی را در ترجمه‌ی این واژگان تک‌کاربرد داشته‌اند. برخی از ایشان از ترجمه واژگان تکامد صرف نظر کرده‌اند وبه آوردن عین کلمه در ترجمه اکتفا نموده‌اند و می‌توان گفت نقش آن کلمات را مد نظر نگرفته‌اند. در برخی موارد نیز مفسران علی رغم تلاش برای بیان نمودن معنایی واضح برای چنین واژگانی با توجه به کاربرد آن‌ها در جمله نتوانسته‌اند معنای صحیح که معادل واژه تکامد باشد بیابند. برخی نیز به تبیین معنای واضحی برای این کلمات دست یافته و معنای آن واژگان را برای خواننده روشن نموده‌اند. واژگان تکامد در تقسیم‌بندی به سه صورت: فعل و اسم (با ریشه‌‌ی ثلاثی و یا ریشه‌ی رباعی) و حرف و اداوات بیان گردیده‌اند که در «سوره قصص» از این بین یک مورد تکامد حرفی به‌کار رفته (ویکَأنّ ،ویکَأنّه/82) و هشت مورد مابقی اسمی و فعلی می‌باشند.