جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقل نزد فارابی به عنوان یک فیلسوف و سیدمرتضی به عنوان یک متکلم عقل‌گرا، نقش بی بدیلی دارد؛ به همین خاطر، جهت مقایسه فلسفه سیاسی فارابی و کلام سیاسی سیدمرتضی، بررسی مقایسه ای نقش عقل ضرورت می یابد. این مقاله با بررسی آثار فارابی و سیدمرتضی و سایر پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، به نقش عقل و کارکرد آن در اندیشه سیاسی فارابی و سیدمرتضی پرداخته است و روشن نموده است که سیدمرتضی و فارابی در اصل عقلانیت و ارزشمندی عقل، توافق دارند، اما نقطه عزیمت و جهت گیری آنها در عقل ورزی متفاوت است و این تفاوت با توجه به فیلسوف بودن فارابی و متکلم بودن سیدمرتضی قابل فهم است. عقل در اندیشه سیاسی سیدمرتضی فارغ از مبانی فلسفی، بدون رازورزی و مبتنی بر وحی قطعی و متناسب با اقتضائات و شرایط و برای دست یافتن به سعادت دنیوی و اخروی ذیل حقیقت امامت شیعی، به پردازش مشغول است و عقل نزد فارابی برپایه مبانی فلسفه یونان و به قصد تئوریزه کردن فیلسوف_شاه افلاطونی و با نگاهی استعلایی و آمیخته به رازورزی و کم توجه به واقعیت‌های خارجی، در رسیدن به معرفت از جانب عقل فعال و فاقد نگاه بنیادین به مبانی و امامت شیعی است.

سهرورودی و برگسون،دو فیلسوف متعلق به حوزه تفکرات فلسفه اشراقی، مساله"کشف" و "شهود" را بگونه ای در فلسفه خود مطرح نموده اند که جهان شناسی آنها تحت تاثیر نوع نگاهشان به این مساله شکل گرفته است. شیخ اشراق انسانی است که علاوه بر اینکه در حوزه نظر و استدلال فردی برجسته است ، در مراتب عرفانی نیز گام نهاده است و بسیاری از نظرات و یافته های خود را رهاورد مقام شهود علمی خود می داند .شیخ اشراق مهمترین اثر خود یعنی حکمت الاشراق را که نماینده تفکر اشراقی اوست، محصول یک کشف می داند و فلسفه برگسون بر دو مساله اساسی زمان حقیقی یا "دیرند" و "شهود"(Intuition ) استوار گشته است و پیوند عمیقی میان مفاهیم سه گانه "زمان"، "حرکت" و"شهود" برقرارنموده است. وی معتقد بودکه فلسفه حقیقی مبتنی بر شهود است نه "هوش"، و متعلق این شهود، "حرکت"، "شدن" و "استمرار" است؛ یعنی چیزی که فقط می توان از راه آگاهی بی‌واسطه یا شهودی شناخت نه از طریق هوش که تداوم را از بین می‌برد.شهود برگسون علاوه بر جنبه درون نگری بیشتر جنبه « برون شد » دارد . در این اتحاد شهودی محض ، انسان در خود محبوس و اسیر نمی شود ، بلکه با هستی و واقعیت سیلانی نوعی همدلی و همرازی (sympathies) پیدا می کند . در اینجا « برون شد » رهایی از محدودیت ها و انجماد است.

