جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بینامتنیّت (تناص) یکی از مهمترین مباحث زبان شناسی است که در دوره­های اخیر بیشتر مورد توجه زبان شناسان قرار گرفته است، ضرورت پرداختن به این بحث به این جهت است که در فهم بهتر متون به ما کمک می‌کند . سوال اصلی این پژوهش بررسی مسئله بینامتنیت بین قرآن و نهج البلاغه در بحث اشراط الساعه می‌باشد و روش تحقیق روش مقایسه­ای(تطبیقی) است. تناص در اشراط الساعه بین قرآن و نهج البلاغه در کتب مختلف به طور پراکنده در بعضی موارد به آن پرداخته شده است ولی به این صورت که کل قرآن مجید و نهج­البلاغه در بحث اشراط الساعه مورد بررسی قرار گرفته باشد برای اولین بار در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است و نتیجه و نوآوری این تحقیق کشف وجود شش مورد تناص است که پنج مورد آن تناص نفی ‌متوازی و یک مورد آن تناص از نوع نفی کلی می‌باشد و موارد افتراق سیزده مورد است.

تعداد بسیار زیاد آیات قرآن درباره معاد ، از اهمیت فراوان این اصل اعتقادی حکایت دارد و یکی از موضوعات مهم آن، زنده شدن دوباره انسان در قیامت می باشد که قرآن، آن را حتمی می داند. سوال اصلی اینکه از نظر قرآن، چگونه بدن انسان در قیامت باز می‌‌گردد؟ این مقاله تلاش نموده با روش توصیفی و تحلیلی ، تفسیری منطبق بر نظریات علمی از بازگشت بدن انسان در قیامت با استناد به آیه51 سورۀ یس را ارائه دهد. به همین منظور، آراء مختلف مفسران درباره چگونگی این بازگشت از جمله نظریه عینیت( بازگشت به تمام اجزاء بدن)، نظریه مثلیت (بازگشت صورت نوعیه بدون مادۀ مشخص) و نظریه اشتداد وجودی نفس( بدن تکامل یافته) طرح و نقد و بررسی گردید. تأکید بر واژه « یَنسِلُونَ » و استفاده از روایتی که بازگشت بدن انسان در قیامت را به جزئی به نام « عَجْبُ الذَّ نَب » دانسته و نیز انطباق این تفسیر، با نظریه شبیه سازی ، نتیجه ای ارائه می دهد که بدن انسان ، از جزء اصلی باقی مانده از بدن دنیوی، تشکیل می شود که آن جزء اصلی، مبدأ پیدایش بدن اخروی است.

بزرگترین موهبتی که نصیب مسلمانان گشته است این است که کتاب آسمانی ایشان قرآن، به صورتی که هم اکنون در دست است، اندکی پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات ائمه اطهار (ع) و صحابه آن حضرت جمع آوری شد و کتابی که رکن اصلی همه علوم و معارف دین مبین است در اختیار امت محمد (ص) قرار گرفت. اما همه می دانیم که قرآن به خاطر قابلیت های زیادی که دارد، اختلاف نظرهایی را در موضوعات مختلف دینی در پی داشته است. یکی از آنها موضوع «دیدار خداوند» است که اشاعره سخت معتقدند خداوند در قیامت با چشم دیده می شود. از سوی دیگر معتزله به شدت منکر آن هستند و معتقدند که فقط می توان به خدا اعتقاد داشت، یعنی در ذهن و فکر خود می توان به وجود خدا یقین داشت و حد اعلای ایمان همین است. شیعه نیز معتقد است خداوند هرگز دیده نمی شود، نه در دنیا و نه در آخرت، اما حد اعلای ایمان را هم یقین فکری و ذهنی نمی داند بلکه معتقد است علاوه بر آن خدا را با چشم دل یا قلب می توان دید. عرفا نیز در این مساله عقیده ای مشابه شیعه دارند و می گویند انسان ها در باب معرفت خداوند باید به «عین الیقین» که همان رؤیت قلبی است برسند. شایان ذکر است دیدگاهی را که ائمه معصومین (ع) نیز در این رابطه مطرح کرده اند «رؤیت قلبی» است که فراتر از «رؤیت حسی» محسوب می شود و در این مقاله ما در صدد تبیین آن برآمده ایم.

