جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غیب در لغت و اصطلاح به چیزی گفته می شود که از چشم ها پنهان است و کسی جز خدا یا به اذنخدا ، از آن آگاهی ندارد؛و از آن جهت که در تحت حواسّ ظاهری نمی گنجد با شهود متفاوت است.طبق تقسیم بندی آیاتی که در مورد غیب صورت گرفت، علم غیب اصالتا وبالذات برای خداست که بااذن الهی، پیامبران و اولیای خدا از آن بهره مند می گردند؛ بر خلاف غیب مطلق که در همه مقاطعوجودی و برای همگان پوشیده است، غیب نسبی ازدیگر اقسام غیب است که در برخی از مقاطعوجودی، بر بعضی از افراد پوشیده نیست. هم چنین وحی ، ملائکه ، قیامت ، ملکوت ، اسماء الهی و رجعت ، علاوه بر این که از هم سان های غیب به شمار می روند از جملهمصادیق آن نیز هستند. ملائکه محافظان غیب اند که از طریق آن ها ، وحی به پیامبران می رسد.قیامت یکی دیگر از مصادیق غیب است که انسان را وا می دارد تا از جهان محسوسات فراتر رفته، به ساحل همیشگی حقیقت برسد.البته پرداختن به شبهاتی که در این بحث جلوه گر می شود ضرورت دارد؛ که به آن ها نیز پاسخ داده شده است.

یکی از این افرادی که اقدام به نگارش کتاب مستقلی در زمینه آیات متشابه نموده، ابن شهر آشوب ساروی مازندرانی، دانشمند شهیر ایرانی است. وی که از علمای قرن ششم هجری است با بهره‌گیری از خوان پربرکت اهل بیت? و با شاگردی در محضر اساتیدی همچون شیخ شهر آشوب، جدّ بزرگوارش، پدر گرامی اش علی بن شهر آشوب، ابوعلی طبرسی و شیخ تمیمی آمدی و سایر بزرگان شیعه و سنی دست به تالیف کتبی زده است که خوشبختانه به دست ما رسیده و ما را متنعم نموده است. یکی از آثار مشهور وی "متشابه القرآن و المختلف فیه" است که در زمینه آیات متشابه و مورد اختلاف به رشته تحریر درآورده است.وی در این کتاب با جمع آیات متشابه درباره موضوعات مختلف، از جمله توحید، عدل، نبوت، امامت و ... به پاسخگویی به شبهات و اختلافات پیرامون این مسائل پرداخته است. یکی از مباحثی که وی به صورت وسیع آن را مورد بحث قرار داده، بحث نبوت و شبهات قصص انبیا? است.البتهلازم به ذکر است که این کتاب هر چند به صورت نسخه چاپی انتشار یافته است اما چندان که باید مورد تحقیق و تصحیح قرار نگرفته است. از این رو ما با استفاده از نسخ خطی موجود و در دسترس به تصحیح متن آن پرداخته، عبارات را مورد تحقیق و بررسی قرار داده و در ضمن آن را ترجمه نموده ایم.

