جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این بحث به بررسی هویت ",تنزیل حکیم", از دیدگاه مهندس سوری دکتر محمد شحرور پرداخته و نظرات او درباره کتاب الله تعالی، از جمله مضامین آیات و ویژگی‌های آن و روش مطالعه‌اش در زمان معاصر را مورد بررسی قرار داده است. هدف از این تحقیق ارائه تعریفی واضح و جامع از آنچه دکتر شحرور در مورد قرآن کریم و طبیعت مضامین آن ارائه داده است، به‌عنوان پایه اصلی پروژه فکری او بوده است. این پروژه توسط برخی از رسانه‌های عربی به‌عنوان رقیب و جایگزین برای قرائت‌های سنتی و ملزومات علمی و عملی آن معرفی شده است. در فصل اول، تصورات مختصری از مفردات عنوان و مقصود تحقیق ارائه شده و معرفی‌ای از شخصیت مهندس شحرور و نگاهی به پروژه فکری او و دیدگاه‌های مختلف نسبت به آن ارائه گردیده است. در فصل دوم، به مبانی قرائت معاصر که شحرور درباره ",تنزیل حکیم", ارائه داده، و انگیزه‌هایی که او ادعا کرده است بر اساس آن‌ها به طرح افکار و اعتقادات خود پرداخته است، پرداخته شده است. همچنین قواعد و ابزارهای روش‌شناسی که شحرور در این قرائت به کار برده است، بررسی شده و در نهایت، تصورات او درباره کتاب الله تعالی و تقسیم آن به دو کتاب اصلی، یعنی کتاب نبوت و کتاب رسالت، به تفصیل ارائه شده است. این تحقیق به بررسی تقسیمات دوگانه‌ای پرداخته است که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند و با سایر بخش‌ها مقایسه می‌شوند. سپس نتایج ناشی از این تصورات را بررسی کرده است، از جمله تقابل شدید در ویژگی‌های این دو کتاب و دیدگاه شحرور درباره روش مطالعه وحی مدوّن در قرآن کریم که با این دیدگاه همخوانی دارد. همچنین، درباره شیوه تعامل با ",تنزیل حکیم", در زمینه‌های معرفتی و قانونی، به‌طور منسجم با واقعیت معاصر و تحولات آن نسبت به گذشته سنت اسلامی، تحلیل کرده است. در فصل سوم، مطالعه به نقد مبانی قرائت معاصر شحرور و بررسی میزان کفایت آن‌ها در توجیه نتایج حاصل شده پرداخته است. نقدی موسع و بنیادین به اصول و قواعد روش‌شناسی که شحرور در این قرائت انتخاب کرده، و ابزارهایی که در استدلالات خود به کار برده، انجام داده است. همچنین، رساله به طور انتقادی به بررسی مهم‌ترین کاربردهای روش استدلالی شحرور پرداخته و اشتباهات و نقاط ضعف که منجر به دیدگاهی متفاوت درباره ",تنزیل حکیم", و روش مطالعه آن شده را شناسایی کرده است. در نهایت، شواهد و دلایلی که صحت دیدگاه سنتی معروف در میان مسلمانان را در طول تاریخ تایید می‌کند، از جمله وحدت نص قرآنی در طبیعت و ویژگی‌های آن و روش‌های قرائت آن، مورد بررسی قرار گرفته است.

