جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همبستگی و همدلی از اصولی ترین آموزه های مترقّی و بلند قرآن مجید و دین مبین اسلام؛ در کنار سفارش پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت معصومین(ع) است. مساله وحدت و همبستگی اسلامی از آرزوهای دیرین کلیه خیرخواهان و مصلحان جهان اسلام بوده است. این تحقیق به بررسی اندیشه ها و اقدامات آیت الله محمد آصف محسنی به عنوان یکی از منادیان همبستگی و وحدت اسلامی در دنیای اسلامی می پردازد. اندیشه فقهی آیت الله محسنی در زمینه همبستگی امّت اسلامی بر سه اصل نفی سبیل؛ احترام و حرمت افساد بر زمین استوار است. از نظر ایشان مهمترین شاخصه های امّت اسلامی و مسیر رسیدن به جامعه ای مطلوب، حفظ استقلال و قطع مداخلات خارجی؛ بازگشت به اسلام و فرهنگ قرآن؛ ملیّت و هویّت اسلامی مشترک و جغرافیای مشترک و بازیابی تمدّن اصیل اسلامی می باشد. از نگاه آیت الله محسنی جهان اسلام در مسیر همبستگی و وحدت اسلامی و بازیابی تمدّن اصیل اسلامی و عصر شکوفایی و رسیدن امّت واحده اسلامی با چالش ها و موانع جدّی درونی و بیرونی روبروست؛ تا بر این چالش ها فایق نیاید تحکیم همبستگی جهان اسلام و آرزوی رسیدن به امّت واحده و تمدّن اصیل اسلامی امری بسیار دشوار و دست نیافتنی است. وی در این زمینه راهکارهایی را پیشنهاد داده است که عبارتند از شکل گیری اتّحادیه امّت اسلامی؛ تبیین اسلام اعتدالی؛ تأکید بر اصول مشترک؛ مراودات وارتباطات اسلامی؛ تأسیس شورای علمای شیعه در مناطق شیعه نشین؛ تشکیل شورای اخوّت اسلامی در کشورهای اسلامی؛ ترویج احترام متقابل؛ انتشار نشریه مشترک، برگزاری سمینارها و کرسی های علمی همبستگی اسلامی از سوی مراکز علمی حوزوی دانشگاهی و دانشمندان مذاهب اسلامی؛ تدوین، چاپ و نشر مجموعه احادیث مشترک نبوی؛ ایجاد مراکز علمی و دینی مشترک.

کتاب خداوند متعال، منبع هدایت و نوری است که دانشمندان و مفسران را به سوی روش‌های تفسیر دقیق و معتبر رهنمون ساخته است. همه آنها کوشیده‌اند تا با استفاده از ابزارها و شیوه‌های موجود، معانی آشکار و پنهان آیات را استخراج کنند. این مفسران تحت تأثیر محیط فرهنگی و مکتب فکری خاص خود قرار داشتند و همین امر به هر یک از آنها سبک و اهداف ویژه‌ای در تفسیر بخشید، به طوری که هر کدام مسیر تفسیری منحصر به فردی را در پیش گرفتند که مبتنی بر چندین گرایش تفسیری بود. این گرایش‌ها بر اساس اهداف روش‌شناختی و معنوی هر مفسر شکل گرفته است. برخی از مفسران از رویکرد نقلی پیروی می‌کنند و در استدلال بر حجیت ظواهر قرآن، به روایات معصومان(ع) استناد می‌جویند. در مقابل، برخی دیگر به گرایش عقلی (یا همان اجتهاد پسندیده) تمایل دارند و از عقل و منطق برای تحلیل متون و تبیین معانی استفاده می‌کنند، که به تفسیر آنها بعدی تحلیلی و انتقادی می‌بخشد. همچنین، گروهی دیگر از علوم زبان و بلاغت بهره می‌برند تا دلالت‌های واژگانی و تصویری را روشن سازند و بر جنبه‌های زبانی قرآن تأکید کنند. علاوه بر این، برخی از مفسران رویکردی کلامی-اعتقادی دارند و با تکیه بر اصول ثابت عقیدتی، به مسائل اعتقادی و عبادی می‌پردازند. این پژوهش بر آن است تا سه گرایش نقلی، عقلی و زبانی/کلامی را در تفسیر سه مفسر شیخ طوسی، علامه طباطبایی و فیض کاشانی بررسی کند و وجوه تشابه و تفاوت در روش‌ها و نتایج تفسیری آنها را مشخص نماید. همچنین، این مطالعه در پی آن است که تأثیر عوامل روش‌شناختی و فرهنگی را در شکل‌گیری هر یک از این گرایش‌ها آشکار سازد و نشان دهد که این عوامل چگونه بر اثبات حجیت ظواهر قرآن تأثیر گذاشته‌اند. در این تحقیق، از روش استقرایی و توصیفی-تحلیلیِ تطبیقی استفاده خواهد شد تا تفاسیر ارائه‌شده توسط این سه مفسر مورد بررسی قرار گیرد، توصیف و تحلیل شود، و در نهایت، گرایش‌های تفسیری غالب در آثار آنها مشخص گردد. همچنین، نتایج به‌دست‌آمده از این مفسران در مواجهه با مسائل تفسیری مقایسه خواهد شد تا نقاط قوت و ضعف هر گرایش نمایان شود. این پژوهش می‌تواند به درک بهتر ما از ماهیت تفسیر قرآن کریم و استنباط معانی جامع و یکپارچه آن کمک کند