عالم برزخ مرحله اى از عوالم وجود و حد فاصل میان جهان محسوس و آخرت است که انسان پس از مرگ در قالب بدن مثالى یا جسم برزخى وارد آن می شود؛ این موضوع هم در قرآن و روایات و هم از نگاه کلام اسلامی قابل اثبات است، که متکلمان به کمک معارف نقلی به موضوع قبر و برزخ و مسائل پیرامون آن مانند: سوال و جواب و عذاب در قبر، حیات برزخی، تکامل برزخی، پاداش و کیفر برزخی، مساله شفاعت در برزخ، ارتباط اهل برزخ با اهل دنیا و مدت زمان وقوف در برزخ، و ... استدلال کرده اند. به جهت گستردگی بحث در این نوشته سعی شده است که موضوعات یاد شده فقط از نگاه معارف نقلی و کلامی به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گیرد و تحقیق آن از نگاه فلسفی و عرفانی به زمان دیگری موکول شده است.

قرآن کریم با بیش از یکصد نام چهره قیامت را توصیف کرده که هریک از این اسامی به یک جنبه و خصوصیت آن اشاره دارند و در مجموع بیانگر عمق این مسأله و اهداف زندگی پس از مرگ که از امور قطعی و بلکه ازضروریات اعتقادی اسلام و از اصول دین است و به دلیل، اهمیت فوق‌العاده آن، تقریباً در همه سوره‌ها؛ هرچند به تلویح، نامی از زندگی اخروی برده شده که بخش بزرگی از قرآن، شرح و توضیح آموزه‌های معاد را به خود اختصاص داده و نکته قابل توجه اینکه نام قیامت و آثار تربیتی آن بیانگر بخش عظیمی از معرفت اسلامی است و تأثیرات روانی مهمی برای خود فرد دارد که اثر تربیتی بخصوصی مربوط به مقدمات قیامت را بازگو می‌کنند و تأثیرات فراوانی در مخاطبان به ویژه اهل فکر و اندیشه داشته. لذا در این پژوهش با واکاوی آیات، مفاهیم و اهمیت و ضرورت آثار تربیتی اسامی قیامت را شرح داده و با توجه به هدفِ کلی، تلاش می‌شود به اهداف جزیی نیز دست یابیم. در این پژوهش روش بکار گرفته شده روش توصیفی‌_ تحلیلی بوده و بستری مناسب برای تبیین اسامی قیامت و بررسی آثار تربیتی اسامی قیامت در پرتو آیات قرآن کریم می باشد

احیای مردگان، یکی از شیوه‌های قرآن در اثبات معاد است که با ارائه نمونه‌ای از رخدادهای مشابه همراه است و در همین جهان نیز در مواردی چون زنده شدن انسان‌ها، حیوانات و سایر موجودات محقق شده است. ضرورت این امر از آنجاست که با توجه به این‌که مسأله‌ی معاد و بازگشت مجدد روح یکی از اعتقادات اساسی در ادیان الهی به ویژه دین اسلام است، بررسی و پژوهش درباره‌ی نمونه‌های عینی معاد می‌تواند تا حدودی حقیقت آن را در این دنیا ملموس سازد. بررسی و تحلیل مقایسه‌ای این موضوع از منظر مفسران معاصر تبیین صحیحی از نمونه‌های عینی معاد را محقق ساخته و می‌تواند شبهات این موضوع را پاسخ‌گو باشد. از این رو مفسران معاصر نیز بر این مسأله که یکی از مسائل بارز و چشمگیر در قرآن کریم است اهتمام ورزیده‌اند. یافته‌های این تحقیق که براساس روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای سامان یافته است، از مجموع آیات بیانگر مسائل مربوط به رستاخیز نشان می‌دهد که در آستانه‌ی قیامت وقایعی که شامل حوادث انسانی و طبیعی می‌باشد به وقوع می‌پیوندد. هم‌چنین خداوند در قرآن کریم که کتاب هدایت برای عموم است، از طریق استدلال و استشهاد، نمونه‌های عینی از زنده شدن مردگان در انواع موجودات مطرح کرده است. از جمله انسان‌ها مانند زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی(علیه‌السلام)؛ بیدارشدن اصحاب کهف از خواب چندصدساله؛ حضرت حزقیل و زنده شدن قوم بنی‌اسرائیل؛ زنده شدن مقتولی از بنی‌اسرائیل؛ حیات مجدد حضرت عزیر(علیه‌السلام) و احیای حیوانات نیز شامل زنده شدن پرندگان با فراخوانی حضرت ابراهیم(علیه‌السلام)؛ زنده شدن حیوان چهارپای حضرت عزیر(علیه‌السلام) و بیدارشدن سگ اصحاب کهف و در گیاهان، ازجمله زنده شدن گیاهان در فصل بهار؛ خلقت اولیه‌ی گیاه و رستاخیز درخت سبز.