زهد از مفاهیم پرکاربردی است که در مباحث عرفانی و اخلاقی جایگاهی ویژه دارد. در کتاب نهج البلاغه، واژه و مفهوم زهد ورزی در دنیا، در خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها فراوان دیده می‌شود. عصمت و حکمت امیر مومنان در کنار بلاغت بی‌نظیر امام، هر پژوهشگری را ترغیب می‌کند تا راز تکرار یک مفهوم، در کتابی که مفهوم نامش «سخن به جا گفتن» است را دریابد.اندیشمندان دینی، با اشاره به تکرار فراوان این مفهوم، آن را از عناصر موعظه‌ای نهج البلاغه دانسته‌اند و در نتیجه تکرار آن را توجیه می‌کنند. زیرا تأثیر موعظه با تکرار افزون می‌شود.اما آن گاه که مفاهیم زاهدان? نهج البلاغه و سخنان امیر مومنان علی × را در ظرف زمانی صدور خطبه‌ها و نامه‌ها قرار می‌دهیم و سیر? رفتاری امام و شاگردانش را با رویکردی روش شناختی تحلیل و بررسی می‌کنیم؛ به نظام تربیتی جامعی بر اساس پرورش استعدادهای فطری، به نام «تربیت زاهدانه» دست می‌یابیم که به نظر می‌رسد رمز تکرار این مفهوم در نهج البلاغه، اقبال انبیاء عظام ^ و عرفا به وارستگی و زهد باشد. و به دیگر سخن، زهد رهاورد زمانی خاصی نیست. بلکه زهدورزی در دنیا ارزش اساسی و ذاتی دارد.برای برقراری نظام تربیت زاهدانه، راهکارهای نظری و عملی در سخنان امیر بیان ارائه شده است. شیوه‌ها و روش‌هایی که آن حضرت در پرورش وارستگان به کار گرفته‌اند، برای اجرایی کردن نظام تربیتی زاهدانه کارگشا هستند.اهمیت برقراری این نظام تربیتی پرورش استعدادهای فطری، آزادی انسان‌ها و رهایی جوامع از انواع بحران‌های فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که با آن دست به گریبانند.آشنایی با حقیقت زهد، راهکارهای نظری و عملی برای رسیدن به وارستگی، به کارگیری روش‌های مناسب در تربیت زاهدانه و درک جایگاه این نظام تربیتی؛ از مهم‌ترین اهداف پژوهش پیش روست.

شادی و فرح از جمله نیازهای روحی و روانی انسان است که بر نگرش‌ها و باورهای او تأثیر بسیار ی می‌گذارد؛ و می‌تواند همه ی جنبه‌های شخصیت او را در حال و آینده، دستخوش تغییر و تحول کند. افزون بر این، این عنصر حتی می‌تواند بر حیات اخروی انسان نیز تأثیر مثبت یا منفی بسیاری داشته باشد.با این حال، همیشه سوالاتی در این رابطه ذهن انسان های معتقد را به خود مشغول داشته که آیا محتوا و قالب شادی با روح دین و فطرت انسانی سازگار است؟ و آیا هر نوع شادی و نشاطی مورد موافقت شرع می باشد؟ و آیا ادیان آسمانی در این رابطه به نیازهای روانی انسان نیز توجه کرد ه اند یا خیر؟نگاه اجمالی به ادیان الهی بیانگر این مطلب است که ادیان آسمانی، به نیازهای روحی و جسمی انسان توجه داشته و نه تنها شادی نهی و انکار نشده، بلکه روش های مختلفی برای ایجاد آن بیان شده است. وجود آیات متعدد در قرآن کریم و عهدین حاکی از اهمیت این موضوع در ادیان آسمانی است. بنابراین، پژوهش حاضر تلاش دارد، مبانی فقهی شادی و فرح را از دیدگاه اسلام و یهود مورد بررسی قرار دهد. بر اساس تعالیم ادیان آسمانی، در زندگی جاودان و ابدی انسان، شادی مطلوب جز در پرتو دین داری، تحقق نخواهد یافت. در این ادیان، دین داری مصداق شادی مطلوب بیان شده، با این تفاوت که در قرآن کریم این موضوع به صورت دقیق، جامع و کامل، هماهنگ با تمام ابعاد زندگی انسان و منطبق با خواسته های فطری او جهت نیل به سعادت دنیا و آخرت طراحی شده است. کلیدواژه ها: فقه، شادی، فرح، نشاط، غم، دین ، اسلام، یهود.