مفهوم زمان همواره از اسرارآمیزترین مفاهیم در فلسفه، علم و دین بوده است. در فیزیک کلاسیک نیوتنی، زمان به عنوان کمیتی مطلق، یکنواخت و مستقل از ناظر و شرایط فیزیکی در نظر گرفته می‌شد. آلبرت انیشتین در اوایل قرن بیستم با ارائه نظریه نسبیت خاص (1905) و سپس نظریه نسبیت عام (1915)، انقلابی عظیم در درک بشر از فضا، زمان و گرانش ایجاد کرد. یکی از شگفت انگیزترین نتایج این نظریات، نسبی بودن زمان است. بر اساس نسبیت خاص، گذر زمان برای ناظرانی که نسبت به یکدیگر حرکت نسبی دارند، یکسان نیست. این پدیده که اتساع زمان نامیده می‌شود، به این معناست که زمان برای جسم متحرک (در سرعت های نزدیک به نور) نسبت به ناظر ساکن، کندتر می‌گذرد. به بیان کتاب «آشنایی با نسبیت خاص» رزنیک (2-1. Ch, 1968, Resnick )، هم‌زمانی رویدادها نیز نسبی است و به چارچوب مرجع ناظر بستگی دارد. در نسبیت عام، شدت میدان گرانشی نیز بر گذر زمان تأثیر می‌گذارد؛ زمان در نزدیکی اجرام پرجرم (مانند سیاهچاله ها یا حتی زمین نسبت به فضا)کندتر می‌گذرد تا در نقاطی با گرانش ضعیف‌تر. این اثر که اتساع زمانی گرانشی نامیده می‌شود، بخشی جدایی ناپذیر از درک مدرن ما از کیهان است.(کرین، 2008 ،بخش 2.2 و 7.17؛ وایدنر و سلز، 2018 ،بخش 4.1 و 5.19) قرآن کریم، به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان، در آیات متعددی به موضوع زمان و تفاوت مقیاس های زمانی اشاره کرده است. برخی آیات یادآور نظریه نسبیت زمان انیشتین هستند؛ مانند: «وَ إِنَّ یَوْماً عِنْدَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» (سوره حج، آیه 47) : «و همانا یک روز نزد پروردگار تو، مانند هزار سال از آنچه شما می‌شمارید است.» «یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» (سوره سجده، آیه 5) : «کار [جهان] را از آسمان به سوی زمین تدبیر می‌کند؛ سپس [همه امور] در روزی که مقدارش هزار سال از سال هایی است که شما می‌شمارید، به سوی او بالا می‌رود.» «تَعْرُجُ الْمَلَائِکَهُ وَالرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهٍ» (سوره معارج، آیه 4 ) : «فرشتگان و روح [= جبرئیل] به سوی او بالا میروند در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است.» مفسران معاصر مسلمان، تلاش کرده‌اند تا معانی این آیات را توضیح دهند و برداشت خود را ذکر کنند. علامه سید محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان بر تفاوت ماهوی زمان الهی (که مطلق و نامحدود است) و زمان مخلوق (که نسبی و محدود به نظام علّی و معلولی جهان است) تأکید می‌کند و اشاره به این آیات را نشانه‌ای از عظمت الهی و تفاوت قیاس‌ناپذیر میان خالق و مخلوق می‌داند(طباطبایی، 1383 ،ج14 ،ص384 ). آیت الله ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه نیز ضمن بیان تفاوت زمان نزد خداوند و انسان، به امکان ارتباط این آیات با یافته های علمی جدید (مانند نسبیت) اشاره می‌کند، البته با احتیاط و تأکید بر اینکه هدف اصلی قرآن هدایت است نه بیان فیزیک، و مفاهیم علمی قابل تغییرند(مکارم شیرازی، 1380 ،ج14 ،ص41 ). سید حسین نصر نیز در کتاب تفسیری The Quran study خود در خصوص آیه 4 سوره معارج، این آیه را به عنوان نماد عظمت قیامت و تفاوت درک زمان در ساحت الهی معرفی می‌کند. اشاره شده که این عدد ممکن است نمادین باشد و نشان‌دهنده شدت و طولانی بودن آن روز