همبستگی و همدلی از اصولی ترین آموزه های مترقّی و بلند قرآن مجید و دین مبین اسلام؛ در کنار سفارش پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت معصومین(ع) است. مساله وحدت و همبستگی اسلامی از آرزوهای دیرین کلیه خیرخواهان و مصلحان جهان اسلام بوده است. این تحقیق به بررسی اندیشه ها و اقدامات آیت الله محمد آصف محسنی به عنوان یکی از منادیان همبستگی و وحدت اسلامی در دنیای اسلامی می پردازد. اندیشه فقهی آیت الله محسنی در زمینه همبستگی امّت اسلامی بر سه اصل نفی سبیل؛ احترام و حرمت افساد بر زمین استوار است. از نظر ایشان مهمترین شاخصه های امّت اسلامی و مسیر رسیدن به جامعه ای مطلوب، حفظ استقلال و قطع مداخلات خارجی؛ بازگشت به اسلام و فرهنگ قرآن؛ ملیّت و هویّت اسلامی مشترک و جغرافیای مشترک و بازیابی تمدّن اصیل اسلامی می باشد. از نگاه آیت الله محسنی جهان اسلام در مسیر همبستگی و وحدت اسلامی و بازیابی تمدّن اصیل اسلامی و عصر شکوفایی و رسیدن امّت واحده اسلامی با چالش ها و موانع جدّی درونی و بیرونی روبروست؛ تا بر این چالش ها فایق نیاید تحکیم همبستگی جهان اسلام و آرزوی رسیدن به امّت واحده و تمدّن اصیل اسلامی امری بسیار دشوار و دست نیافتنی است. وی در این زمینه راهکارهایی را پیشنهاد داده است که عبارتند از شکل گیری اتّحادیه امّت اسلامی؛ تبیین اسلام اعتدالی؛ تأکید بر اصول مشترک؛ مراودات وارتباطات اسلامی؛ تأسیس شورای علمای شیعه در مناطق شیعه نشین؛ تشکیل شورای اخوّت اسلامی در کشورهای اسلامی؛ ترویج احترام متقابل؛ انتشار نشریه مشترک، برگزاری سمینارها و کرسی های علمی همبستگی اسلامی از سوی مراکز علمی حوزوی دانشگاهی و دانشمندان مذاهب اسلامی؛ تدوین، چاپ و نشر مجموعه احادیث مشترک نبوی؛ ایجاد مراکز علمی و دینی مشترک.

کتاب خداوند متعال، منبع هدایت و نوری است که دانشمندان و مفسران را به سوی روش‌های تفسیر دقیق و معتبر رهنمون ساخته است. همه آنها کوشیده‌اند تا با استفاده از ابزارها و شیوه‌های موجود، معانی آشکار و پنهان آیات را استخراج کنند. این مفسران تحت تأثیر محیط فرهنگی و مکتب فکری خاص خود قرار داشتند و همین امر به هر یک از آنها سبک و اهداف ویژه‌ای در تفسیر بخشید، به طوری که هر کدام مسیر تفسیری منحصر به فردی را در پیش گرفتند که مبتنی بر چندین گرایش تفسیری بود. این گرایش‌ها بر اساس اهداف روش‌شناختی و معنوی هر مفسر شکل گرفته است. برخی از مفسران از رویکرد نقلی پیروی می‌کنند و در استدلال بر حجیت ظواهر قرآن، به روایات معصومان(ع) استناد می‌جویند. در مقابل، برخی دیگر به گرایش عقلی (یا همان اجتهاد پسندیده) تمایل دارند و از عقل و منطق برای تحلیل متون و تبیین معانی استفاده می‌کنند، که به تفسیر آنها بعدی تحلیلی و انتقادی می‌بخشد. همچنین، گروهی دیگر از علوم زبان و بلاغت بهره می‌برند تا دلالت‌های واژگانی و تصویری را روشن سازند و بر جنبه‌های زبانی قرآن تأکید کنند. علاوه بر این، برخی از مفسران رویکردی کلامی-اعتقادی دارند و با تکیه بر اصول ثابت عقیدتی، به مسائل اعتقادی و عبادی می‌پردازند. این پژوهش بر آن است تا سه گرایش نقلی، عقلی و زبانی/کلامی را در تفسیر سه مفسر شیخ طوسی، علامه طباطبایی