اعتقاد به معاد و قیامت، یکی از اصول مسلّم ادیان توحیدی و به‌خصوص دین اسلام است؛ به‌طوری‌که نزدیک به یک‌سوم آیات قرآن به معاد اختصاص‌یافته است. مفسران آیات قرآن را حمل بر ظاهر آن‌ها نموده، آن‌ها را انذار، وعده‌ووعید خداوند می‌دانند؛ اما عارفان با توجه به تأویل آیات، باطن آن‌ها را گویای مفاهیم دیگری می‌دانند. در همین راستا، امام خمینی نیز آیات معاد را تأویل نموده است؛ او قبر را عبارت از ملکات انسان و فشار قبر را نیز ملکات ناشایست انسان می‌داند که پس از مرگ برای انسان کشف خواهد شد. ایشان نیز پیرو حکما و عرفا، بهشت و جهنم را بنا به‌قاعده امکان اشرف، اکنون موجود دانسته، فنای در ذات احدیت را قیامت کبرا و خروج سالک از افق تعینات در قوس صعود را یوم‌القیامه می‌داند. این پژوهش، با مروری بر آثار عرفانی امام، سعی در تبیین دیدگاه ایشان در مورد امور آخرتی از قبیل قبر، برزخ و قیامت دارد.

مقاله حاضر در راستای آشنایی با تعالیم سنتی یهود درباره سرنوشت انسان پس از مرگ نوشته شده است. برای این منظور، علاوه بر کتاب مقدس (عهد عتیق) و تلمود، به سه اثر مکاشفه ای (کتاب اول اخنوخ، کتاب حکمت سلیمان و کتاب دوم عزرا) نیز استناد شده است. بررسی حیات اخروی و موضوعات وابسته به آن، از قبیل شئول (عالم زیرین)، ویژگی های منسوب به آن و تحول دیدگاه های مربوط به اوضاع و احوال اموات در این عالم، رستاخیز اموات و این که این واقعه چه هدفی را در پی خواهد داشت، ظهور مسیح (از نسل یوسف و داوود)، شرایط ظهور، حوادثی که پیش از ظهور و پس از آن به وقوع می پیوندد، دوران مسیحایی و خصایص آن، داوری، کیفر و پاداش اعمال انسان، و مفهوم حیات ابدی، جملگی با هدف دستیابی به آموزه ای اصیل در باره معاد انجام پذیرفته است.

معاد یا حیات پس از مرگ از جملهی مهمترین موضوعاتی است که در ادیان الهی مورد تأکید فراوان بوده است که در این پایان نامه به بررسی قیامت های سه گانه از دیدگاه آیات و روایات پرداخته شده است. بیان مساله تحقیق با مرگ که قیامت صغری است و حقیقت مرگ و روح شروع گردید و در مرحله دوم بحث برزخ و قبر که قیامت وسطی است و شرایط انسان در آنجا، مطرح می گردد. در مرحله سوم قیامت کبری، مباحث به طور دقیق‌تر و استدلالی بررسی شده است. در این تحقیق سعی می شود که مخاطبین با معاد از منظر آیات و روایات بطور دقیق و اثباتی آشنا شوند. در ضمن اینکه این تحقیق نظری است و با مراجعه به آیات و روایات معتبر مانند مطالب کتاب شریف(بحارالانوار)... واستفاده از کتبی که در کتابخانههای مرجع پیرامون معاد آمده است، به گردآوری و دستهبندی مطالب، پرداخته شده است و نیز جمعآوری اطلاعات این تحقیق به روشهای استدلال و تحلیل عقلانی و بر پایهی مطالعات کتابخانهای است. که با دسته بندی قیامتهای سه گانه و مباحث کمتر مطرح شده در موضوع معاد،طرح جدیدی را به تصویر می کشاند. مهم ترین نتیجه ای که در این نوشتار به دست می آید آن است که همه‌ی ما سفری به نام مرگ و عالم برزخ و معاد را تجربه خواهیم کرد، پس سعی شد قبل از این تجربه ، آگاهی و معرفت به این حقیقت در پیش رو افزوده گردد، تا با دست پر و نگاهی دقیق این مراحل سه گانه طی شود و این معرفت و شناخت کسب نمی گردد الّا از طریق آیات و روایات معصومین علیهم السلام .