از دید انسان‌ها باشد. همچنین به تطبیق با نظریه نسبیت اشاره شده، که زمان در شرایط مختلف می‌تواند متفاوت درک شود (نصر، 2015،ص 985 ). در دیگر کتب تفسیری معاصر نیز مفسران به تبیین آیات به زعم خویش پرداخته‌اند. این پژوهش قصد دارد به بررسی یافته های قطعی فیزیک نظری در علم روز، به ویژه نظریه نسبیت انیشتین در مورد نسبی بودن زمان (هم در نسبیت خاص و هم عام) بپردازد و این که آیا توان آن وجود دارد تا از آن به عنوان یک زمینه فهم یا تمثیل علمی مفید، در تبیین دقیق‌تر و عقل‌پسندتر آیات قرآن کریم که به نسبت های متفاوت زمانی اشاره صریح دارند (مانند آیه 47 حج، آیه 5 سجده و آیه 4 معارج)، مورد استفاده قرار گیرد؟ و اگر آری، این کارکرد را در چارچوب تفاسیر معاصر و با رعایت چه محدودیت هایی، قابل تبیین است؟ این مسئله از چند جهت حائز اهمیت است: 1 .تقاطع علم و دین: بررسی امکان گفتگوی سازنده بین یافته‌های بنیادین و پذیرفته شده علم تجربی (مثل نسبیت) و متون دینی در حوزهای عینی (زمان). 2 .غنای تفسیری: استفاده از دانش بشری معتبر به عنوان ابزاری برای عمق‌بخشی به فهم آیات و ارائه تصویری هماهنگ‌تر از جهان‌بینی قرآنی، بدون تحمیل نظریه های علمی بر قرآن یا تطبیق‌گرایی سطحی. 3 .پاسخ به شبهات: ارائه تبیین های عقل‌پسند و منطبق با دانش روز برای آیاتی که ممکن است در نگاه اول با تجربه روزمره زمانی ناسازگار به نظر برسند. 4 .تبیین مرزها: تعیین حدود و مرزهای مجاز استفاده از علوم تجربی در تفسیر قرآن، با تأکید بر اصول تفسیری پذیرفته شده.

تعاملات پیامبران و استدلال‌های ایشان برای اثبات نبوت، از موضوعات بنیادین و محوری در آیات قرآن است. قرآن کریم در بسیاری از داستان‌های انبیاء به بیان نکات ریز و دقیقی در این زمینه پرداخته و دلایل عدم ایمان ورزیدن اقوام مختلف را به‌صورت مستمر مطرح کرده است. بر این اساس، رفتار و رویکرد پیامبران در مواجهه با بهانه‌ها و اعتراضات مردم به‌خوبی تشریح شده است. یکی از نمونه‌های بارز این مباحث، بهانه‌جویی‌های ثروتمندان است که فقر پیامبر را به‌عنوان دلیلی برای عدم ایمان خود مطرح می‌کنند. این دسته از مردم به‌جای توجه به رسالت پیامبر، خود را به سنت‌های پدرانشان پایبند می‌دانند و مدعی می‌شوند که وی آمده تا آن‌ها را از راه و رسم اجدادشان منحرف سازد. همچنین، اعتراضاتی نظیر این که چون افرادی با وضعیت اجتماعی پایین‌تر از آن‌ها به پیامبر ایمان آورده‌اند، آن‌ها نیز نمی‌توانند از او پیروی کنند، به‌خوبی وضعیت اجتماعی و فرهنگی جوامع را در آن زمان تبیین می‌کند. در آیه 8 سوره مبارکه انعام، مشرکان در برابر دعوت پیامبر (ص) این سوال را مطرح می‌کنند که چرا به جای پیامبر انسان، فرشته‌ای نازل نشده است. آنان بهانه می‌آورند که اگر فرشته‌ای نازل می‌شد، آنان ایمان می‌آوردند. اما قرآن کریم به این ادعای بی‌اساس پاسخ می‌دهد و می‌فرماید که حتی اگر فرشته‌ای نازل می‌شد و آنان به او ایمان نمی‌آوردند، حجت به طور کامل بر آنان تمام شده و در نتیجه بی‌درنگ به عمر آنان خاتمه داده می‌شد و عذاب الهی نازل می‌گشت. این آیه به وضوح نشان می‌دهد که ادعای مشرکان تنها بهانه‌گیری است و هدف اصلی آنان از این سوالات، نپذیرفتن حقایق است. خداوند با این پاسخ، حجت را بر آنان تمام کرده و بهانه‌های بی‌اساسشان را بی‌اثر می‌سازد. مثال دیگر برای این مسئله درخواست معجزه از پیامبران است که جواب های مختلفی را در پی داشته. برای مثال در آیات سوره اعراف، هنگامی که فرعون و پیروانش قصد دارند صحت ادعای نبوت حضرت موسی (ع) را ارزیابی کنند، از او درخواست می‌کنند تا معجزه‌ای ارائه دهد که تأییدکننده پیامبری‌اش باشد. حضرت موسی (ع) نیز به این درخواست پاسخ مثبت می‌دهد و با تبدیل عصا به اژدها و نمایش