جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آثار انقلاب اسلامی ایجاد خودباوری علمی در بین ایرانیان و سایر مسلمانان است که توانسته در کشورهای اسلامی این اندیشه را به وجود آورده است که می‌توانند در عرصه‌های علمی، فکری و تکنولوژی مولد باشند و تولیدات علمی داشته باشند. این امر تولید دانش و پیشرفت تکنولوژی را که قدرت‌های بزرگ در انحصار و اختیار خود قرار داده ‌بودند از انحصارگرایی در می‌آورد. پژوهش حاضر با روش تجربی توصیفی از نوع همبستگی انجام شده است. در این پژوهش پرسشنامه پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی تدوین گردیده و با استفاده از روش تحلیل عامل اکتشافی مؤلفه‌های آن استخراج و سپس ارتباط همبستگی آن با خودباوری علمی بررسی گردید. جامعه آماری این پژوهش دانش‌پژوهان جامعه‌المصطفی العالمیه و دانشجویان دانشگاه قرآن و حدیث بود. تعداد ۱۳۲ نفر به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب گردید. ابزار پژوهش حاضر شامل پرسشنامه محقق ساخته پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی (۱۸ گویه) و پرسشنامه محقق ساخته خودباوری علمی (۲۳ گویه) بود. داده‌‌ها با روش تحلیل عامل اکتشافی، همبستگی و رگرسیون و با استفاده از نرم افزار spss تحلیل شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی شامل چهار عامل آشنایی، پذیرش، تحقق و تلاش است. گویه‌ها بر روی این چهار عامل بارعاملی معنادار نشان می‌دهد. همچنین پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی با خودباوری علمی ارتباط مثبت و معنادار دارد. پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی و مؤلفه‌های آن به صورت معنادار، خودباوری علمی را پیش‌بینی می‌کند. یافته‌ها با استفاده از اندیشه‌های امام خمینی‌ره و امام خامنه‌ای‌حفظه‌الله در زمینه خودباوری علمی تبیین شد.

این پژوهش با هدف بررسی نقش انقلاب اسلامی در رشد و پیشرفت روان‎شناسی اسلامی انجام شده است. روش به‌کاررفته در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. برای این منظور، ابتدا زمینه‎های تاریخی و پیشینه روان‌شناسی اسلامی در دیگر کشورها مورد بررسی قرار گرفت. در واقع، پیشینه پژوهش روان‎شناسی اسلامی به دهه‎های 1960 تا 1970 میلادی و جریان اسلامی‎سازی علوم انسانی در پاکستان، مصر و مالزی برمی‌گردد. بااین‎وجود، نقش انقلاب اسلامی در رشد و تحول روان‎شناسی اسلامی بسیار چشمگیر بوده است. در این پژوهش نقش انقلاب اسلامی بر روان‎شناسی اسلامی در پنج محور انگیزشی، حمایتی/ تسهیل‌گر، آموزش، تولید محتوا و بین‌المللی دسته‎بندی شده است. همچنین، فعالیت‌ها و جهت‎گیری‎های نظری در ارتباط با روان‎شناسی اسلامی از ابتدای انقلاب اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و سرانجام، شش مرحله از هم متمایز، و دغدغه اصلی پژوهشگران در هر مرحله مشخص گردید.

حیات انسان امری خودبنیاد است و نباید آن‌را به یک حق تقلیل داد و تضمین حیات انسان در ابعاد مختلف، غایت حق‌هاست. از آنجا که جنینِ انسانی، ماهیتی بشری داشته-و این نیز مورد پذیرش طرفداران تئوری شخص‌بودگی است- و حیات دارد، صرف این حیات باید مورد حمایت بوده و جنین از شانس زنده‌ماندن برخوردار باشد؛ چه این‌که رابطه‌ی پدر و مادر با جنین-فرزند، پیوندی مالکانه نبوده، بلکه ماهیتی امانی دارد. شخص‌بودن، یک ویژگی ذاتیِ در تعریف ماهیت انسان نیست و بلکه خصوصیتی اعتباری-انتزاعی است که انسان کسب می‌کند و نباید حمایت از هستیِ موجود انسانی را به شخص‌بودگیِ او فروکاست؛ همچنان‌که باید در نظر داشت، دیدگاه واحدی در مورد ویژگی‌های شخص‌بودگی و آغاز آن وجود ندارد و باتوجه به اختلاف نظر موجود در این ارتباط، نباید حیات جنین را به عنوان امری قطعی در برابر امر غیرقطعی، مورد صدمه قرار داد.

