جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علایق نظری بوردیو در جامعه شناسی معاصر که دامنة وسیعی از موضوعات در حوزه های مختلف علوم انسانی را پوشش می دهد، نشان از تلفیق و ترکیب رهیافت های نظری متنوع در آثار این جامعه شناس فرانسوی و همچنین اثرپذیری فکری وی از آرای دیگر اندیشمندان پیش از خود دارد. موضوع عقل و تاریخ و ارتباط بین این دو مفهوم، یکی از چالش برانگیزترین مباحثی است که پی یر بوردیو در بطن نظریات و مباحث خویش بدان پرداخته؛ لیکن کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. براین اساس، این مقاله در نظر دارد تا با بررسی آرا و اندیشه های نظری بوردیو دربارة ارتباط میان عقل و تاریخ، با اتخاذ روش پژوهش هرمنوتیک متن محور، ضمن دستیابی به تقریری نو از اندیشة بوردیو، به واکاوی خصیصه های فکری وی در این زمینه بپردازد. در این راستا متناسب با سؤالات پژوهش، ضمن مرور منابع متعدد از بوردیو و شارحان او و بازاندیشی مفاهیم متعلق به وی، ابتدا به بیان برخی از اصلی ترین ریشه های فکری بوردیو که در قرابت با چشم انداز او به موضوع تحقیق قرار دارند، پرداخته شد؛ سپس وجوه بارز اندیشة بوردیو دربارة موضوع تحقیق واکاوی شد و چهار وجه اساسی در نظریات وی دربارة رابطة میان عقل و تاریخ به دست آمد که عبارت اند از: رد انگاره های ذات باورانه دربارة تاریخ و عقل؛ رد انگاره های عام و جهان شمول؛ رد نظریه های تکامل تاریخی؛ و مرکزیت زدایی از سوژة شناسا در بستر تاریخ.

پرسش از معنای علم و منطق تبیین در علوم اجتماعی بحث بنیادینی است که با فهم کلان از هستی ارتباط مستقیم دارد. ملازم با رشد و گسترش رایانه ها و نهادینه شدن منطقِ ریاضیِ صفر ـ یک، تغییرات بنیادینی در فهم از هستی ایجاد شد. فلسفه علوم اجتماعی از منظری فلسفی به نسبت جهان اجتماعی و منطق فهم آن با این تغییرات بنیادین می نگرد. بسیاری از تحقیقاتی که تا کنون درباره تبیین اجتماعی در جهان سایبر انجام شده، صورت های جدیدی از تبیین در بستر جهان سایبر به مثابه یک بنیان هستی شناسی جدید است. تحلیل این نتایج از منظری بنیادین، در یک تقسیم بندی کلان دو جریان را معرفی می کند. اول رویکردهایی که نوعی ارتجاع به روش های مدرن تبیین اجتماعی را دنبال می کنند؛ دوم روش هایی که تلاش می کنند مسیرهای جدیدی را برای منطق تبیین اجتماعی در جهان سایبر فراروی بشر قرار دهند. هرچند نهایتاً در ارائه نظام منطقی جامع و منسجم متناسب با تغییرات بنیادین، خلأها و نقص های فراوانی دارند. در مجموع تمام تلاش ها برای طرح امکان جدیدی از علم اجتماعی در دو دسته کلان قابل بازیابی اند. بالطبع متناسب با مسئله و مسیر تحقیقی که پیش گرفته شده، روش توصیفی ـ تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است.

در 60 سال گذشته، جنگ داخلی مخرب ترین شکل درگیری نظامی خشونت آمیز بوده است. زمانی که مسائل حل نشده و جناح ها آشتی نکرده اند، دوباره جنگ های داخلی شروع می شود. آشتی که از بازگشت به جنگ داخلی جلوگیری می کند، دشوارترین و مهم ترین وظیفه سیاسی دوران ما است. روش‌های پدیدارشناختی می‌توانند انواع وفاداری را که افراد به گروه‌های مختلف گواهی می‌دهند، روشن کند: دولت، نهادهای قانونی و قضایی، نیروهای مسلح آن. نیروهای مسلح در شورش مجتمع های معدنی و صنعتی فراملی و شرکت های چند ملیتی. قاچاقچیان اسلحه عواملی که از بازرگانان، صاحبان زمین های ثروتمند، و شرکت های معدنی، از معادن و شرکت های چوب مالیات می گیرند. عواملی که از دیاسپورا کمک می گیرند. آدم ربایی برای باج. سیاستمداران و افسران نظامی درگیر سودجویی در جنگ بودند. باندهای جنایتکار آشتی امکان‌پذیر نخواهد بود مگر اینکه حقیقت در مورد بی‌عدالتی‌هایی که محرک درگیری هستند و در مورد جنایاتی که در جریان درگیری انجام شده است، ثابت شود. چه نوع حقیقتی می توانند تولید کنند و چه نوع حقیقتی لازم است؟ آیا حقیقتی که کمیسیون حقیقت منتشر می‌کند، تعارض را حل می‌کند و بر آشتی تأثیر می‌گذارد یا به تداوم درگیری منجر می‌شود؟ تعداد زیادی از جنایات جنگی و جنایات معمولی که تحت پوشش جنگ مرتکب شده اند، تحلیل پدیدارشناسی می تواند عدالت انتقالی و عدالت ترمیمی را که ممکن است مصالحه نیاز داشته باشد، روشن کند.