ید بیضاء، معجزات خود را نمایان می‌سازد. در آیه 109 سوره انعام نیز، وقتی مشرکان از پیامبر اسلام (ص) درخواست معجزه می‌کنند، خداوند به وضوح بیان می‌کند که حتی اگر معجزه‌ای دیگر هم بیاوریم، آنان ایمان نخواهند آورد. بنابراین، معجزه دیگری به درخواست آنها ارائه نخواهد شد. در سوره فرقان، به وضوح مشاهده می‌شود که پیامبر مأمور به ارائه براهین منطقی در مقابل شک‌ها و شبهات مردمی است که به حقانیت قرآن دچار تردید شده‌اند. این افراد ادعا می‌کنند که قرآن افترا به خداوند است و از اساطیر پیشینیان الهام گرفته شده است. در پاسخ به این ادعاها، قرآن با تأکید بر مبانی توحیدی اسلام و علم الهی، صحت انتساب آن به خدا و نبوت پیامبر را تأیید می‌کند. همچنین، هنگامی که بهانه‌جویی‌های مخالفان بیش از حد معقولیت خود را از دست می‌دهد و آنها به طرح سؤالاتی نظیر اینکه چرا پیامبر غذا می‌خورد یا چرا فرشته‌ای به عنوان پیامبر نازل نشده و یا چرا گنجی به وی فرستاده نشده، می‌پردازند، قرآن با تأسف این شبهات را رد کرده و می‌فرماید که این پرسش‌ها ناشی از ناتوانی و درماندگی آنان است. با این بیانات، قرآن به روشنی نشان می‌دهد که دلایل شک‌آلود این افراد ریشه در عدم درک صحیح حقایق الهی دارد. در سوره مبارکه اعراف قرآن در بین شرح حال انبیاء و اقوام ایشان به سرگذشت قوم عاد و گفتگوی آنها با حضرت هود اشاره می‌کند. از این آیات برمی‌آید که پس از آنکه حضرت هود نبوت خود را اعلام و قوم خود را به توحید دعوت می‌کند، متهم به دروغ‌گویی و سفاهت می‌شود. این پیامبر الهی با صبر و شکیبایی به شبهات و انتقادات قومش پاسخ می‌گوید و تصریح می‌کند که او سفیه نیست، بلکه فرستاده خداوند است و مأموریت بیان پیام‌های الهی را بر عهده دارد. در ادامه، حضرت هود تعجب قوم خود را مورد توجه قرار می‌دهد و به آنان می‌گوید آیا تعجب شما از این است که پیامبری از جنس شما، به شکل انسان، به سوی شما آمده است؟ او برای تحریک عواطف آنان و ترغیب‌شان به پذیرش حق، بر نعمت‌های الهی تأکید می‌ورزد و می‌گوید که خداوند پس از قوم نوح، آنان را به وراثت زمین برگزیده و قدرت مضاعفی به آنان عطا کرده است. با وجود تلاش‌های مکرر برای هدایت قوم خود و مواجهه با سرسختی‌ها و عناد آنان، در نهایت، حضرت هود وعده عذاب الهی را به آن‌ها می‌دهد و می‌فرماید که او نیز مانند آنان منتظر عذاب خداوند برای آن‌هاست. این جملات ابعاد مختلف ارتباط انبیا با قوم خود را در راستای دعوت به توحید و پیروی از پیام‌های الهی تبیین می‌نماید. این مواضع و واکنش‌های متفاوت به درخواست‌های معجزه، بی‌شک بر اساس دلایل و عوامل خاصی بوده و هر یک دارای حکمت ویژه‌ای هستند. در این تحقیق، قصد داریم تا حد توان، به تحلیل و تبیین این عوامل پرداخته و دلایل مختلف این واکنش‌ها را روشن سازیم. این تعاملات و رویکردهای متنوع نشان‌دهنده عمق و تنوع واکنش انسان‌ها در برابر دعوت به حق است. برخی بیشتر به دنبال مسخره و تحقیر پیامبران بودند تا درستی ادعاهای آن‌ها را زیر سؤال ببرند، با این توجیه که این مطالب را در دیگر ادیان و جوامع ندیده‌اند. ما در این تحقیق برآنیم تا به روش توصیفی-تحلیلی به برسی و تحلیل انواع گوناگون این تعاملات و مواجهه ها پرداخته و آنها را تبیین و تشریح نماییم. مطالعه و تحلیل این موضوعات در سیره انبیا می‌تواند راهگشای بسیاری از چالش‌های امروزین اهل دین باشد. به‌ویژه، شناخت این تعاملات به مبلغان دینی کمک می‌کند تا پاسخ‌های مؤثر و متناسبی به پرسش‌ها و چالش‌های موجود در جامعه ارائه دهند. به‌عبارت دیگر، درک و تحلیل دقیق این مباحث می‌تواند به روشمندی در دعاوی دینی و تعاملات معنوی در دنیای معاصر بینجامد و در ادامه وظایف انبیاء، مسئولیت مبلغین دین را شایسته‌تر نماید.

