جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب، فاقد مقدمه و مشتمل بر متن و خاتمه است. متن كتاب، در ده باب تدوين شده كه هر باب مشتمل بر عناوين متعددى است. مؤلف، در بيان مطالب و مباحث از آيات و روايات و اشعار فارسى و عربى فراوانى استفاده نموده است. وى در بيان مباحث اعتقادى از لفظ «لؤلؤ» استفاده نموده و سخن و كلام خود را با لفظ «أقول» بيان مى‌كند. گزارش محتوا اين اثر را مى‌توان از جمله كتب اخلاقى عالى دانست كه با بهره بردن از آيات قرآن كريم و روايات شيعه، مباحث مختلف اخلاق اسلامى را بيان نموده است. نویسنده بسيارى از مطالب اعتقادى ديگر را بدون ذكر نام و منبع جمع‌آورى و همراه با اشعار و حكايات در كتاب ذكر نموده است. در ادامه مختصرى از ابواب كتاب جهت آشنايى با مباحث آن ارائه مى‌گردد: باب اول كتاب[۱]، فاقد عنوان بوده و نویسنده در اولين سطور كتاب پيرامون معصيت و گناه و اين‌كه باعث سياهى و وارونه شده قلب مى‌شود، سخن رانده است. همچنين در اين باب، مباحثى در مورد قساوت قلب، موجبات قساوت قلب، وجوه مختلف حيله‌هاى شيطان، اخبار و كلمات بزرگان پيرامون زهد، ذم دنيا، نصايح لقمان بيان شده است. از ديگر مباحث مهم اين باب ذكر سلوك و سيره برخى انبياء مانند حضرت محمد(ص)، حضرت ابراهيم، حضرت موسى، حضرت نوح، حضرت سليمان، و سلوك ائمه اطهار(ع) و فاطمه زهرا(س) مى‌باشد. باب دوم[۲]، در بيان طرق و راه‌هاى رسيدن به تزكيه نفس و جهاد اكبر است. مؤلف، يكى از راه‌هاى مبارزه با هواى نفس را منع نفس از انجام شبهات مى‌داند. ترك پرخورى، پرخوابى، عزلت از خلق، سكوت و فضيلت آن، تفكر و تدبر، عدم اعتماد به عمر حتى براى يك لحظه، ياد مرگ، ذكر، روزه مستحبى از ديگر مطالبى است كه بررسى شده است. باب سوم[۳]، در مورد تزكيه نفس، تصفيه و پاکى قلب است. در اين باب مباحثى مانند صبر، توبه، اجر و پاداش مؤمنين بر صبر از مصائب و بلايا و قصه‌ها و حكاياتى در اين زمينه‌ها بيان شده است. جلد دوم كتاب است مشتمل بر دو باب است: باب چهارم[۴]، در مورد فقر است. مؤلف، مباحث اين باب را با تعريف و بيان فضيلت فقر شروع مى‌كند. محققین در تعريف فقر مى‌گويند: «فقر عبارت است از نبودن چيزى كه به آن احتياج و ضرورت است با نبودن قدرت براى به دست آوردن آن». همچنين مطالبى در مورد فوايد فقر، سؤال و درخواست از مردم، شرايط فقير، مفاسد سؤال و درخواست از خلق، حسن تكبر فقير بر غنى ذكر مى‌شود. در اين بخش حكايت‌هاى مختلفى در مورد فقر بيان مى‌شود. باب پنجم[۵]، با عنوانى در مورد امورى كه باعث نسيان، فراموشى، هم و غم و حزن مى‌شود شروع مى‌گردد. سپس در مورد حلم و فضايل حلم، مطالبى را بيان مى‌نمايد و قصه‌هايى را، از حلم رسول خدا، حلم ائمه، حلم حضرت موسى، حلم مالك اشتر نقل مى‌كند. در ادامه اين مباحث، به بيان برخى از فضايل صفات نيك مى‌پردازد. صفاتى مانند: كظم غيظ، عفو و گذشت مردم، حسن خلق، تواضع، مدارا با مردم، اصلاح بين مؤمنين. جلد سوم[۶]، شامل باب ششم و هفتم است. در اين دو باب برخى از صفات و اوصافى نيكى كه مؤمنين بايد داشته باشند بيان شده است. برخى از فضايل اعمال و صفات و فضايل برخى از سور قرآنى و خواص آنها ذكر شده است. در جلد چهارم[۷]باب هشتم و نهم بيان شده است. باب هشتم، در مورد نماز است. مؤلف، در اين باب مباحث كاملى از نماز، آداب آن، برخى از مسائل آن، نيت و نمازهاى نافله را همراه با حكايات عبرت‌آموزى بيان نموده است. در باب نهم مباحثى پيرامون معاد ذكر شده است؛ البته تمام مطالب بيان شده در اين باب مربوط به افراد مؤمن و با تقواست. همچنين در اين باب مباحثى پيرامون فضايل شیعیان، مقام و منزلت مؤمن در هنگام مرگ، ملك الموت و علائم ظهور موت، وضعيت روح در عالم برزخ، زيارت اهل قبور، همراه با حكاياتى از معاد بيان گرديده است. جلد پنجم كتاب[۸]، مشتمل بر باب دهم و خاتمه است. در باب دهم نيز در مورد معاد مى‌باشد و اختصاص به كافرين و مجرمين دارد. خاتمه كتاب[۹] به مسائلى در مورد عظمت عرش الهى، عظمت و بزرگى ملائكه، معجزات ائمه(ع)، قصص مختلف از زندگى انبياء، قصصى از قرآن، تولد ائمه(ع)، كنيه‌هاى ائمه(ع) مى‌پردازد. وضعيت كتاب فهرست مطالب و موضوعات مجلدات در پايان هر يك بيان شده است. كتاب فاقد ذكر منابع و مصادر و پاورقى است. پانویس متن کتاب، ج1، ص2 همان، ج1، ص140 همان، ج1، ص253 همان، ج2، ص2 همان، ج2، ص148 همان، ج3، ص2 همان،ج4، ص2 همان،ج5، ص2 همان،ج5، ص290