جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شاید بتوان تعاریف مورد نظر امام خمینی در باب ذوق عرفانی را به سه عنوان کلی تعاریفِ معرفت‌شناختی، وجودشناختی و جهان‌شناختی تقسیم کرد و هر عنوانی را دارای ویژگی‌هایی دانست اما نمی‌توان مؤلفه یا مؤلفه‌های مشترکی را در همه معانی و الفاظ مورد نظر امام خمینی در باب ذوق عرفانی یافت. لذا بهترین وسیله برای تبیین و صورت‌بندی ذوق عرفانی، ایده شباهت خانودگی ویتگنشتاین است. مفهوم شباهت خانوادگی در وهله اول با اشاره به مفهوم بازی ایضاح می‌شود. ویتگنشتاین معتقد است همان‌طور که هیچ چیز منحصربه‌فردی در بازی‌ها وجود ندارد که در همه آن‌ها مشترک باشد، هیچ چیز منحصربه‌فردی در کاربردهای مختلف زبان نیز وجود ندارد که در همه آن‌ها مشترک باشد بلکه، درست مانند بازی‌ها، نظامی از همپوشانی و تداخل شباهت‌ها وجود دارد. صبغه‌های معرفت‌شناختی، وجودشناختی و جهان‌شناختیِ ذوق عرفانی نیز تداخل و هم‌پوشانی‌هایی با هم دارند و یک مؤلفه یا مؤلفه‌های مشترکی در همه ویژگی‌های آن‌ها یافت نمی‌شود و این سه صبغه عرفانی در یک شباهت خانوادگی با هم قرار می‌گیرند. در واقع مؤلفه یا مؤلفه‌های مشترکی در تمام ویژگی‌های مفهوم ذوق عرفانی وجود ندارد بلکه نظامی از همپوشانی و تداخل شباهت‌ها وجود دارد؛ یعنی شبکه‌ای پیچیده از شباهت‌ها وجود دارد که با همپوشانی آن‌ها، انسجام شباهت‌ها حفظ می‌شود.

زندگی بشر در عصر حاضر، بیش از هر دوره دیگری، با پدیده فرهنگ نسبت دارد. جامعه ایرانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سیمای فرهنگی بیشتری پیدا کرده و همین مسئله، ضرورت تحقیق در امر فرهنگ و سیاستگذاری فرهنگی را برای پژوهشگران ایرانی دو چندان کرده است. واگذاری سیاستگذاری فرهنگی به دولت یا نهادهای خارج از دولت، از مسائلی است که اندیشمندان در باب آن اجماع نظر ندارند؛ برخی به دخالت حداقلی دولت در فرهنگ معتقدند و برخی نیز به دخالت حداکثری. مقاله در صدد بررسی دیدگاه امام خمینی(ره)درباره دخالت دولت اسلامی در سیاستگذاری فرهنگی است.از آنجا که در منظومه فکری امام خمینی(ره) دولت علاوه بر تامین کالا و خدمات عمومی، نقش هدایتگرانه نیز دارد، باید به سیاستگذاری فرهنگی بپردازد. از این رو در این مقاله، دولت و سیاستگذاری فرهنگی از منظر امام خمینی(ره) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نسبت مؤلفه هایی همچون: خودباوری، قانونگرایی، نقش مردم، حدود دخالت دولت، کرامت انسانی و مبانی اسلام با سیاستگذاری فرهنگی از زاویه نگاه امام خمینی (ره) مورد بررسی قرار گرفته است.