دیده‌گاه های متنوعی له و علیه فیزیکالیسم نوشته شده و نوشته می‌شود. اما لازمه سنجش دقیق فیزیکالیسم، داشتن تلقیّ صحیح از فیزیکالیسم است. در مقاله حاضر فارغ از نقد فیزیکالیسم، می‌خواهیم به تلقیّ صحیحی از فیزیکالیسم برسیم. در این بین فهم چیستی امر فیزیکال در تعریف فیزیکالیسم نقش کلیدی بازی می‌کند؛ دو تلقیّ مشهور از امر فیزیکال وجود دارد: «شئ بنیاد» و «نظریه‌بنیاد». در تلقیّ اول، امر فیزیکال، بر الگوی اشیاء نمونه‌وار فیزیکی تعریف می‌شود؛ یعنی امری فیزیکی است که ویژگی اشیاء شاخص فیزیکی را داشته باشد و در تلقی دوم، امری فیزیکی است که علم فیزیک از آن بحث کند. در مقاله حاضر نشان خواهیم داد، هر دو تلقیّ دچار مشکل‌اند و باید تلقیّ سومی را در فهم امر فیزیکال، جایگزین دو تلقی مذکور کنیم. به اعتقاد ما تلقیّ صحیح، تلقی «ویژگی بنیاد» است ازبین تلقی های ویژگی بنیاد، جدیدترین نظریات در مورد تمایز مادی-مجرد متعلقّ به استاد فیاضی است که ویژگی معیار امر فیزیک را محسوس بودن معرفی می نماید ما ضمن نقد دیدگاه ایشان، درنهایت «استعداد تحقق درجهان فیزیک» را ما به عنوان فرق فارق و اصیل بین امر فیزیکی و غیرفیزیکی معرفی کرده‌ایم که دراین بین به نتائج دیگری هم رسیده‌ایم.

آنچه در این نوشتار مطرح می‌شود، تبیین و تثبیت سه مدعا در باب دین‌شناسی فیلسوفان مسلمان است: اول. فیلسوفان مسلمان متاثر از افلاطون و ارسطو انسان را موجودی اجتماعی دانسته‌اند. بدین معنا که انسان در قالب حضور در مدینه به حیات و بقای خود ادامه می‌دهد و تشکیل و بقای مدینه نیازمند قانون است. اما قانونی که برای اداره مدینه یا جامعه شهری معرفی می‌کنند، قانون بشری نیست بلکه قانون الهی است و آن قانونی، چیزی جز دین الهی نیست. بنابراین ازنگاه فیلسوفان مسلمان، ماهیت دین همان قانون است. دوم. از آنجا که فیلسوفان مسلمان به دین به عنوان قانون نظر کرده‌اند، هرگز از نحوة هستی این قانون پرسش نکرده‌اند؛ یعنی نپرسیده‌اند که دین به مثابة قانون از چه نحوة وجودی در جهان خارج برخوردار است. سوم. هرچند فیلسوفان مسلمان ذیل مفهوم دین به مثابه کلام و کتاب و مانندآن، نکاتی هستی‌شناختی بیان کرده‌اند، اما ایشان اصالت هستی‌شناختی برای دین قائل نیستند. نه تنها از نحوة وجود دین به مثابة قانون بحث و پرسش نکرده‌اند، بلکه اساسا هرگز از منظر هستی‌شناسی بحث منسجم، مدون و مستقلی در باب دین نداشته‌اند. پرسش اساسی در باب دین که تاکنون در تفکر و فرهنگ اسلامی از ان غفلت شده این است: نحوة هستی و وجود دین به مثابة یک موجود چگونه است؟ تفاوت رویکرد دربارة نحوة هستی دین موجب تفاوت نحوة مواجهه با دین و نسبت برقرار کردن با دین خواهد بود. از اینرو هستی‌شناسی دین صرفا یک بحث نظری نیست و آثار عملی متعددی بر آن مترتب است.