غلو واژه‌ای است عربی به معنی زیاده روی و افراط، که هم شامل زیاده روی در دین و غیر دین می‌گردد. اما به طور معمول غلو به معنی زیاده روی در دین به کار می‌رود. و کسانی‌که در دین زیاده روی می‌کنند به معنی غلات گفته می‌شوند. غلات در هر دینی اعم از ادیان توحیدی و غیر توحیدی وجود داشته است که دین اسلام نیز از این پدیده خالی نمانده است، بلکه فرقه‌های زیادی از بین مذاهب اسلامی ظهور و بروز یافتند که همه‌ی شان در مصداق و اشخاص مورد غلو متفاوت بوده و در یک سطح قرار نداشتند. همچنان که عوامل غلو نیز متفاوت بوده و تأثیری در رویکرد غلات دارند. بنا براین در مذهب شیعه کسانی‌که نسبت به ائمه علیهم السلام نسب‌های مافوق بشری قائل شدند و آن بزرگواران را در مقام‌های که خداوند برای آنان اعطا نکرده است دانستند که از مهمترین این نسبت‌ها الوهیت و رازقیت ائمه علیهم السلام هستند. یعنی آن بزگواران را خالقین و رازقین مخلوقات می‌دانستند بنحوی که ائمه علیهم السلام بصورت مستقل و جدای از اراده الهی این کارها را انجام می‌دهند. لذا این دیدگاه با اساس اسلام و شریعت محمدی ص که تنها خالق و رازق عالم و جهان هستی خداوند سبحانه و تعالی هست، در تضاد قرار دارد و از وظایف ائمه ع بعد از نبی ص این است که در راستای حفظ اصول اسلام کارهای را انجام دهند از آن جمله با افکار و عقاید کسانی‌که اوصاف خالقیت و رازقیت را به ائمه علیهم السلام نسبت می‌دادند مخالفت نمودند و آنان را مورد لعن، نفرین و مجازات قرار دادند. و همچنین به اصحاب، یاران و شیعیان شان سفارش نمودند که از هم‌کلامی، هم‌نشینی و داد و ستد با غلات خود داری نموده و از آن‌ها نفرت داشته باشید. غلات، حتی از دشنام دهنده به رسول خداص و امام بدتر معرفی شده و ریختن خون آن‌ها، بر مومنین حلال گردیده است. ائمه علیهم السلام برای نهادینه نمودن مبارزه با غلات در میان شیعیان شان از هر نوع اقدام و عملی دست بر نداشتند. و در این پایان نامه مخالفت‌ها و مبارزه های علمای اسلام با غلات و عقائد آن‌ها خصوصا علمای قرن سوم و چهارم هجری شیعه که با سرمشق گیری از ائمه معصومین علیهم السلام در مقابله با غلات و عقاید شان(شریک خداوند قرار دادن ائمه علیهم السلام ، تنزیل آوردن عظمت الهی، دروغ بستن به ائمه و مقام فوق بشری قایل شدن به آن بزرگواران) انجام دادند، نگارش یافته است. و بیان شده است که در ادیان توحیدی و اسلام که اساس شان توحید، یکتا پرستی و حفظ عظمت کبریای الهی‌ست عقاید غلات جای ندارد. و خود آن‌ها نیز در جامعه اسلامی مطرود و منفور هستند.

شناخت غرض هر سوره و تحلیل مضامین محوری آن می‌تواند به فهم بهتر ساختار معنایی قرآن کمک کرده و تفاسیر موجود را غنی‌تر سازد. توجه جدّی به غرض سوره ها و تأکید برآنکه هدف هرسوره باید اساس فهم آیات و کشف ارتباط آنها قرارگیرد، از مباحث مهمی است که بسیار از مفسران معاصر جهان اسلام آن را تأیید میکنند؛ همانگونه که اندیشمندانی همانند عبدالحمید فراهی، اشرف علی ثنوی، محمدعبده و احسان امین اصلاحی، احمدمصطفی مراغی، سیدقطب، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، محمدعزه دروزه، سعیدحوّی و محمود بستانی در تفسیرهای خود تلاش کردند با کشف غرض سوره های قرآن، انسجام محوری متنی سوره را نشان دهند. علامه طباطبایی معتقد است که سوره یس شأن عظیمی دارد و غرض آن بیان اصول سه‌ گانه دین یعنی توحید، نبوّت و معاد است و در آن ریشه های حقائق و شاخه های منشعب از آن جمع شده است. این پژوهش به دنبال تحلیل مضامین محوری سوره یس و ارتباط آن‌ها با غرض کلی سوره است. این سوال به دنبال کشف چگونگی شکل‌گیری غرض سوره از طریق ارتباط مضامین مختلف آن است. پیش از این، کمتر به تحلیل ساختاری و هماهنگ مضامین در پژوهش‌های قرآنی توجه شده است. بسیاری از تفاسیر سوره یس بیشتر به توضیح آیات پرداخته‌اند، اما روابط بین مضامین و شکل‌گیری غرض سوره کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. این خلاء ضرورت انجام تحقیقی جامع و نوآورانه در این زمینه را آشکار می‌کند. ابعاد این مسئله شامل تحلیل پیوند مضامین با غرض سوره، تبیین نقش این مضامین در تبیین اصول دین و ارائه رویکردی نوین در تفسیر سوره یس است. در این راستا، به عنوان نمونه، آیه «فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» (یس/83)، نقش یدالله را که در تفاسیر به عنوان مقام شفاعت پیامبر اعظم (ص) و واسطه فیض الهی تفسیر شده است، نشان می‌دهد. همچنین آیه «وَ جَاءَ مِنْ أَقْصَی الْمَدِینَهِ رَجُلٌ یَسْعَی» (یس/20) جایگاه مؤمن فدایی و معزِّر رسول را نمایان می‌سازد که با جانفشانی خود، در تقویت رسالت و بقای دین خدا نقش‌آفرین است. این پژوهش می‌کوشد تا با بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی و تفسیری، ارتباط میان ساختار معنایی سوره و غرض آن را با دقت بیشتری تبیین نماید.

