جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شاه ولی‌الله دهلوی از اندیشمندان مهم اهل تسنن هند در سده‌های اخیر است که با مطرح‌کردن مسائل بحث‌برانگیزی درباره موضوعات مختلف اعتقادی، به‌ویژه در حوزه نبوت پیامبر، تأثیر بسزایی در مکاتب فکری بعد از خود داشته است. وی برای اولین‌ بار مسئله رؤیاپنداری وحی قرآن بر پیامبر را مطرح کرد، در حالی که این موضوع با هیچ یک از گزاره‌های تاریخی و تفسیری سازگاری ندارد و هیچ‌گاه پیامبر یا صحابه مدعی رؤیاپنداری وحی نبوده‌اند. در مسئله بعثت پیامبر دو نوع دعوت برای آن حضرت متصور است: بعثتی به سوی بنی‌اسماعیل و بعثتی برای همه جهانیان؛ در حالی که قاطبه علما به دعوت سرّی و سپس دعوت خویشاوندان و در نهایت دعوت عمومی معتقدند. در باب علوم پیامبر نیز دهلوی از کسانی است که به تمایز امور دنیوی و امور شرعی و اخروی در رفتار و حدیث نبوی باور داشت و در نهایت به سهوالنبی معتقد شد که اشکالات متعددی بر آن وارد است. در انتها، دهلوی با استناد به روایاتی ضعیف به اجتهاد پیامبر معتقد است و آن را در عوض وحی بر آن حضرت جایز می‌شمرد، در حالی که این مدعا مستلزم بی‌اعتمادی به سخنان آن حضرت، و در تضاد با صریح آیات قرآن است.

ابن‌سینا، طبق قاعده کلیِ «کلّ ذی ماهیّة فهو معلول»، ماهیت‌داشتن خدا را رد می‌کند. اما فخر رازی معتقد است چون وجود مشترک معنوی است، بنابراین مانند کاربرد آن در انسان که به صورت عروض بر ماهیت است درباره خدا به صورت عروض بر ماهیت است. پس، خداوند دارای ماهیت است. به نظر نصیرالدین طوسی، دیدگاه فخر رازی ناشی از مغالطه میان احکام ماهیت با وجود، ذهن با خارج، سرایت‌دادن حکم مفهوم و مصداق است. این درست است که وجود از نظر حکما، به یک معنا بر مصادیق خود اطلاق می‌شود، اما مستلزم آن نیست که ملزومات وجود، حقیقتشان یکسان باشد. این نوشتار تبیین و تحلیل مسئله از دیدگاه فخر رازی در دو بخش است: الف. اقامه برهان در اثبات ماهیت‌داشتن واجب؛ ب. نقد نظریه ماهیت نداشتن واجب‌الوجود و نقد نصیرالدین طوسی بر دیدگاه رازی به همراه تحلیل و نقد دلایل هر دو اندیشمند.

قضاوت میان اصالت صلح یا اصالت جنگ یکی از موضوعات تأمل‌برانگیز در اندیشه سیاسی اسلام است. در این میان اثبات اصالت صلح در فقه سیاسی حساسیت‌های بیشتری دارد. فقه امامیه معمولاً به مطرح‌کردن مباحث جنگ و صلح در مقابل کفار اهتمام داشته، و سخن جامع و مستقلی درباره اهل قبله مطرح نکرده است. محور اصلی مقاله پیش‌ رو این پرسش است که در مواجهه با گروه‌های مختلف اسلامی، اعم از بغات، محاربان و مخالفان، اصالت صلح حاکم است یا اصالت جنگ یا هیچ کدام؟ مهم‌ترین ثمره تأسیس این اصل تبیین حکم مصادیق مشکوک در منازعات با اهل قبله است. فرضیه تحقیق پیش ‌رو این است که با بررسی دیدگاه فقهای امامیه از متقدمان و متأخران، و با در نظر گرفتن مبانی فقهی ثابت نزدشان، می‌توان اصالت صلح با اهل قبله را به عنوان اصلی کلی در رجوع به آن برای مصادیق مشکوک در منازعات پذیرفت. نوشتار حاضر، با روش توصیف و تحلیل یافته‌های تحقیقِ مبتنی بر منابع فقهی امامیه، اصالت صلح را تبیین کرده است.

یکی از احکام فقهی، نیابت در اعمال عبادی مانند نمازخواندن برای میت از طرف دیگر افراد است. بر اساس قاعده اولیه، مذاهب پنج‌گانه اتفاق نظر دارند که نیابت افراد دیگر در اعمال عبادی مانند نماز در زمان حیات شخص امکان ندارد و باید خود مکلف بخواند؛ ولی برای پس از وفات، بر پایه دیدگاه امامیه، میت با خواندن نمازهای قضا از سوی اجیر و نایب، منتفع می‌شود. پس نماز قضای میت را می‌توان قضا کرد یا به نیابت از وی خواند. از نظر فقهای مشهور مذاهب اهل سنت، نیابت در نماز، پس از مرگ هم صحیح نیست و مرده از عمل دیگران بهره‌مند نمی‌شود. دیگر ادلهٔ این مذاهب، آیاتی از کتاب، سنت پیامبر k و صحابی، اجماع، و بحث مغایرت نیابت در عبادت با پرورش نفس است. با بررسی ادله و دیدگاه برخی از فقیهان ایشان مبنی بر جواز و ادله اثبات‌کننده جواز نیابت از سوی میت، دیدگاه جواز نیابت از میت تقویت می‌شود.