فهم حکمت متعالیه و تحقیق در آن به عنوان دستگاهی نظام‌‌مند در فلسفۀ اسلامی و تبیین نوع پژوهش انجام شده در عرصه‌های مختلف آن، نیازمند توجه به مبانی و نوع روش‌شناسی حاکم در آن است تا مطالب مختلفی که در آن عرضه شده به خوبی فهم شود. متن دینی و حقایق شهودی در حکمت متعالیه حضور پر‌رنگی دارند. در جهت دفع و رفع شبهات و تبیین این حضور در ضمن بیان روش‌شناسی حکمت متعالیه، ظرفیت‌ها و بالندگی این فلسفه در جهت تحقیقات فلسفی اسلامی آشکار می‌شود. حکمت متعالیه، رابطۀ منسجم فلسفه با دین و عرفان را تشریح می‎کند که تبیین فلسفی روش‌شناسی آن می‎تواند به عنوان الگویی کلان در جهت بسط و تعمیق تحقیقات علوم دینی مرتبط، مورد توجه قرار گیرد. از این ‎رو در ضمن تبیین روش‌شناسی حکمت متعالیه، به چیستی و مبانی روش خاص این حکمت؛ یعنی روش اشراقی-بحثی پرداخته شده که در آن، میان شهود و عقل جمع شده است. همچنین به تبیین روش عام این حکمت؛ یعنی ماهیت و مبانی بهره‌گیری ملاصدرا از متون دینی و عرفان نظری در حکمت متعالیه پرداخته‌ شده است و در آخر به برخی از ثمرات بکارگیری این روش تحقیقی در فلسفه، اشاره شده است.

وحدت وجود که ریشه ای عرفانی دارد، در آراء عارفان و فیلسوفان زیادی مطرح شده است.ابن عربی و هگل نیز با رویکردهای متفاوتی،این موضوع را محور مباحث خود قرار داده اند. وحدت وجود ابن عربی، وحدت مفهومی وجود نیست، بلکه منظور وحدت وجود خارجی اشیا است که عرفا از طریق شهود به حقیقت آن دست یافته اند. ابن عربی با طرح عرفان نظری، سعی درعقلانی ساختن شهودات عارفان دارد. بنابر این نظریه، وجود حقیقی بیش از یکی نیست و آن وجود خداوند است و غیر خدا هرچه موجود به نظرمی آید، صرفا تعینات و اعتبارات و تجلیات همان وجود واحد است. هگل نیز با دغدغه ی ارتباط متناهی و نامتناهی ،سیستم فلسفی اش را طرح ریزی می کند. درنظام فلسفی اواز طریق همین امر متناهی است که می توان از تحقق وواقعیت یافتن مطلق و نامتناهی، به نحو انضمامی، سخن به میان آورد و در سیری دیالکتیکی، به وحدت امر واقع وامر معقول رسید. در این مقاله ابتدا نظرات هر یک ازاین دو اندیشمند درباره وحدت وجود، در دوبخش مجزا بررسی می شود و سپس در بخش سوم ، مقایسه تطبیقی میان آراء آنها صورت می گیرد.

کتابی که در دست دارید حاصل طرحی برای ترجمه و انشار گزیده ای از مدخل های این دانشنامه است با هدف گستردن دامنه تاثیر آن و فراهم کرد امکان دسترسی هر چه بیشتر خوانندگان فارسی زبان به مقالات راهگشایی در این مجموعه آمده است.با توجه به ویژگی های دانشنامه فلسفه استنفورد شاید بیراه نباشد که بگوییم برای کسی که میخواهد برای اولین بار با مسئله یا مبحثی ر فلسفه آشنا شود یا شناخت بهتری از آن حاصل کند.یکی از گزینه های مناسب این است که کار را با خواندن مدخل های مربوط به آن در این دانشنامه آغاز کند.

این کتاب حاصل این اعتقاد است که ارتباط میان عقلانیت و جنون یکی از مبهم ­ترین تقابل های فلسفی است، و همین تقابل مسئله­ آمیزترین پارادایم رابطۀ امر همان و دیگری ­اش را برمی­سازد. چه ­بسا تنها تقابل زندگی و مرگ به این اندازه سردرگم­ کننده و مبهم باشد. در حقیقت، جنون و مرگ با همدیگر مرتبطند، زیرا هر دو نمودهایی از منفیت در درون گفتمان فلسفی هستند. مفاهیم جنون و مرگ به شکلی که در این کتاب آمده، نشان خواهند داد که چگونه تفکر فلسفی محدودیت خود را از طریق شیوه­ای که در آن به منفیت می­اندیشد، پدیدار می­ سازد.