و فیض کاشانی بررسی کند و وجوه تشابه و تفاوت در روش‌ها و نتایج تفسیری آنها را مشخص نماید. همچنین، این مطالعه در پی آن است که تأثیر عوامل روش‌شناختی و فرهنگی را در شکل‌گیری هر یک از این گرایش‌ها آشکار سازد و نشان دهد که این عوامل چگونه بر اثبات حجیت ظواهر قرآن تأثیر گذاشته‌اند. در این تحقیق، از روش استقرایی و توصیفی-تحلیلیِ تطبیقی استفاده خواهد شد تا تفاسیر ارائه‌شده توسط این سه مفسر مورد بررسی قرار گیرد، توصیف و تحلیل شود، و در نهایت، گرایش‌های تفسیری غالب در آثار آنها مشخص گردد. همچنین، نتایج به‌دست‌آمده از این مفسران در مواجهه با مسائل تفسیری مقایسه خواهد شد تا نقاط قوت و ضعف هر گرایش نمایان شود. این پژوهش می‌تواند به درک بهتر ما از ماهیت تفسیر قرآن کریم و استنباط معانی جامع و یکپارچه آن کمک کند

مفهوم زمان همواره از اسرارآمیزترین مفاهیم در فلسفه، علم و دین بوده است. در فیزیک کلاسیک نیوتنی، زمان به عنوان کمیتی مطلق، یکنواخت و مستقل از ناظر و شرایط فیزیکی در نظر گرفته می‌شد. آلبرت انیشتین در اوایل قرن بیستم با ارائه نظریه نسبیت خاص (1905) و سپس نظریه نسبیت عام (1915)، انقلابی عظیم در درک بشر از فضا، زمان و گرانش ایجاد کرد. یکی از شگفت انگیزترین نتایج این نظریات، نسبی بودن زمان است. بر اساس نسبیت خاص، گذر زمان برای ناظرانی که نسبت به یکدیگر حرکت نسبی دارند، یکسان نیست. این پدیده که اتساع زمان نامیده می‌شود، به این معناست که زمان برای جسم متحرک (در سرعت های نزدیک به نور) نسبت به ناظر ساکن، کندتر می‌گذرد. به بیان کتاب «آشنایی با نسبیت خاص» رزنیک (2-1. Ch, 1968, Resnick )، هم‌زمانی رویدادها نیز نسبی است و به چارچوب مرجع ناظر بستگی دارد. در نسبیت عام، شدت میدان گرانشی نیز بر گذر زمان تأثیر می‌گذارد؛ زمان در نزدیکی اجرام پرجرم (مانند سیاهچاله ها یا حتی زمین نسبت به فضا)کندتر می‌گذرد تا در نقاطی با گرانش ضعیف‌تر. این اثر که اتساع زمانی گرانشی نامیده می‌شود، بخشی جدایی ناپذیر از درک مدرن ما از کیهان است.(کرین، 2008 ،بخش 2.2 و 7.17؛ وایدنر و سلز، 2018 ،بخش 4.1 و 5.19) قرآن کریم، به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان، در آیات متعددی به موضوع زمان و تفاوت مقیاس های زمانی اشاره کرده است. برخی آیات یادآور نظریه نسبیت زمان انیشتین هستند؛ مانند: «وَ إِنَّ یَوْماً عِنْدَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» (سوره حج، آیه 47) : «و همانا یک روز نزد پروردگار تو، مانند هزار سال از آنچه شما می‌شمارید است.» «یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» (سوره سجده، آیه 5) : «کار [جهان] را از آسمان به سوی زمین تدبیر می‌کند؛ سپس [همه امور] در روزی که مقدارش هزار سال از سال هایی است که شما می‌شمارید، به سوی او بالا می‌رود.» «تَعْرُجُ الْمَلَائِکَهُ وَالرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهٍ» (سوره معارج، آیه 4 ) : «فرشتگان و روح [= جبرئیل] به سوی او بالا میروند در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است.» مفسران معاصر مسلمان، تلاش کرده‌اند تا معانی این آیات را توضیح دهند و برداشت خود را ذکر