جایگاه زن در خانواده و اجتماع، یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در جهان امروز است. مسئله‌ زن در هر مکتب فکری؛ محصول جهان‌بینی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی آن مکتب است. در تمدن غرب و جوامع غیرالهی، الگوهای ارائه‌شده برای زن، محصول تفکر مادی‌گرایانه، اومانیستی و فمینیستی است که انسان را محور همه چیز می‌داند و اصالت را به اراده و خواست او می‌دهند و به زن نگاه ابزاری دارند. هدف از نگارش این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی و انتقادی انجام شده است، بررسی و تبیین آرای امام موسی صدر درباره جایگاه واقعی زنان در اسلام و تمدن غرب است. یافته‌ها و نتایج نشان داد که امام موسی صدر معتقد است که در تمدن و مکاتب غربی، زن به مثابه نگاره و تابلوی هنری انگاشته می‌شود و تمام توجه به وجه زنانگی زن است و بُعد انسانی زن انکار یا نادیده گرفته‌ شده و از زن تحت عنوان آزادی سوءاستفاده شده است؛ اما دین اسلام با تکریم زن، جایگاه انسانی‌اش را به او بازگردانده و از ظلم و ستم فردی و اجتماعی علیه وی جلوگیری کرده است.

تخصص‌گرایی و رویگردانی از سیستم‌سازی‌های کلان در فلسفه را می‌توان از رویه‌های نسبتا رایج فیلسوفان تحلیلی دانست. با این همهْ فیلسوف معاصر نیکولاس رشر، به عنوان یک از استثناهای این سنت، نه تنها با این الگو بیگانه است که حتی آن را آسیبی روش­شناختی می‌داند. این نوشتار در میان آثار رشر به مبانی فلسفی این نظرگاه، روش‌شناسی فلسفی برآمده از آن و روش‌های جزیی راهبردی آن می‌پردازد. رشر با اتکا بر مبانی معرفت‌شناختی خود (به‌ویژه انسجام‌گرایی) معتقد است که باید با رویکردی کل‌نگر و با نظر به تمام زمین فلسفه به حل مسائل آن پرداخت. با اینکه نوع سیستم‌سازی رشر، به جهت عدم غفلت از جزییات مولفه‌های سیستم، از برخی ایرادات در امان است، اما همچنان از منظر روش‌شناختی محتاج اصلاح یا تکمیل است. از مهم‌ترین خلاهای این دیدگاه فقدان یک الگوی ضابطه‌مند در مدیریت تعادلی میان جامع‌نگری و تخصص‌گرایی و همچنین در تعیین مرزهای بیشینگی سیستم است.

ظاهراً طبیعی است که فکر کنیم دهقان فداکار کاری فراتر از وظیفه خود انجام داده است. اما این حکم نیاز به توضیح دارد. چطور برای کاری دلایل زیادی هست و به همین سبب ستودنی است، اما وظیفه محسوب نمی‌شود؟ بحث از فراوظیفه با این سؤال آغاز می‌شود اما دامنه‌دارتر از آن است. در این یادداشت به بعضی ابعاد این موضوع اشاره می‌کنم. در این حین، به «تفسیر احتیاطی فراوظیفه» اشاره می‌کنم که اخیراً در مقاله‌ای بر اساس پیشنهادی از مسکویه ارائه شده است. بدین ترتیب، در این یادداشت به این می‌پردازم که با موضوعی مهم و منابعی مغفول روبه‌رو هستیم.