مبنای تحقیق این رساله و انگیزه و جوهره بحث در همین فصل مستتر بوده و از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است ، ولی به جهت محدودیت زمانی و اینکه محور اصلی موضوع، به مساله معاد و آثار تجسمی مربوط به آن برمی‌گردد، در بررسی این موضوع به همین حد اکتفا شده است . زبان قرآن از حیث "تصویر" دارای ویژگی خاص و از لحاظ ارزشهای تصویری بسیار غنی می‌باشد خداوند در قرآن به مدد شیوه "بیان تصویر"، مطالب پیچیده و غیر مملوس و دور از ذهن را محسوس‌تر و جذاب‌تر و زیباتر آرایش و نازل کرده است ، تا هر کس به قدر توان و وسعت خود از آن بهره‌مند شود و درک و فهم نماید، و از این رو قرآن در هر عصر و زمانی، بدیع‌تر و فصیح تر از قبل دریافت می‌گردد. موضوع و بحث "تصویر در قرآن" یک مساله بسیار عمیق و جذاب است که امید آن می‌رود هر چه بیشتر مورد توجه اهل تحقیق و پژوهش خصوصا هنرمندان علوم تصویری، قرار گیرد و پیامد تفکر و اندیشه نوینی، در خلق آثار هنری باشد، انشاالله. با توجه به موضوع قیامت ، و نمونه تصاویر مربوط به رستاخیز، لازم آمد دنیای رستاخیز از دیدگاههای مطرح و معروف به اختصار تعریف گردد، تا بتوان ارتباط بهتر و مناسب‌تری با آثار تجسمی برقرار کرده، نتیجه مطلوبی ببریم. معاد از دیدگاه ملل بزرگ باستانی مانند: مصریان، هندی‌ها ، سومر و کلده، چینی‌ها، ژاپنی‌ها، یونانی‌ها، رومیان و ایران قبل از اسلام مطرح شده، و همچنین دنیای پس از مرگ از دیدگاه ادیان الهی مانند: یهود، مسیح و حنیفیه به اختصار توضیح داده شده است ، و نمونه آیاتی از کتاب مقدس (عهد قدیم و جدید) پیرامون رستاخیز ذکر شده است . دیدگاه اسلام به معاد که از کاملترین و روشن‌ترین نظریه‌ها است ، به اختصار در جزوه مطرح شده است . سرانجام در این فصل "رستاخیز به روایت قرآن مجید" تدوین، نمونه آیاتی که درباره دنیای بعد از مرگ می‌باشد، همراه با نص قرآن‌کریم، به ترجمه تحت الفظی از "الهی قمشه‌ای" و ترجمه روان از "محمد آیتی" تنظیم گردیده است . در این قسمت ابتدا پیرامون زبان "کلام و تصویر" مقدمه‌ای تحریر نموده و سپس جلوه‌های تجسمی قیامت تعریف شده است ، که جلوه‌های تجسمی قیامت ، آثاری هستند که سعی دارند مطالب و مفاهیم "الهی" را که درباره دنیای بعد از مرگ بیان شده به وسیله "زبان تصویر" تجسم بخشیده، دنبال کند. چگونگی ارتباط آثار تجسمی با قرآن قسمت دیگری است که به نحوه‌ی ارتباط آثار با قرآن پرداخته است . این فصل به نمونه تصاویر "تجسمی رستاخیز" اختصاص داده شده است . لازم است پیرامون تصاویر، به چند مطلب اشاره شود: الف : تاریخ نقاشی، حاوی آثاری است که سعی دارد مطالب و مفاهیم، کتب وحی به ویژه موضوع جهان پس از مرگ را به تصویر کشد، که این آثار در رشد و تغییرات فرهنگی و نگرش‌های فردی و اجتماعی زمان خود نقش بسزایی را ایفا کرده است . و حال از اهمیت ویژه‌ای در تاریخ هنر برخوردار می‌باشد، که کوشش شده است ، نمونه‌ای از این آثار گردآوری شود، ولیکن تنها موفق به جمع‌آوری نمونه آثاری شدیم که در دسترس قرار داشته و امکان فراهم کردن آن برای گردآورنده میسر بوده است . ب : تصاویر گردآوری شده، شامل آثار نقاشان غربی و شرقی است : آثاری که احتمال دارد متاثر از کتب وحی غیر از قرآن و یا منبعی دیگر بوده باشد، و سبب انتخاب این آثار ارتباط موضوعی اثر، با موضوع مطالب قرآن بوده است . ج: تصاویر درباره موضوعات مختلفی، از دنیای پس از مرگ مصور شده، از جمله: برزخ، قیامت ، دمیدن در صور، روز محشر، بیرون آمدن از قبرها، چهره گنهکاران، میزان و حساب ، بهشت و جهنم، عذاب دوزخیان و ...، که در بعضی از آثار چندین مطلب و مفهوم در یک تابلو، ترکیب‌بندی شده است . سرانجام این دفتر با نتیجه‌ای از گردآورنده پایان پذیرفته، امید است با عنایت و لطف ایزد منان، ایمان، شالوده زندگی و علم و پژوهش و تحقیق زینت بخش آن باشد. به جهت آسان‌تر شدن امر مطالعه، جزوه، دارای فهرست مطالب ، فهرست سور، فهرست آیات ، روایات تصاویر، نامها و جاها و ماخذ می‌باشد، که غیر از فهرست مطالب ، بقیه در انتهای تحقیق تنظیم شده است .