این نوشتار به بحث در مورد مفهوم علم دینی و امکان و اثبات آن می پردازد. ابتدا مفهوم «علم دینی» و رابطه علم و دین را تبیین کرده، پس از اثبات ضرورت تعامل و ترابط علم و دین، سه دیدگاه عمده در باب امکان یا عدم امکان علم دینی را مورد بررسی قرار می دهد و با اشاره به امکان جهت داری و دینی شدن علم، ادعای عدم جهت داری ذاتی علم و نظریه خنثی گروی را مردود می داند و در همین زمینه به بیان دلایل و شواهد جهت داری و امکان علم دینی پرداخته است. این جستار همچنین با تاکید بر نظریه ضرورت جهت داری و عدم امکان سلب جهت داری علم، برخی از مهم ترین پیش فرضها و مبانی نظری و متافیزیکی آن را مورد اشاره و تبیین قرار می دهد. چشم انداز و نتیجه اثبات امکان علم دینی اولاً؛ ابطال فرضیه تعارض علم و دین و ادعای گسستگی و تمایز انگاری بین علم و دین است که بر اساس این دیدگاه؛ علم و دین در کنار هم می توانند افقهای تازه تر معرفتی و معنوی را برای بشر به ارمغان بیاورند. ثانیاً؛ فرایند دینی کردن علم می تواند علم را با مبانی قوی معرفتی متافیزیکی و فلسفی و قدسی مجهز کرده، از بحرانهای فلسفی و معرفتی خارج سازد و علم را در مسیری کاملاً معقول و انسانی قرار دهد.

امام خمینی(ره) در روند انقلاب اسلامی با ایمان قوی و اتکال به خداوند از هیچ مشکلی نهراسید و انقلاب اسلامی را در تحقق اهداف آن رهبری کرد و به ثمر رساند. در بررسی اندیشه امام(ره) در مورد نوآوری و خلاقیت می توان دو مقوله را تبیین کرد: الف)نوآوری های امام خمینی(ره) در جریان انقلاب اسلامی؛ ب) اندیشه و مبادی نوآوری در کلام امام خمینی(ره). در مقوله اول: 1. رهبری انقلاب اسلامی و به ثمر رساندن آن از توانایی ها و نوآوری های منحصر به فرد امام است. 2. اندیشه ولایت فقیه و ایجاد حکومت اسلامی از بنیادهای گرانسنگ اعتقادات اسلامی است که توسط امام(ره) مطرح و عملی شد.3. طرح وحدت حوزه و دانشگاه که دو رکن رکین انقلاب اسلامی هستند. 4. توجه امام(ره) به مسائل روز و تغییر و تحولات جامعه و اجتهاد مطابق با این تحولات. 5. ایجاد نهادها و سازمانهای متناسب با نیاز انقلاب اسلامی. در مقوله دوم: به بحث نوآوری و خلاقیت در اندیشه حضرت امام(ره) به طور مستقیم پرداخته نشده است، ولی با بررسی کلام امام(ره) می توان دیدگاه ایشان را در موضوع نوآوری به دست آورد. توضیح اینکه، خویشتن شناسی و باور انسان به عظمت و شگفتی استعداد خود، پایه اساسی خلاقیت و نوآوری است. بر این مبنا می توان مبانی اندیشه امام(ره) را در نوآوری و خلاقیت بدین شرح بیان کرد: 1. خودباوری و اتکای به نفس؛ 2. پایداری و استقامت؛ 3. تربیت اسلامی و انسانی؛ 5. اعتماد به خدا و اتکال به نفس.

هرگونه اقدام در جهت طراحی نقشه علمی جمهوری اسلامی ایران از یک سو مستلزم بازگشت به مبانی اسلامی در ساحت طبقه بندی علوم و از سوی دیگر، تبیین فلسفه تعلیم و تریبت مبتنی بر آموزه های اسلامی است. در مقاله حاضر سعی کرده ایم در یک بررسی تطبیقی، دیدگاه دو تن از بزرگان حکمت متعالیه را در موضوع اول، مورد بررسی قرار دهیم. ملاصدرا تمام علوم و معارف را در شبکه و منظومه ای خاص (دینی و الهی) میبیند و بر این اساس، علوم اخروی و الهی و حکمت نظری را بر علوم دنیوی و حکمت عملی مقدم میداند. طبقه بندی علوم از نظر حضرت امام(ره) مبتنی بر انسان شناسی ویژه ایشان است. از نظر امام(ره) انسان به طور اجمال و کلی دارای سه نشئه و صاحب سه مقام و عالم است و کلیه علوم نافع به این سه بر می گردد؛ یعنی: علمی که مربوط است به کمالات عقلیه و وظایف روحیه؛ علمی که مربوط به اعمال قلبیه و وظایف آن است؛ علمی که مربوط به اعمال قالبیه و وظایف نشئه ظاهره نفس است. به نظر حضرت امام(ره) سایر علوم، داخل در یکی از این اقسام است.