این رساله به یکی از مسائل بنیادی در اندیشه اسلامی پرداخته است؛ یعنی فریضه امر به معروف و نهی از منکر که به عنوان یک اصل کلیدی برای تضمین سلامت جامعه و پایداری ارزش‌های ایمانی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. مسئله اصلی تحقیق این است که چگونه می‌توان ارزش اجتماعی این فریضه را از طریق تحلیل روایات اسلامی استخراج کرد؟ و میزان حضور و تأثیر آن در شکل‌دهی به آگاهی جمعی از نگاه روایی به چه صورت است؟هدف این پژوهش بررسی ابعاد اخلاقی و اجتماعی فریضه امر به معروف و نهی از منکر و تحلیل آن بر اساس روایات اهل بیت (علیهم السلام) است تا این روایات به‌عنوان منبعی غنی برای کشف ارزش‌های تربیتی و سازنده در جامعه اسلامی مورد استفاده قرار گیرند. اهمیت این تحقیق در نیاز به بازنگری در فهم این فریضه با توجه به چالش‌های اجتماعی عصر حاضر و تأکید بر نقش آن به‌عنوان ابزار اصلاح و مقابله با انحراف نمایان می‌شود.نوآوری این پژوهش در ایجاد پیوندی نظام‌مند میان آیات و روایات با محوریت مسائل اجتماعی و همچنین توجه به جنبه‌های کاربردی این فریضه نهفته است. این امر تصویری یکپارچه از نقش عملی آن در ساختار جامعه اسلامی ارائه می‌دهد و دلالت‌هایی آشکار می‌کند که در پژوهش‌های پیشین کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.نتایج تحقیق نشان داد که این فریضه، یعنی امر به معروف و نهی از منکر، در تقویت عدالت اجتماعی و ایجاد همبستگی در جامعه نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. شواهد و دلایل ارائه‌شده از آیات قرآن کریم و روایات تفسیری گویای این امر است. در این آیات و روایات، ارزش‌های اخلاقی مستقیم و غیرمستقیم به وضوح ذکر شده‌اند. ارزش‌های مستقیم شامل صبر و استقامت در ایمان، ایثار و ضرورت تربیت اخلاقی، مواسات و مشارکت اجتماعی در امور خیر، دعوت به آموزش این فریضه، بزرگداشت شعائر الهی، و الزام به آشکار کردن حقیقت‌ها و اجتناب از پنهان کردن آنهاست.از سوی دیگر، ارزش‌های غیرمستقیم این فریضه نیز بسیار قابل توجه است؛ از جمله آن‌ها می‌توان به نشانه‌های منافقین که امر به معروف و نهی از منکر انجام نمی‌دهند اشاره کرد. همچنین، تشویق مؤمنان به عمل به این فریضه، همکاری در تقویت ارزش‌های اسلامی و ترویج نیکی‌ها، آموزش جامعه برای تغییر عادات ناپسند، احترام گذاشتن و تکریم بزرگان در جمع‌ها، و اهمیت شناخت و بررسی ارزش‌های اخلاقی استخراج‌شده از این فریضه در آیات قرآنی مطرح شده و تأثیرات سازنده این ارزش‌ها بر فرد و جامعه نیز کاملاً محسوس است.حفظ اخلاق و پیشگیری از فساد و انحراف به‌عنوان پیام‌های آشکار این فریضه مطرح شده‌اند که از آیات و روایات استخراج شده‌اند. همچنین، گسترش آگاهی عمومی، اعتماد متقابل، مسئولیت‌پذیری، و پرورش روحیه ابتکار عمل از دیگر نتایج ارزشمند امر به معروف و نهی از منکر محسوب می‌شود، که بازتاب آن در زندگی فردی و اجتماعی بر اساس آموزه‌های قرآنی و احادیث تفسیری کاملاً مشهود است. انبیاء علیهم السلام نقش بسیار مهمی در تقویت باورهای اساسی و بنیادین در میان مردم ایفا کرده‌اند. این باورها شامل اعتقاد به عدالت، ایمان به نبوت و امامت، و یقین به جهان آخرت و معاد است. افزون بر آن، پیامبران مأموریت داشتند تا عبادات را حفظ کنند، خودسازی و تهذیب نفس را در میان افراد گسترش دهند، و در برابر ظلم و ستمگران ایستادگی کنند. در واقع، چنین فرایضی به‌عنوان ستون‌های اصلی برای تضمین تعادل اجتماعی شناخته می‌شوند که در روایت‌های دینی نیز توجه ویژه‌ای به آن‌ها شده است. این روایت‌ها با تبیین آثار مثبت این فرایض در ارتقای کیفیت زندگی فردی و اجتماعی و همچنین هشدار نسبت به خطرات ناشی از غفلت از آن‌ها، اهمیت این موضوعات را برجسته کرده‌اند این رساله با روش توصیفی تحلیلی استفاده و کار شده.