کنند. علامه سید محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان بر تفاوت ماهوی زمان الهی (که مطلق و نامحدود است) و زمان مخلوق (که نسبی و محدود به نظام علّی و معلولی جهان است) تأکید می‌کند و اشاره به این آیات را نشانه‌ای از عظمت الهی و تفاوت قیاس‌ناپذیر میان خالق و مخلوق می‌داند(طباطبایی، 1383 ،ج14 ،ص384 ). آیت الله ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه نیز ضمن بیان تفاوت زمان نزد خداوند و انسان، به امکان ارتباط این آیات با یافته های علمی جدید (مانند نسبیت) اشاره می‌کند، البته با احتیاط و تأکید بر اینکه هدف اصلی قرآن هدایت است نه بیان فیزیک، و مفاهیم علمی قابل تغییرند(مکارم شیرازی، 1380 ،ج14 ،ص41 ). سید حسین نصر نیز در کتاب تفسیری The Quran study خود در خصوص آیه 4 سوره معارج، این آیه را به عنوان نماد عظمت قیامت و تفاوت درک زمان در ساحت الهی معرفی می‌کند. اشاره شده که این عدد ممکن است نمادین باشد و نشان‌دهنده شدت و طولانی بودن آن روز از دید انسان‌ها باشد. همچنین به تطبیق با نظریه نسبیت اشاره شده، که زمان در شرایط مختلف می‌تواند متفاوت درک شود (نصر، 2015،ص 985 ). در دیگر کتب تفسیری معاصر نیز مفسران به تبیین آیات به زعم خویش پرداخته‌اند. این پژوهش قصد دارد به بررسی یافته های قطعی فیزیک نظری در علم روز، به ویژه نظریه نسبیت انیشتین در مورد نسبی بودن زمان (هم در نسبیت خاص و هم عام) بپردازد و این که آیا توان آن وجود دارد تا از آن به عنوان یک زمینه فهم یا تمثیل علمی مفید، در تبیین دقیق‌تر و عقل‌پسندتر آیات قرآن کریم که به نسبت های متفاوت زمانی اشاره صریح دارند (مانند آیه 47 حج، آیه 5 سجده و آیه 4 معارج)، مورد استفاده قرار گیرد؟ و اگر آری، این کارکرد را در چارچوب تفاسیر معاصر و با رعایت چه محدودیت هایی، قابل تبیین است؟ این مسئله از چند جهت حائز اهمیت است: 1 .تقاطع علم و دین: بررسی امکان گفتگوی سازنده بین یافته‌های بنیادین و پذیرفته شده علم تجربی (مثل نسبیت) و متون دینی در حوزهای عینی (زمان). 2 .غنای تفسیری: استفاده از دانش بشری معتبر به عنوان ابزاری برای عمق‌بخشی به فهم آیات و ارائه تصویری هماهنگ‌تر از جهان‌بینی قرآنی، بدون تحمیل نظریه های علمی بر قرآن یا تطبیق‌گرایی سطحی. 3 .پاسخ به شبهات: ارائه تبیین های عقل‌پسند و منطبق با دانش روز برای آیاتی که ممکن است در نگاه اول با تجربه روزمره زمانی ناسازگار به نظر برسند. 4 .تبیین مرزها: تعیین حدود و مرزهای مجاز استفاده از علوم تجربی در تفسیر قرآن، با تأکید بر اصول تفسیری پذیرفته شده.

این رساله به یکی از مسائل بنیادی در اندیشه اسلامی پرداخته است؛ یعنی فریضه امر به معروف و نهی از منکر که به عنوان یک اصل کلیدی برای تضمین سلامت جامعه و پایداری ارزش‌های ایمانی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. مسئله اصلی تحقیق این است که چگونه می‌توان ارزش اجتماعی این فریضه را از طریق تحلیل روایات اسلامی استخراج کرد؟ و میزان حضور و تأثیر آن در شکل‌دهی به آگاهی جمعی از نگاه روایی به چه صورت است؟