از دیر باز فیلسوفان و متفکران، حرکت وتبیین ماهیت آن را معضل بزرگی یافته بودند و به خوبی دریافته بودند که دگرگونی صفتی مثل صفات دیگر نیست. حرکت چگونه صفتی است و در کجا واقع می شود؟ وبر شیئی که دستخوش تغییر وحرکت می شود چه می گذرد؟ آیا تمام هستی اش دستخوش تحول می شود یا تنها ظاهرش عوض شده و باطنش باقی می ماند؟ در همان زمانی که دکارت در غرب راه جدیدی در علم به روی دنیا باز می کرد. و در شرق نهصد سال بود که فلسفه ارسطو حکمرانی می کرد و بنیان فلسفه مشاء که روی استدلالات عقلی قرار داشت مانند کوه پا بر جابود . صدرالمتالهین در حقیقت هستی دقیق شد، تا توانست خود را به معنای عالم نزدیک سازد. و برخلاف ارسطو اظهار داشت که: جوهر عالم طبیعت ، دائما در حرکت وتغییر وتجدد است و این حرکت لازمه ذات جوهر این عالم است و هرگز از آن منفک نمی شود. در همین زمان بود که دکارت با کنار گذاشتن سنت مدرسی ، طبیعیاتی مکانیکی بنا کرد که در آن جهان بر اساس بعد و حرکت ساخته شده است. ماشینی که خالق آن روزی با تلنگری آن را به حرکت در آورده است.و تاامروز مطابق قوانین طبیعت بی وقفه در حال حرکت است .بعد از او اسپینوزاقوانین مکانیکی دکارت را می پذیرد اما آن را کافی نمی داند. و دیدگاه خاص او درباب جوهر او را معتقد می سازد که همه چیز در خدا زندگی و حرکت می کند. اما از نظر لایب نیتس جهان آن نوع دستگاه ماشینی نیست که دکارت فکر می کند . بلکه بر اساس آموزه منادها همه چیز در جهان نیرو، حیات ، نفس، فکر و شوق است. در تحقیق حاضر طی چهارفصل و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و مقایسه موضوع حرکت و مباحث مربوط به آن یعنی جوهر ، جسم و زمان در فلسفه ملاصدرا و فلسفه دکارت و دکارتی ها پرداخته شده استو خواهیم دید که دیدگاه اصالت وجودی ملاصدرا در باب حرکت در مقایسه با دیدگاه مکانیکی دکارت تصویر کامل تری از حرکت را به نمایش می گذارد.

از آن‌جا که قرآن کریم از جانب خداوند حکیم نازل شده است و هیچ باطلی در آن راه ندارد، می-توان به این امر اعتقاد داشت که آیات هر یک از سوره‌های قرآن کریم از ارتباط و انسجامی خاص در تأمین هدف یا اهداف سوره برخوردار است. از طرف دیگر پیش‌فرض برخی نویسندگان، نفی ارتباط منطقی بین آیات سوره‌ها‌ی قرآن کریم بوده است که با حکمت خداوند در تناقض می‌باشد. لذا در این پایان‌نامه سعی بر این است تا در راستای اثبات وجود ارتباط بین آیات قرآن، سوره‌ی آل عمران به صورت خاص و به عنوان شاهدی بر این موضوع مورد بررسی قرار گیرد.در مسیر بررسی ارتباط آیات سوره‌ی آل عمران، پنج خط ارتباطی شناسایی و مشخص گردیده است که عبارتند از: اهل کتاب؛ اهل ایمان؛ کفّار، منافقان و مشرکان؛ جهاد و کتب آسمانی که هر یک از این خطوط به دسته‌ها و زیرمجموعه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود. پس از شناسایی این خطوط ارتباطی پنجگانه، نظرات و آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در نهایت از رهگذر نشان دادن رابطه‌ی بین خطوط ارتباطی مذکور، شبکه‌ی ارتباطی آیات این سوره به تصویر کشیده شده است.