جریان شناسی سیاسی- اجتماعی عرصه‌ای است برای شناخت امر سیاست و روابط سیاسی دربستر رقابت، تضاد و نزاع در حوزه تاریخ، سیاست و جامعه. چهارده قرن قبل انقلاب دینی توسط جریان فکری اسلامی در مدینه ایجاد شد که باعث ایجاد یک تمدن در برابر تمدنهای آن روز دنیا شد. 14قرن بعد، انقلاب دیگری با همان مبانی در ایران رخ داد. در فراز و فرود این دو انقلاب جریانهایی نقش داشتند که این پژوهش به تشابه این جریانها و اشتراکات فکری آنها می‌پردازد. سؤال تحقیق:در انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی چه جریانهای فکری نقش آفرینی کردند و تشابه این جریانها در دو انقلاب چیست ودارای چه اشتراکات فکری بودند؟ یافته‌های تحقیق با روش تحلیلی توصیفی پاسخ می‌دهد؛ در دو انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی چهار جریان مهم نقش آفرینی کردندکه عبارتند از: جریان اسلام‌گرا، جریان چپ، جریان ملی‌گرا، جریان سلطنت طلب؛ که تشابه جریانی دو انقلاب در فراز و فرود همانند هم هستند و به لحاظ مبانی فکری اشتراکات زیادی مانند، اعتقاد به حکومت اسلامی بر محوریت ولایت از سوی جریان اسلامگرا؛ تفکیک دین از سیاست از سوی جریان ملی‌گرا؛ نفی دین و مبارزه با دین توسط جریان چپ؛ و اعتقاد به حکومت سلطنتی توسط سلطنت طلبان و.......وجوددارد.

در مسأله «ذاتی و عرضی در دین»، معانیِ ذاتی و عرضی دچارِ خلط‌های فراوانی گشته است. در این نوشتار، با تفکیکِ معانی و معیارهای مختلف از ذاتی و عرضی، رویکردی تحلیلی برای بررسی این مسأله معرفی می‌گردد. معیارهای مذکور عبارتند از ۱. موجهاتی، ۲. مقوّمات معنایی، ۳. پیدایش جهانی، ۴. گستره تخاطبِ افرادی، ۵. گستره تخاطبِ ازمانی، ۶. مقصود بالذات، ۷. اهدافِ اصلی، ۸. بدیل‌ناپذیری، ۹. درون‌مایه معنایی، ۱۰. تحول‌ناپذیری و ثبات، ۱۱. اصالت، ۱۲. گوهر ادیان، ۱۳. اشتراکات شرائع حقه، ۱۴. سرحدات دین، ۱۵. لزوم التزام. پس از تفکیک‌های معناییِ بایسته، درستیِ تقسیمِ اجزای دین به ذاتی و عرضی بر اساسِ هر یک از این معیارها مورد بررسی قرار گرفته و صورت‌بندیِ جدیدی از مسأله ارائه شده است.

مفاهیم فرقه، کیش، کلیسا و اجتماع مذهبی، اولین مرتبه برای تحلیل انواع اجتماعات و سازمان‌های دینی در سنت‌های دینی مسیحی در غرب به‌کار برده شد. اگر نتوانیم جمع‌ها و به‌طورکلی پدیده‌های اسلامی را - تا جایی که مقدور است - در قالب مجموعه‌ای از اصطلاحات علمی رایج جای دهیم، مطالعات اسلامی در انزوای علمی می‌مانند. در اینجا نخست، مبنا یا ملاک‌های دسته‌بندی رایج دربارۀ جمع‌های دینی بررسی می‌شود و سپس، با مرور جمع‌هایِ متنوع دینی در جوامع گوناگون اسلامی و با توجه به ویژگی‌های مهم آنها و مقایسۀ آن با مفاهیم متناظرِ رایج، میزان تطبیق اصطلاحاتِ رایج با مصادیق اسلامی ارزیابی میشود. معلوم خواهد شد که با در نظرگرفتن ملاحظاتی برای کاربرد واژه‌های رایج و با إعمال تغییراتی در آنها می‌توان مجموعه‌ای از اصطلاحات با دلالت‌‌های حتی‌المقدور مشترک علمی فراهم کرد که آشنایی جامعۀ علمی با اجتماعات و پدیده‌های مرتبط اسلامی را آسان کند؛ براین‌اساس در جوامع اسلامی، انواعی از مذاهب (اجتماعات مذهبی)، جنبش دینی، انواعی از فرقه‌ها و کیش وجود دارد که ویژگی‌های هر یک توضیح داده می‌شود و درنهایت از دو حیث مقایسه می‌شوند.