«شهرت روایی» از جمله مباحث مطرح در علم اصول است. اصولیان گاه «شهرت روایی» را به معنای کثرت راوی، و گاه به معنای کثرت نقل تعریف کرده‌اند. بنا بر تعریفی، «شهرت روایی» یعنی حدیثی که راویان بسیاری آن را نقل کنند، به طوری که تعدادشان به حد تواتر نرسد و این سبب شهرت روایت می‌شود. در منابع اهل سنت عنوان «شهرت روایی» یافت نشد، اما اصطلاح «خبر مشهور» با همین کاربرد می‌شود که مترادف با «شهرت روایی» است. برای آگاهی از جایگاه شهرت روایی و کاربردش میان مذاهب اسلامی تحقیقی با روش کتاب‌خانه‌ای مبتنی بر توصیف و تحلیل انجام گرفت که مشخص شد به اتفاق فقهای مذاهب، شهرت روایی از مرجحات تعارض اخبار است. از منظر اکثر فقهای اهل سنت، خبر مشهور مفید علم طمأنینه است و کاربردش علاوه بر ترجیح در تعارض اخبار، در تعارض اخبار با قیاس، نسخ و تخصیص با اختلافاتی ذکر شده است.

سنت مقدس ازدواج از آغاز تاریخ بشر همواره کم و بیش از اوضاع و احوال محیطی، اجتماعی، دینی و مذهبی متأثر بوده است. یکی از ‌ شرایط اساسی ازدواج، از دیدگاه اسلام، اذن ولی دختر منکوحه قلمداد شده، اما در صورت غیبت ولی قریب منکوحه و انتقال ولایت به ولی بعید یا قاضی یا خود دختر، فقهای مذاهب اسلامی اختلاف نظر دارند. چنانچه غیبت ولی، منقطع باشد، یعنی دسترسی به ولی، ناممکن یا دشوار باشد سه راه‌حل مطرح شده است: انتقال ولایت به ولی بعید، انتقال ولایت به قاضی، و سپردن ولایت به عهدهٔ منکوحه‌ای که بالغ و عاقل است. در صورتی که غیبت غیرمنقطع باشد (امکان دسترسی به ولی میسر باشد) چهار راه‌حل زیر مطرح شده است: انتقال ولایت به ولی بعید، انتقال ولایت به قاضی، سپردن ولایت به منکوحه و انتقال‌ندادن ولایت، و انتظار برای بازگشت ولی قریب. در حالت غیبت منقطع ولی، به نظر می‌رسد راه‌حل انتقال به ولی بعید با ادلهٔ نقلی و عقلی هماهنگ‌تر باشد و در صورتی که غیبت، از نوع غیرمنقطع باشد بهتر است منتظر بمانند تا ولی قریب برگردد و عهده‌دار ازدواج شود، به‌ویژه آنکه در عصر حاضر با وجود سهولت در تردد امکان بازگشت در چنین وضعیتی به‌آسانی میسر است.

کاربرد سلاح یکی از پدیده‌های بارز قدرت ملت‌ها و دولت‌ها است که نقش بسزایی در زندگی‌شان دارد. فروش اسلحه به دشمنان منجر به تقویت نظامی آنها می‌شود و امنیت جامعه اسلامی را به خطر می‌اندازد. روایات، فروش اسلحه را به دشمنان حرام دانسته، ولی گاه اوضاع و احوال جامعه اسلامی به گونه‌ای است که فروش اسلحه به دشمنان نه‌تنها کیان جامعه اسلامی را به خطر نمی‌اندازد، بلکه منافعی برای مسلمانان در پی خواهد داشت. فقها درباره حکم فروش اسلحه به مردم سرزمین کفر اختلاف نظر دارند که می‌توان دیدگاه‌هایشان را در پنج نظریه گنجاند: 1. مطلقاً حرام است؛ 2. تفصیل بین زمان جنگ و صلح؛ 3. منوط‌بودن حکم فروش به نظر حاکم جامعه اسلامی که بر اساس اوضاع و احوال و مقتضیات زمان و مکان و مصلحت جامعه اسلامی تصمیم می‌گیرد؛ 3. منوط‌بودن تحریم به قصد تقویت کفار و دشمنان در صورتی است که موجب تقویت دشمنان شود؛ 5. حرمت فروش به کفار مطلقاً و به مسلمانان مخالف فقط در زمان جنگ. مختار نویسندگان این نوشتار این است که حکمش به نظر حاکم اسلامی وابسته است، چون مسئله از جمله مسائل سیاسی و حکومتی است، و بدیهی است که بر اساس مقتضیات زمان و مکان و مصلحت و اوضاع و احوال جامعه اسلامی تصمیم می‌گیرد. این پژوهش با شیوه توصیفی‌تحلیلی دلایل و مستندات دیدگاه‌های مختلف امامیه و اهل سنت را بررسی و نقد می‌کند.