رابطه عقل و ایمان همواره به عنوان جدالی جدی و اساسی در تاریخ اندیشه رخ نموده است. این نزاع از عصر روشنگری به بعد با جدیت و محوریت بیشتری روبرو شد و تا عصر حاضر، اهمیت خود را حفظ کرده است. پاسخ‌های متفاوتی به این مسئله داده شده است؛ از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به پاسخ عقل‌گرایان اشاره کرد. به زعم آن‌ها برای توجیهنظام اعتقادات دینی، باید بتوان صدق آن را تا حدی که اغلب عقلا قانع شوند، اثبات کرد. از میان این عقل‌گرایان، عده‌ای موافق با دین و برخی نیز مخالف با دین هستند.فیلسوف معاصر، ریچارد سویین‌برن یکی از نظریه‌پردازان مطرحاین عرصه و از چهره‌های سرشناس معرفت‌شناسی و فلسفه دین معاصر است. او باوری را عقلانی می‌داند که فاعل با معیارهای استقرایی و به همراه بررسی‌های پیشینِ کافی، آن را مورد تأیید قرار دادهو باور نیزبه وسیله همان معیارها محتمل شده باشد. به نظر سویین‌برن باور به هر گزاره، وابسته به میزان احتمال آن، در برابر میزان احتمال‌ بدیل‌های دیگر آن گزاره است. وی هم‌چنین با پاسخ‌گویی به ادلّه محدودیت عقل که از سوی اندیشمندان بنام مطرح شده، نشان می‌دهد که حجیت قلمرو عقل در سرتاسر آموزه‌های دینی گسترده است؛ به همین جهت می‌توان او را در ردیف فیلسوفانی قرار داد که موسوم به عقل‌گرا می-باشند. او از طرفی با بهره گرفتن از روش استقرایی،درصدد توجیه عقلانی ایمان بر می‌آید. و از سوی دیگر جهت عقلانی نشان دادن باورهای دینی، بهتوجیه عقلی مسائلی اشاره می‌کند که در طول تاریخ همواره از آن‌ها برای نقض عقلانیت باور دینی استفاده شدهاست. علی‌رغم اینکه نظریه او یکی از بهترین تلاش‌های مدرن برای دفاع از عقلانیت دینی محسوب می‌شود، نقدهایی نیز به آن وارد است؛ مانند اینکهاگرچهاستقرا نقش فزاینده‌ای در علوم و زندگی روزمره انسان‌ها دارد، ولی حاصل آن در نهایت چیزی جز یقین روانشناختی نیست و ?نچه مطلوب نظریات معرفت‌شناسی است -یعنی یقین منطقی- را تأمین نمی‌کند.

ازآنجا كه وحي،طريقي براي معرفت وكمال انساني به حساب مي آيد، مورد توجه همگان قرار گرفته، ودر مورد آن نظرياتي حادث گرديده است.جناب دكتر سروش وآيت الله سبحاني نيز از جمله كساني هستند كه در مورد وحي نظرياتي دارند. دكتر سروش ماهيت وحي را تجربي دانسته، نزول وحي را مرتبه ي برتر شاعري به حساب مي آورد.به بيان ايشان منبع وحي در حقيقت،شخصيت پيامبر(صلي الله عليه وآله)است.به همين جهت،وحي حقيقتي صد در صد بشري وصد در صد الهي مي باشد.اين درحالي است كه آيت الله سبحاني وحي را از سنخ تجربه به حساب نياورده،بين نزول وحي وشاعري تباين كلي قائل است. به بيان ايشان وحي از امور غيبي است كه درك كنه آن براي انسان هاي معمولي،ميسر نبوده وايمان به آن(مانند ساير امور غيبي)برهمگان لازم است.آيت الله سبحاني ضمن اينكه منبع وحي را امري خارج از وجود پيامبر(صلي الله عليه وآله)مي داند،وحي را حقيقتي صد درصد الهي معرفي نموده،وبشري بودن آن را برخلاف بيان خود وحي مي داند.هر يك از اين دو نظريه لوازمي دارد مانند اينكه طبق ديدگاه دكتر سروش الفاظ وحي،بشري؛نقش محوري در وحي،از آن پيامبر(صلي الله عليه وآله)؛وحي خطابردار وتكامل پذير است بر خلاف ديدگاه آيت الله سبحاني كه الفاظ هم الهي بوده وخطا و تكامل در وحي بي معنا خواهد بود ،همچنين نقش محوري براي پيامبر نبوده،بلكه پيامبر فقط مبلّغ وحي است. در اين نوشتار،پس از بيان هردوديدگاه، ادله ي دو نظريه بيان گشته، نقد هاي وارد بر هريك، ذكر گرديده ودر نهايت نشان داده شده ، تجربي بودن وحي به علت نقدهاي درون ديني وبرون ديني كه بر آن وارد است،امري باطل وغير قابل دفاع است.همچنين تكامل وحي وخطا پذيري آن و...نه تنها اموري بدون دليل است،بلكه دليل بر خلاف آن مي باشد.