ذهن انسان چطور امیال و افکار ما را بازنمایی می‌کند؟ آیا ذهن نوعی ماشین یا مکانیسم طبیعی است؟ کتاب «ذهن مکانیکی» اثر تیم کرین، یکی از بهترین کتاب‌های عامه‌پسند و خوش‌خوان در باب مسئله‌ی بازنمایی در فلسفه است. در این کتاب، شما با اصلی‌ترین مسائل فلسفی درباره‌ی ماهیت ذهن، بازنمایی ذهن و نقش محاسبات ریاضی، علوم و فیزیک در آن آشنا می‌شوید. «ذهن مکانیکی» همچنین کتابی جامع برای افرادی است که به ذهن و جایگاه آن در طبیعت علاقه‌مند هستند. تیم کرین سازوکارها و حالت‌هایی را تعریف می‌کند که چگونه ذهن می‌تواند به خارج از خود دست بیابد و خود را به جهان معطوف کند، و آیا ذهن یک ماشین است؟ او مسائل طبیعی و مکانیکی ذهن را با تاریخ فلسفه و علم پیوند می‌زند و نتیجه، مجموعه‌ای از استدلال‌های ظریف و متقاعدکننده‌ایست که پایه‌های فلسفه‌ی ذهن معاصر را به چالش می‌کشد. کتاب سعی بر توضیح پرسش‌هایی دارد که ذهن چگونه بخشی از جهان علت‌ها و معلول‌هاست و چگونه در ساحت نظم علّی جهان جای می‌گیرد. نویسنده در این راه به روان‌شناسی نیز گریزی می‌زند و از طریق توصیف قوانین طبیعی آن، مسأله‌ی فکر (روی‌آورندگی) و بازنمایی ذهنی را مورد ملاحظه قرار می‌دهد. همچنین کتاب با پرسش‌هایی جالب مانند این که آیا ذهن انسان یک ماشین یا کامپیوتر است، ارتباط ذهن و هوش مصنوعی چیست و آیا محاسبات در بازنمایی ذهنی نقش دارند، همراه می‌شود. نویسنده در سبک نوشتاری واضح و سهل‌الوصول، رابطه‌ی بدن با ذهن را نیز تبیین می‌کند و جوهر مادی و جوهر ذهنی آن را در رابطه با افکار، تجارب، رویاها و احساسات انسان‌ها تفسیر می‌کند. اگر به مکانیسم‌های ذهنی و رابطه‌شان با جهان علاقه‌مند هستید، «ذهن مکانیکی» مقدمه‌ای عالی و روشن‌گرانه بر فلسفه‌ی ذهنی، هوش مصنوعی و مسائل مربوط به آن است. تیم کرین در این راه موفق می‌شود تا موضوعات پیچیده و دشوار را به زبانی ساده و آسان‌یاب در دسترس مخاطبان قرار دهد.

فلسفه علم رشته جوان و پر ماجرایی است که به رغم جوانی اش قهرمانان زیلدی را در دامن خود پرورانده و محصولات فکری بسیاری را به ما هدیه کرده است.فیلسوفان علم به راستی چابک سوران عرصه های نوین فکری هستند آن ها کاشفان زوایای پنهان دانش و دانشمندان اند که بی ادعا عرصه های فکری دشواری را سیر کرده اند. جوان بودن این رشته و تیز کمبود منابع سودمند به زبان فارسی ترجمه برخی از منابع مورد نیاز در این رشته به وبژه منابع آموزشی است که تقریبا برای کسانی نگاشته شده که گام های آغازین را در این رشته نو پا بر می دارند.با این حال برخی از مباحث آت برای اساتید این فن نیز سودمند است. گذشته از آموزشی بودن این کتاب یکی از ویژگی های آن که در کمتر کتابی به چشم می خورد پرداختن به مباحث فلسفه علمی مطرح در علوم اجتماعی است.از این رو ترجمه آن می تواند برای بسیاری از فراگیران و علا قه مندان به این رشته کمکی شایان باشد.