باورها به عنوان سطوح بنیادین فرهنگ، در تعین بخشی به کنش های انسانی نقشی مهم ایفا می کنند. این نقش پذیری بستری مناسب برای پیشگیری و حل چالش ها و مسائل اجتماعی است. امروزه کاهش فرزندآوری به عنوان یک چالش یا مسئله برای خانوادة ایرانی مورد تأکید کارشناسان جمعیت قرار گرفته است. یکی از راه های حل این چالش ها، اصلاح و تقویت باورها، به ویژه باورهای معطوف به خدا و صفات اوست. در این میان باور به رزاقیت خدا به عنوان یکی از نمودهای باور به توحید افعالی، نقشی برجسته در حل مسئلة فرزندآوری دارد. در این نوشتار تلاش شده است تا با تکیه بر آموزه های دینی به واکاوی دلالت های جمعیت شناختی باورها با تأکید بر رزاقیت الهی پرداخته شود. در جمع آوری داده ها از روش اسنادی و کتابخانه ای و در پردازش داده ها از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که دلالت های جمعیت شناختی باور به رزاقیت الهی را در مؤلفه هایی چون انحصار رزاقیت به خدا، حتمی بودن رزق، عدم غفلت خدا از روزی دهندگی، نکوهش کشتن فرزندان، روزی دهندگی خدا به همة هستی، وسعت رزق در صورت تشکیل خانواده، مشروط بودن روزی به کار و تلاش، به روشنی می توان دریافت.

ازآنجاکه انسان موجودى است کمال‌طلب، حیات جمعى را بر زندگى فردى ترجیح داده است تا بتواند از طریق آن، مسیر رسیدن به مطلوب خود را هموار سازد؛ چه اینکه به‌اعتقاد فارابی، زندگى بالاجتماع است که می‌تواند کمال انسانى را برایش به‌ارمغان آورد و زندگى انفرادى ـ هرچند ناممکن نیست ـ نمی‌تواند انسان را به سعادت محتوم و کمال مطلوبش راهبر باشد. البته بوعلى پا را فراتر می‌گذارد و اعتقاد دارد که محال است بازندگى فردى به کمال برسد؛ جامعه درحقیقت ظرف و بستر فراهم شدن سعادت براى بشر است. بدیهى است که این ظرف زمانى می‌تواند زمینة لازم برای رسیدن به سعادت را مهیا کند، که خود داراى سکینه و آرامش بوده، از انسجام و همبستگى لازم برخوردار باشد و اسیر هرج‌ومرج و نابسامانى نباشد؛ چون در غیر این صورت هیچ جمع و گروهى توان استحکام و استمرار را نخواهد داشت. براین‌اساس شناخت عوامل و سازوکار پدیدار شدن همبستگى اجتماعى در جوامع، یکى از دغدغه‌هاى اصلى اندیشمندان اجتماعى است و ایشان براى رسیدن به پاسخ مورد نظر تلاش فراوان به‌کار برده و با توجه به واقعیت‌هاى موجود در زندگى بشر، عوامل متعددى را براى ایجاد انسجام اجتماعی برشمرده‌اند که «دین» یکی از مهم‌ترین این عوامل دانسته شده است. نگارنده در این مقاله پس از بیان اجمالى تأثیر دین و ارزش‌هاى وحیانى در این امر مهم جامعة بشری، با مراجعه به اسناد و شواهد عینى و تاریخى و در مواردى تجربة زیستة خود، نشان داده است که حوزة علمیة قم با عواملى مستقیم، همچون مرجعیت شیعه، هیئت‌هاى مذهبی، تبلیغ چهره‌به‌چهره، طرح هجرت و عواملى دیگر، و همچنین عوامل غیرمستقیم، مانند اجتهادات و استنباطات احکام و تبیین ارزش‌هاى وحیانی، در مسیر ایجاد انسجام اجتماعى جامعة ایران گام بسیار مؤثرى برداشته است.

«پیشرفت» ابعاد مختلف بینشی، ساختاری و رفتاری را شامل می‌شود. پیشرفت یک جامعه مرهون عوامل گوناگون داخلى و خارجى است. ازجمله عوامل داخلی بنیادین تأثیرگذار، مراکز علمى و مذهبى هر سامان سیاسی است. در ایران، حوزة علمیة قم یکى از نهادهاى علمى مذهبى تأثیرگذارى است که از بدو تأسیس نقش بنیادینی در پیشرفت و تحولات سیاسى اجتماعى این کشور ایفا کرده است. این نقش از دهة 1340 به دلایلى روند روبه‌رشد و فزاینده‌اى به خود گرفت. این نوشتار با روش ترکیبى توصیفی، تحلیلى و تفسیرى به‌دنبال تبیین نقش حوزة علمیه، علما و روحانیت در پیشرفت سیاسى ـ اجتماعى جامعة ایران است. یافته‌هاى تحقیق نشان می‌دهد که حوزة علمیة قم و روحانیت به‌رهبرى حضرت امام خمینی(ره) در حوزة بینش تأثیر بسزایى در پیشرفت سیاسى ـ اجتماعى این کشور داشته است. مطالعه در دو حوزة دیگر ساختاری و رفتاری، نیازمند تحقیق مستقلی است.