هدف این پژوهش بررسی ابعاد اخلاقی و اجتماعی فریضه امر به معروف و نهی از منکر و تحلیل آن بر اساس روایات اهل بیت (علیهم السلام) است تا این روایات به‌عنوان منبعی غنی برای کشف ارزش‌های تربیتی و سازنده در جامعه اسلامی مورد استفاده قرار گیرند. اهمیت این تحقیق در نیاز به بازنگری در فهم این فریضه با توجه به چالش‌های اجتماعی عصر حاضر و تأکید بر نقش آن به‌عنوان ابزار اصلاح و مقابله با انحراف نمایان می‌شود.نوآوری این پژوهش در ایجاد پیوندی نظام‌مند میان آیات و روایات با محوریت مسائل اجتماعی و همچنین توجه به جنبه‌های کاربردی این فریضه نهفته است. این امر تصویری یکپارچه از نقش عملی آن در ساختار جامعه اسلامی ارائه می‌دهد و دلالت‌هایی آشکار می‌کند که در پژوهش‌های پیشین کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.نتایج تحقیق نشان داد که این فریضه، یعنی امر به معروف و نهی از منکر، در تقویت عدالت اجتماعی و ایجاد همبستگی در جامعه نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. شواهد و دلایل ارائه‌شده از آیات قرآن کریم و روایات تفسیری گویای این امر است. در این آیات و روایات، ارزش‌های اخلاقی مستقیم و غیرمستقیم به وضوح ذکر شده‌اند. ارزش‌های مستقیم شامل صبر و استقامت در ایمان، ایثار و ضرورت تربیت اخلاقی، مواسات و مشارکت اجتماعی در امور خیر، دعوت به آموزش این فریضه، بزرگداشت شعائر الهی، و الزام به آشکار کردن حقیقت‌ها و اجتناب از پنهان کردن آنهاست.از سوی دیگر، ارزش‌های غیرمستقیم این فریضه نیز بسیار قابل توجه است؛ از جمله آن‌ها می‌توان به نشانه‌های منافقین که امر به معروف و نهی از منکر انجام نمی‌دهند اشاره کرد. همچنین، تشویق مؤمنان به عمل به این فریضه، همکاری در تقویت ارزش‌های اسلامی و ترویج نیکی‌ها، آموزش جامعه برای تغییر عادات ناپسند، احترام گذاشتن و تکریم بزرگان در جمع‌ها، و اهمیت شناخت و بررسی ارزش‌های اخلاقی استخراج‌شده از این فریضه در آیات قرآنی مطرح شده و تأثیرات سازنده این ارزش‌ها بر فرد و جامعه نیز کاملاً محسوس است.حفظ اخلاق و پیشگیری از فساد و انحراف به‌عنوان پیام‌های آشکار این فریضه مطرح شده‌اند که از آیات و روایات استخراج شده‌اند. همچنین، گسترش آگاهی عمومی، اعتماد متقابل، مسئولیت‌پذیری، و پرورش روحیه ابتکار عمل از دیگر نتایج ارزشمند امر به معروف و نهی از منکر محسوب می‌شود، که بازتاب آن در زندگی فردی و اجتماعی بر اساس آموزه‌های قرآنی و احادیث تفسیری کاملاً مشهود است. انبیاء علیهم السلام نقش بسیار مهمی در تقویت باورهای اساسی و بنیادین در میان مردم ایفا کرده‌اند. این باورها شامل اعتقاد به عدالت، ایمان به نبوت و امامت، و یقین به جهان آخرت و معاد است. افزون بر آن، پیامبران مأموریت داشتند تا عبادات را حفظ کنند، خودسازی و تهذیب نفس را در میان افراد گسترش دهند، و در برابر ظلم و ستمگران ایستادگی کنند. در واقع، چنین فرایضی به‌عنوان ستون‌های اصلی برای تضمین تعادل اجتماعی شناخته می‌شوند که در روایت‌های دینی نیز توجه ویژه‌ای به آن‌ها شده است. این روایت‌ها با تبیین آثار مثبت این فرایض در ارتقای کیفیت زندگی فردی و اجتماعی و همچنین هشدار نسبت به خطرات ناشی از غفلت از آن‌ها، اهمیت این موضوعات را برجسته کرده‌اند این رساله با روش توصیفی تحلیلی استفاده و کار شده.

