جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تجسم اعمال تبیینی است از چگونگی تاثیر اعمال دنیوی انسان در حیات اخروی او و تحلیلی است از نحوه ارتباط میان اعمال و ملکات دنیوی با جزای اخروی. در این رساله، این نظریه از دیدگاه ملاصدرا به عنوان موسس حکمت متعالیه و علامه مجلسی به عنوان یکی از محدثین و متکلمین بزرگ شیعه، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. حاصل این پژوهش، تحقیقی تخصصی پیرامون تفاوت دیدگاه این دو عالم شیعه در مورد نظریه تجسم اعمال و شناسایی دلایل اختلاف آراء ایشان در مسئله مورد نظر است. این رساله 4 فصل را در بر دارد که عناوین این فصول عبارتند از: فصل اول: کلیات و تعاریف، فصل دوم: تجسم اعمال از منظر آیات و روایات، فصل سوم: دلایل ملاصدرا در پذیرش نظریه تجسم اعمال، فصل چهارم: دلایل علامه مجلسی در رد نظریه تجسم اعمال. اهم نتایج این پژوهش بدین شرح است: 1- ملاصدرا از طرفداران نظریه تجسم اعمال بوده و با دلایلی چون تجرد نفس و تاثیر پذیری آن از خارج،تجرد خیال ، حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول، آن را اثبات نموده و به تبیین فلسفی آن پرداخته است. 2- علامه مجلسی نظریه تجسم اعمال را به صراحت دور از حکم عقل دانسته و آن را مستلزم انکار دین و خروج از اسلام می داند. اهم دلایل علامه مجلسی منافات داشتن نظریه تجسم اعمال با معاد جسمانی ، امتناع تبدیل عرض به جوهر،یکسان دانستن قوه خیال در عالم دنیا و قوه خیال در جهان آخرت و یکسان دانستن قوانین و سنن حاکم بر عالم دنیا و قوانین و سنن حاکم بر عالم آخرت است. 3- در پایان دلایل علامه مجلسی در رد نظریه تجسم اعمال مورد نقد و بررسی قرار گرفته و به شبهاتی که علامه مجلسی بر این نظریه وارد کرده است پاسخ داده می شود.

در طول تاریخ، تجسم اعمال مخالفان و موافقانی سرسخت داشته است. ملاصدرا براساس مبانی حکمت متعالیه - از جمله اصالت وجود، تشکیک وجود، تشخص وجود، حرکت جوهری نفس، فاعلیت نفس، تجرد خیال و خلق صور بدون مشارکت ماده – تجسم پذیری کردارها را تبیین نموده است. در مقابل، مرحوم مجلسی به شدت و با تعصب تمام نه تنها قائلان به تجسم اعمال را تکفیر نموده بلکه با ارائۀ ادله، آن را مستلزم محال می داند.در این مقاله، به ارزیابی این دو نظر، نقاط مشترک و موارد قوت و ضعف آنها پرداخته می شود. نگارنده نظریۀ ملاصدرا را پذیرفتنی می یابد و درستی آن را با برهان اثبات می نماید.