یکی از مسائلی که در صده های اخیر مورد اختلاف مسلمانان قرار گرفته و بحثهای مفصلی پیرامون آن صورت پذیرفت، مسئله توسل است. وهابیت با پیروی از افکار ابن تیمیه برخی از اعمال و رفتارمسلمانان را مصداق شرک به خدا دانست و بر جلوگیری از آنها تأکید نمود. عالمان وهابی توسل به پیامبر(ص) و اولیای الهی گذشته را از جمله اعمال مشرکانه به حساب آوردند. شکل گیری گروههای تکفیری در مناطق اسلامی و قتل مسلمانان و غارت اموال آنها به بهانه مبارزه با شرک به خدا از جمله نتایج چنین افکاری است. مذاهب اسلامی از ابتدای ظهور افکار ابن تیمیه وهمچنین در زمان احیای دوباره آنها توسط محمد بن عبد الوهاب، خطر چنین افکاری را گوشزد کرده و درنقد دیدگاه وهابیت در مسئله توسل، کتابهای متعددی به رشته تحریر در آوردند. گردآوری و تبیین دیدگاه مذاهب اسلامی در خصوص توسل و نقد جریان وهابیت موجب میشود تا شبهات پیرامون آن از بین برودو زمینه برای تقریب مذاهب اسلامی مهیا و مشخص شود که جنایات گروههای تکفیری که موجب تخریب چهره اسلام در جهان شده است، در مبانی و منابع اسلامی، خاستگاهی ندارد و دین اسلام از آنها مُبرّاست. این نوشتار باموضوع «نقد و بررسی تطبیقی توسل ازدیدگاه وهابیان واحناف» ازسه فصل تشکیل شده است. و در فصل اول باعنوان کلیات و مفاهیم که از دوگفتارتشکیل شده، و به بحث کلیات، مفاهیم شناسی و ذیل مفاهیم شناسی مباحث مقدماتی که در آن جایگاه توسل و انواع آن، توسل توحید یا شرک؟، مراتب توحید و اقسام توحید از دیدگاه وهابیت، گونه شناسی احناف و درآخرفصل جمع بندی پرداخته شده است. فصل دوم باعنوان «مبانی توسل از دیدگاه وهابیان واحناف»که مشتمل به سه گفتاراست، درگفتار اول توسل ازدیدگاه وهابیان، فقهی بودن توسل نزد وهابیان و محمدبن عبدالوهاب و درگفتاردوم توسل از دیدگاه احناف، فقیهان مشهوراحناف متوسل به پیامبراکرم(ص) و درگفتارسوم مبانی توسل از دیدگاه وهابیان واحناف مورد بحث و بررسی قرارگرفته است. فصل سوم نیز به سه گفتارباعناوین نقد و بررسی تطبیقی ادله توسل و پاسخ به شبهات توسل و آثار و فواید توسل پرداخته شده است. در نهایت به این تنیجه رهنمون گردید که علمای مذاهب اسلامی دیدگاه وهابیت در توسل به پیامبر(ص) و اولیای الهی گذشته را مردود دانسته و ضمن پاسخ به مدعیات و شبهات وهابیت جواز توسل به پیامبر(ص) و اولیای الهی گذشته را ثابت نموده اند. آنها معتقدند توسل به گذشتگان هیچ ملازمهای با شرک به خداوند ندارد و قابل مقایسه با اعمال بت پرستان نیست؛ چرا که بت پرستان معتقد به الوهیت و ربوبیت بتهای خود بودند و با چنین اعتقادی آنها را می پرستیدند.