یکی از آیاتی که به خوبی نقش حروف و قرائت در تفسیر و نیز اعجاز بیانی قرآن را نشان می‌دهد؛ آیه 6 سوره‌ی مائده است به طوری که اختلاف در معانی حروف و نیز اعراب واژگان، اختلاف فتاوا را موجب گردیده که از قرون اولیه اسلام تا کنون بر جای مانده است. از آنجا که بررسی تطبیقی مذاهب باعث تقریب مذاهب و روشن شده نقات قوت و ضعف می‎گردد، بررسی تطبیقی این آیه دارای جایگاه مهمی است. این مقاله با روش کتابخانه‎ای و شیوه توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بین مذاهب خمسه به بررسی این آیه از دو جنبه‌ی تفسیری و فقهی پرداخته است. این مقاله، ابتدا به بررسی لغوی و نیز اعرابی آیه پرداخته است. سپس از طریق بررسی سیاق آیه و با استفاده از ادله و نقدهای پیشینیان به نقد آراء و گزینش نظر صحیح پرداخته است. درباره معنای «الی» در «الی المرافق» دو نظر کلی وجود دارد یکی معنای غایت و دیگری معنای «مع» است. قاطبه‌ی مفسران شیعی در مورد معنای «الی» مفهوم غایت مغسول و اکثریت مفسران اهل تسنن معنای غایت برای غسل را پذیرفته‎اند. درباره معنای «باء» در «برؤوسکم» نظرات زائده بودن، الصاق، بعضیت و استعانت وجود دارد. در فقه امامیه «باء» مفهوم تبعیض، و در فقه اهل سنت معنای زائده و الصاق پذیرفته شده است. درباره معنا و اعراب «ارجلَکم» شش نظر وجود دارد که مهم‎ترین آن‌ها منصوب بودن بنا بر عطف به «ایدیکم» و منصوب بودن بنا بر عطف به محل «رؤوسکم» است. مشهور شیعه در مورد اعراب «ارجلَکم»، اعراب نصب بنا بر عطف به محل «رؤوسکم»، را پذیرفته است و اهل سنت «ارجلَکم» نیز نصب بنا بر عطف به «ایدیکم» را پذیرفته و بر اساس آن در فقه فتوا داده‌اند.

نوشتار حاضر به‌روش تحلیل محتوا و با مقایسهٔ آثار، سعی در شناخت جریان‌های شکل‌گرفته در مطالعات سبک‌شناسی قرآن در ایران دارد و در همین راستا، جریان‌های موردنظر را از جهت زمان، افراد و ویژگی‌ها بررسی می‌کند. حاصل آنکه، دامنهٔ زمانی اواسط دههٔ هفتاد شمسی تا تابستان 1403 نشان می‌دهد که مطالعات سبک‌شناسی قرآن در ایران سه دوره را سپری نموده است: دورهٔ ورود مباحث سبک‌شناسی، دورهٔ رشد و گسترش این مباحث و دورهٔ ظهور رویکردهای پیچیده‌تر سبک‌شناسی در مطالعات قرآنی. این است که دورهٔ اول، از ویژگی‌هایی چون کلی‌گویی و مشخص‌نبودن چهارچوب‌های مباحث، ابتدایی و غیرکاربردی‌بودن مطالعات و ضعف در بنیان‌های نظری برخوردار است؛ دورهٔ دوم، با مشخصه‌هایی نظیر توجه به بنیادهای نظری، تطبیق مباحث بر آیات قرآن، تکثر پژوهش‌های صورت‌گرفته نسبت به دورهٔ اول و نوعاً تکراری و توجه به رویکردهای سبک‌شناسانهٔ متفاوت شناخته می‌شود؛ دورهٔ سوم، خصوصیاتی شامل تمرکز بر یک لایهٔ زبانی یا یک مؤلفهٔ خاص از یک لایهٔ زبانی، عمق‌بخشی به مطالعات، ظهور رویکرد سبک‌پژوهی انتقادی و ایجاد پیوند میان مباحث سبک‌شناسی با سایر مطالعات زبان‌شناسی، ازجمله معناشناسی و کاربردشناسی دارد.

«غرر آیات» آیاتی کلیدی و راهگشا در تفسیر قرآن که در روشن‌سازی ابهامات و کشف مراد خداوند متعال در دیگر آیات نقش مهمی ایفا می‌کنند. این روش تفسیری، با تأکید بر تفسیر قرآن به قرآن، از روش‌های مؤثر علامه طباطبایی و علامه جوادی است که در آن، آیاتی که محتوای توحیدی، اصلی و برجسته دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگرچه علامه طباطبایی در منابع خود به طور مستقیم به ملاک‌های شناسایی «غرر آیات» اشاره نکرده است، علامه جوادی در مقدمه المیزان، ملاک اصلی را دارا بودن محتوای توحیدی و شاخص بودن آیاتی خاص برای استنباط فروع اعتقادی و اخلاقی ذکر کرده است. آیه ۲۱ حجر، به دلیل دارا بودن اصل توحیدی و نقش کلیدی آن در تبیین خلقت و تقدیر، در تفسیر المیزان و تسنیم بسیار برجسته است و کارکردهای متنوعی، از جمله تبیین روایات شأن نزول و تفسیر معنا، در هر دو تفسیر داشته و در تفسیر تسنیم فراوانی بیشتری دارد.