در تعریفی از عرفان (‌با توجه به اینکه جامع و مانع نیست‌) می توان گفت‌، عرفان جریانی است معرفت بخش که شامل تجربه‌هایی شهودی‌، همراه با کشف و اشراق است‌. این امر ادراکات و دریافت‌هایی را برای عارف در پی دارد که می توان آن را معرفت عرفانی نامید‌. معرفتی که مسیری متفاوت از علم را -که بیشتر با برهان و استدلال سرو کار دارد - طی می کند‌. بیان اینگونه تجربیات و دریافت‌ها و معارف عرفانی نیز از طریق زبانی غیر مستقیم (‌استعاری‌، رمزی‌، تمثیلی‌)‌، اشاری و روایی که از ویژگی‌هایزبان عرفانی است‌،صورت می گیرد‌.این جریان مانند هر جریان فکری دیگری‌، طرفداران و مخالفانی پیدا می کند که هرگونه افراط و تفریط از هردو سو‌، خواسته یا ناخواسته‌، می تواند آن را به بیراهه بکشاند‌. مخالفت و ستیز با عرفان و تصوف در دوران گذشته از جانب قدما (فقها‌، متکلمین و فلاسفه) همواره وجود داشته است و هریک به سهم خود و از دیدگاه فکری خود به مخالفت یا نقد آن پرداخته‌اند. در دوران معاصر و پس از مشروطه نیز با نقد‌ها یی روبه رو می شویم که با برداشتی اجتماعیاز عرفانو مخالفت با زمینه‌ها، شرایط‌، ویژگی‌ها و کارکرد‌های آن‌، این جریان را منحصر در نحوه بودن و ماهیت آن در دورانی خاصاز لحاظ تاریخی‌، فرهنگی و... بررسی کرده‌اند، بدون اینکه اصل وجودآن را در نظر بگیرند‌. بنابر این مطابق با آن شرایط خاص تعریفی از عرفان ارائه داده‌اند که این جریان را به نوعی تقلیل گرایی می کشاند‌. علاوه بر این، عده ای بدون آگاهی از منطق و معرفت و زبان ویژه عرفانو عدم آشنایی با نقش و کارکرد آن دچار بدفهمی یا کج فهمی در بعضی از مسائل این پدیده (از جمله بخش‌هایی که با عقل‌، علم‌، تجربه و آزمایش‌، تناسب و هماهنگی ندارد) شده‌اندو عرفان و عبارات عرفانی را بی‌معنا دانسته‌اند‌.بررسی‌های این منتقدان بر پایه رویکرد‌های علمی، ماتریالیستی، اجتماعی، روان شناختی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی و‌... می‌باشد‌. هدف از نوشتن این رساله این است تا با معرفی زبان عرفان و تصوف‌، مانند هر جریاندیگری‌، تا کنون مورد جرح و نقد‌های بسیاری قرار گرفته است‌. عده ای به ویژه طرفداران و پیروان این جریان‌، چه آنهایی که حقیقتا عارف و صوفی بوده‌اند و چه کسانی که کم و بیش با عرفان آشنایی دارند و تعالیمش رامی پسندند‌، با نوعی سرسپردگی مطلق‌، تسلیم محض آن می شوند‌. عده ای نیز به حقیقت عرفان باور دارند اما معتقدند که باید نا خالصی‌هایی را که دامن این پدیدهرا به بعضی‌اندیشه‌های نا صواب آلوده است پاک کرد‌. بسیاری دیگر با تعصب و غرض ورزی‌، تنها به این دلیل که اعتقاد شخصی به این جریانندارند آن را مشربی می دانند که با ادعای حق برای تهذیب و تزکیه انسان‌، به راه باطل رفت‌. بنابراین به یکباره‌، تمامی این جریان را آمیخته از پندار‌های نا صوابی می دانند که به مقصدی جز وادی گمراهی منتهی نمی شود‌. این رساله بر آن است تا با بررسیآثار تعدادی از نویسندگان معاصر‌، که