موضوع این تحقیق بررسی دیدگاه سید علی شرف الدین درباره مهدوی ت می باشد. یکی از آنها عقیده امامت و مهدوی ت است که وی دیدگاه شیعیان را رد نموده اس ت. در این تحقیق دیدگاه سید علی شرف الدین درباره مهدوی ت، و همچنین دیدگاه ایشان در باره تولد امام زمان، علم امام، منصوص بودن امام، از اصول دین بودن امام ت ارزیابی و بررسی شده است.این تحقیق شامل سه بخش و در بخش اول دو تا فصل دارد. فصل اول کلیات و مفاهیم شناسی و در فصل دوم زندگی نامه سید شرف الدین بلتستانی هست. در بخش دوم مبانی فکری سید شرف الدین پیرامون مهدویت فصل اول نبوت و ارزیابی آن فصل دوم امامت و خلافت و ارزیابی آن در بخش سوم دیدگاه سید شرف الدین درباره مهدوی ت و ارز یابی آن

یکی از آیاتی که به خوبی نقش حروف و قرائت در تفسیر و نیز اعجاز بیانی قرآن را نشان می‌دهد؛ آیه 6 سوره‌ی مائده است به طوری که اختلاف در معانی حروف و نیز اعراب واژگان، اختلاف فتاوا را موجب گردیده که از قرون اولیه اسلام تا کنون بر جای مانده است. از آنجا که بررسی تطبیقی مذاهب باعث تقریب مذاهب و روشن شده نقات قوت و ضعف می‎گردد، بررسی تطبیقی این آیه دارای جایگاه مهمی است. این مقاله با روش کتابخانه‎ای و شیوه توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بین مذاهب خمسه به بررسی این آیه از دو جنبه‌ی تفسیری و فقهی پرداخته است. این مقاله، ابتدا به بررسی لغوی و نیز اعرابی آیه پرداخته است. سپس از طریق بررسی سیاق آیه و با استفاده از ادله و نقدهای پیشینیان به نقد آراء و گزینش نظر صحیح پرداخته است. درباره معنای «الی» در «الی المرافق» دو نظر کلی وجود دارد یکی معنای غایت و دیگری معنای «مع» است. قاطبه‌ی مفسران شیعی در مورد معنای «الی» مفهوم غایت مغسول و اکثریت مفسران اهل تسنن معنای غایت برای غسل را پذیرفته‎اند. درباره معنای «باء» در «برؤوسکم» نظرات زائده بودن، الصاق، بعضیت و استعانت وجود دارد. در فقه امامیه «باء» مفهوم تبعیض، و در فقه اهل سنت معنای زائده و الصاق پذیرفته شده است. درباره معنا و اعراب «ارجلَکم» شش نظر وجود دارد که مهم‎ترین آن‌ها منصوب بودن بنا بر عطف به «ایدیکم» و منصوب بودن بنا بر عطف به محل «رؤوسکم» است. مشهور شیعه در مورد اعراب «ارجلَکم»، اعراب نصب بنا بر عطف به محل «رؤوسکم»، را پذیرفته است و اهل سنت «ارجلَکم» نیز نصب بنا بر عطف به «ایدیکم» را پذیرفته و بر اساس آن در فقه فتوا داده‌اند.

نوشتار حاضر به‌روش تحلیل محتوا و با مقایسهٔ آثار، سعی در شناخت جریان‌های شکل‌گرفته در مطالعات سبک‌شناسی قرآن در ایران دارد و در همین راستا، جریان‌های موردنظر را از جهت زمان، افراد و ویژگی‌ها بررسی می‌کند. حاصل آنکه، دامنهٔ زمانی اواسط دههٔ هفتاد شمسی تا تابستان 1403 نشان می‌دهد که مطالعات سبک‌شناسی قرآن در ایران سه دوره را سپری نموده است: دورهٔ ورود مباحث سبک‌شناسی، دورهٔ رشد و گسترش این مباحث و دورهٔ ظهور رویکردهای پیچیده‌تر سبک‌شناسی در مطالعات قرآنی. این است که دورهٔ اول، از ویژگی‌هایی چون کلی‌گویی و مشخص‌نبودن چهارچوب‌های مباحث، ابتدایی و غیرکاربردی‌بودن مطالعات و ضعف در بنیان‌های نظری برخوردار است؛ دورهٔ دوم، با مشخصه‌هایی نظیر توجه به بنیادهای نظری، تطبیق مباحث بر آیات قرآن، تکثر پژوهش‌های صورت‌گرفته نسبت به دورهٔ اول و نوعاً تکراری و توجه به رویکردهای سبک‌شناسانهٔ متفاوت شناخته می‌شود؛ دورهٔ سوم، خصوصیاتی شامل تمرکز بر یک لایهٔ زبانی یا یک مؤلفهٔ خاص از یک لایهٔ زبانی، عمق‌بخشی به مطالعات، ظهور رویکرد سبک‌پژوهی انتقادی و ایجاد پیوند میان مباحث سبک‌شناسی با سایر مطالعات زبان‌شناسی، ازجمله معناشناسی و کاربردشناسی دارد.