معرفتشناسی اخلاق از مباحث فرااخلاق است؛ این علم، برخی مباحثِ فلسفیِ پیش از بحثِ خوب و بدِ گزارهٔ اخلاقی را در بر می‌گیرد. در ارتباط با فطرت و معرفت‌شناسی اخلاق باید گفت: «فطرت» از دیرباز با رویکردهای مختلف مورد بحث بوده است؛ در این حوزه، فطرت می‌تواند از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین ابزار معرفت‌شناسی فرااخلاقی قرآن به شمار رود. پژوهش حاضر با تکیه بر آیهٔ 30 سورهٔ روم، در پی تبیین نقش فطرت در معرفت‌شناسی اخلاقی از دیدگاه قرآن است. برای نیل به فهم کارکرد فطرت در تحقق معرفت فرااخلاقی، وجود دو نوع معرفت اخلاقی، از منظر آیهٔ فطرت مورد تأکید قرار گرفت که می‌توان آن دو را «معرفت فطری» و «معرفت نفسانی فطری» نام‌گذاری کرد. در فرآیند تحلیل آیه مذکور و دیگر آیات مرتبط قرآنی، می­توان به تبیین فطرت، به عنوان استعداد فهم و تمییزدهندهٔ خوب از بد با تکیه بر بافت موقعیتی و نیز داده‌های معرفتی در افراد، دست یافت و در ادامه چگونگی عملکرد فطرت، در تحقق معرفت اخلاقی، با عنایت به ثبات فطرت از دیدگاه قرآن؛ و از سویی، وجود تطور و رشد در تمدن‌های بشری، بازبینی و بررسی شده است. در واقع، چگونگی سازمان‌دهی داده‌های اخلاقی در افراد، بدون تغییر فطرت تبیین شد. نتیجهٔ خاتمه آنکه، فرایند عمل فطرت، در افراد ثابت است؛ ولی بازدهی معرفت‌شناسیِ فرااخلاقی فطرت در گذر زمان بهبود می‌یابد و این نکته با ثبات فطرت در عین رشد تمدن همخوان است. در راستای فهم این قاعده، ویژگی گزاره‌های مورد تأیید فطرت و نیز تفاوت آن با دیگر استعدادها و چگونگی تقابل آن با هوای نفس مورد بررسی واقع شد.

افضلیت اهل‎بیت( بر صحابه از جمله مباحث مهم در حوزه مذاهب اسلامی است که با استناد به ادله عقلی، نصوص دینی و رویکرد عالمان فریقین مورد بررسی قرار گرفته است. این نوشتار پس از بیان مفاهیم اساسی و با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و منابع فریقین سامان یافته است. نتیجه تحقیق حاضرنشان می‎دهد که صحابه در اندیشه اهل سنت به کسانی گفته می‎شود که مسلمان بوده و در زمان حیات رسول‎خدا j آن حضرت را درک کرده و مسلمان از دنیا رفته باشند. اما رویکرد غالب در میان علمای امامیه این است که لفظ صحابه از نظر لغت، شامل همه‎ی طبقات اصحاب پیامبر خدا j اعم از مؤمن و فاسق می‎شود و شماری از نصوص دینی نیز ناظر به همین معناست، با این تفاوت که اهل سنت، سنت صحابه را حجت شرعی می‎دانند که با رویکرد امامیه در تقابل قراردارد، از همین رو آن‎ها را به چهاردسته‎ تقسیم نموده‎ و افضلیت اهل‎بیت ( بر صحابه با استناد به ادله عقلی و نصوص دینی به اثبات رسیده است چنان‎که رویکرد غالب در میان اهل سنت نیز همین اندیشه بوده و به این گفته اذعان نموده‎اند.