خرید و فروش مواد مخدر به صورت شبکه‌ای است که با سازمان‌های جنایی در ارتباط است. نظر به اینکه عواید حاصل باید به نحوی تطهیر شود، لذا اقدام مناسب در مواجهه با تطهیر پول، در واقع مبارزه با سایر جرایم سازمان‌یافته‌ای است که این پدیده مقدمه و جزئی از آنها محسوب می‌شود. بر اساس دیدگاه حقوق‌دانان، درآمد حاصل از خرید و فروش مواد مخدر از مصادیق پولشویی به شمار می‌آید. در این پژوهش به روش تطبیقی و با تأکید بر مطالعه کتاب‌خانه‌ای این مسئله را بررسی، تحلیل و نقد کرده‌ایم و نتیجه گرفته‌ایم که در پولشویی درآمد حاصل‌شده از خرید و فروش مواد مخدر از منظر فقهی، حرام است و آموزه‌های دینی از ابتدا با حرام‌دانستن اموال حاصل از فعل حرام و نکوهش حرام‌خواری در صدد مبارزه با سودمندی این جرم برآمده است.

در حقوق کیفری ایران، شرع و اسناد محاکم کیفری بین‌المللی، نهاد توبه به عنوان یکی از مطلوب‌ترین روش‌های بازگشت و ندامت مجرمان و بازپروری شخصیت آنان منجر به سقوط یا تخفیف میزان مجازات می‌شود. این نهاد تأثیرگذار که در سال 1392 به تبعیت از آرای مشهور فقهای امامیه در ماده 114 تا 119 به تصویب رسید، صرفاً با اراده جدی و واقعی مجرم بر ترک گناه و بدون نیاز به هیچ‌گونه تشریفات خاص حقوقی اتفاق می‌افتد، اما قانون‌گذار برای اجرایی‌شدنش قواعدی مانند ادبار قلبی از جرم، عدم تراخی، ندامت واقعی و عزم و اراده جدی برای جبران را وضع کرده است. اما در اسناد و آرای محاکم کیفری بین‌المللی اشاره‌ای به نهاد توبه نشده، فقط ندامت و پشیمانی یکی از کیفیات مخففه محسوب شده است که قرابت شکلی فراوانی با نهاد توبه در قوانین ایران دارد. گستره عملکرد توبه بر اساس قانون جزا در غالب جرایم حدی است، اما در تعزیرات به نحو تخفیفات مجازاتی و به‌ندرت در سقوط مجازات قابل اعمال است. این موضوع در قوانین شکلی پیش‌بینی شده است. از این‌رو دادگاه‌ها در مواجهه با نهاد توبه وضعیت روشنی دارند.

کاشی زرین‌فام یکی از زیباترین و در عین حال پرهزینه‌ترین کاشی تولیدی ایران در دوران اسلامی است. اوج این هنر کاشی‌کاری در ایران به قرون 7-8 ه.ق. و بازهٔ زمانی‌ای حدوداً 150 ساله برمی‌گردد. در این زمان بسیاری از بناهای تاریخی ایران، به‌ویژه بناهای آرامگاهی مرتبط با شیعیان همچون حرم امام رضا j، با این کاشی‌ها آراسته شد. متأسفانه با گذشت زمان و به‌ویژه یک سدهٔ اخیر، بسیاری از تزئینات کاشی‌کاری این ابنیه بنا به دلایل گوناگون همچون حفاظت یا حتی سودجویی، تخریب یا از بدنه جدا شده و مستقیم یا باواسطه وارد موزه‌های داخلی یا خارجی شد که این روند نیز همچنان ادامه دارد. بدین‌ سبب مطالعه و شناخت بیشتر این کاشی‌ها از جنبه‌های مختلف اهمیت دارد. یکی از جنبه‌هایی که تاکنون کمتر درباره این کاشی‌ها بدان پرداخته شده، نوشته‌های مذهبی موجود در برخی از آنها است؛ نوشته‌هایی که حتی تا حدودی بازگوکنندهٔ بخشی از اعتقادات مذهبی مردمان آن روزگار است. از این‌رو هدف اصلی پژوهش حاضر مطالعهٔ تحلیلی این کتیبه‌ها است. با توجه به این پژوهش مشخص شد که بیشتر کتیبه‌های مذهبی این کاشی را برخی از آیات قرآنی تشکیل می‌دهد که عمدتاً درباره موضوعاتی مرتبط با ستایش و پرستش پروردگار یکتا، آفرینش و روز قیامت است.