به نقد عرفان و تصوف پرداخته‌اند‌، جنبه‌ها و دیدگاه‌های آنها را که منجر به نوعی رویکرد خاص در نقد یا رد عرفان و تصوف می شود‌، مشخص کند‌. در این رساله‌، به تفاوتی که میان نقد‌های پیشینیان با جریان‌های انتقادی معاصر وجود دارد اشاره شده است‌. همچنین با اشاره به زبان عرفان‌، منطق عرفان و سایر خصوصیاتی که ما را ملزم میکند تا به عرفان از درون سیستم فکری و ساختاری مخصوص به خودش‌، برای فهم و درک آن توجه داشته باشیم‌، به مباحثی در حین نقد آراء پرداخته شده است که از این راه معایب و کاستی‌های این نقد‌ها و بررسی‌ها آشکار می شود‌.عرفان و چارچوب فکری و فرهنگی عرفا‌، نشان دهد که بعضی از منتقدان عرفان به دلیل نا آگاهی و شناخت ناکافی از حوزه عرفان و تصوف‌، نقد‌هایی غیر روشمند داشته‌اند.

هدف این پژوهش ،تبیین معنای زندگی از منظر نهج البلاغهو بر اساس آن ارائه برخی از اصول زندگی معنادار و نیز استنتاجاصول تربیتی زندگی معنادار است.رویکرد کلی محقق در این پژوهش، رویکرد تحلیلی است.اما به صورت جزئی تر برای تبیین معنای زندگی در نهج البلاغه از روش توصیفی-تحلیلی و برای استنتاج اصول زندگی و اصول تربیتی از روش استنتاج عملی بهره گرفته شده است.بر بنیاد یافته های پژوهش، درک و کشف معنای زندگی از نگاه هر کسی، متوقف بر درک نگاه او به مفاهیم خدا، مرگ و زندگی است. مطالعه نهج البلاغهدر خصوص موارد فوق به این نتیجه می انجامد که از دیدگاه امام زندگی معنادار است و مهم ترین دلیل بر اثبات این مدعا "موضوعیت داشتن زندگی" در نهج البلاغه است.به طوریکه مفهوم حیات)زندگی) یکی از مفاهیم اساسی نهج البلاغه است که پیرامون آن بیانات متعددی را حضرت بیان فرموده اند.امام معنای زندگی انسان را برگرفته از نظام متقن و احسن آفرینش می داند که فهم و باور به این نظام از طریق "اذعان به وجود خدا"،"باور به معاد"، و تأمل در "ماهیت زندگی انسان"امکان پذیر است حضرت امیر (ع) ضمن بیان ویژگی های انسان و نظام هستی و بویژه اعتقاد بههدفداری زندگی انسان و حیات اخروی زندگی را معنادار دانسته و قائل به ترادف بین هدف و معنا می باشد و معنای زندگی را زندگی هدفدار می داند و البته منظور از هدف زندگی، هدف خارجی است نه هدف خود بنیاد،یعنی هدفبخشنده و آفریننده زندگی. آگاهی انسان از این هدف و التزام به پیمودن مسیری خاص برای وصول به این هدف را معنابخش زندگیتلقی می کند و رسالت دین را آگاهاندن بشر به این هدف و چگونه پیمودن راه می داند. بر اساس این بینش مهم ترین اصول زندگی معنادار از منظر نهج البلاغه خداباوری(اتکا به خدا در زندگی)،آخرت گرایی(هدف گیری آخرت)،عدم دلبستگی به دنیاو ضرورت تلاش و کوشش در زندگی برای عمل به تکالیف الهی و حرّیّت است.در حیطه تعلیم و تربیت نیز اصل شکوفایی فطرت خداجویی،اصل اصلاح بینش،اصل تعقل و خردورزی،اصل مسولیت پذیری و اصل کرامت، استنباط می شود که با اصلاح روابط چهار گانه انسان(با خدا،خود،هستی و دیگران) سبب معناداری زندگی می شوند