این پژوهش از رهگذر ترجمه و تحقیق کتاب نزهة الناظر فی الجمع بین الاشباه و النظائر علاوه بر اینکه در پی معرفی این کتاب و نظرات فقهی آن است متضمن مقایسه آرای آن با نظرات امام خمینی نیر می باشد. نتیجه کلی : فقهای عظیم الشأن باچه دقت و ظرافت خاصی مسائل فقهی را مورد بررسی قرار داده و فتوی می دهند.‬

عدالت از شؤون و مقومات وجود و محور زندگی انسان است . چه بدون آن نه دایره وجود به هم رسیدی و نه آدمیان زندگانی را در می یابند. بنیاد هستی و آدمی بر عدل سرشته شده است . و راه یابی انسان به سوی سعادت جز با انتخاب آگاهانه طریق عدل و قسط محقق نمی گردد. جامعه بشری نیز جز با قیام و بسط عدل قوام نمی یابد. در راه تبیین عدالت در طول تاریخ نظریه های متعددی ارائه شده که اغلب آنها به دلایلی چون تک بعدی، اعتباریت ، نسبیت گروی، کثرت گرایی اخلاقی، برخورداری از مبانی ضعیف یا فقدان مبنا و... عملا تبدیل به ابزار ایدئولوژیک نظامهای حاکم گشته اند. در اسلام، نیز، هر چند این مسئله به وضوح در کتاب و سنت طرح شده است . ولی در طول تاریخ با ورود به حوزه منازعات کلامی و فقهی و... به تدریج ابزار سلطه دستگاههای حاکم گردیده و همین امر باعث ایجاد رکو.د و انحراف در نگرش غالب مسامانان به مساله عدالت شده است . البته در نگرش شیعی، عدل به عنوان یکی از اصول دین و مرتبط امامت و رهبری جامعه و عصمت امام باعث خود انگیختگی و ظلم ستیزی شیعیان گردید ولی در این حوزه نیز بستری که توانست زمینه های لازم برای نظریه پردازی در باب عدالت را در درون خود فراهم آورد، حکمت سیاسی عدالت است . که با ابونصر فارابی تاسیس شد و بویژه در حکمت صدرایی جایگاه حقیقی خود را بازیافت و اندیشمندانی چون امام خمینی و شهید صدر در جهت شکوفایی آن همت گماشتند. حکمت سیاسی ما که در بنیان، ماهیت و محتوا اسلامی است با هدف قرار دادن سعادت حقیقی انسان و عبور او از مدینه برای رسیدن به آن، عدالت را به مثابه خط مستقیم و سیر اعتدالی ترسیم کرد که تنها راه رسیدن به سعادت است . بر همین اساس ما در این نوشتار با توجه به دیدگاههای اندشمندان مورد بحث به ارایه نظریه ای در باب عدالت پرداختیم که براساس مفاهیمی چون فطرت ، حکمت (بیان) و عدل وجودی شکل می گیرد. در این نگاه عدالت امری فطری-مدنی و در عین حال عینی-انسانی است که بر سه اصل اساسی (وجدان)، (عقل) و (آزادی) ابتناء می یابد. براساس این نظریه، عدالت به مفهوم اعتدال، تناسب توازن، وسطیت حقیقی، طریقه مستقیم و استقامت بر آن است و مساوات ، قانونی بودن، احقاق حقوق، رعایت شایستگیها و... از مصادیق آن تلقی می شوند. به علاوه در قالب چنین نظریه ای عدالت دارای مفهوم مطلق و غیرنسبی، ذاتی، غیرتاریخی، عقلانی و منطقی، غیر عقلانی، عام و فراگیر، واقع گرایان، آرمان جویانه و قابل اجراست . عدالت صفت حقتعالی (ذات و فعل)، مقوم کائنات ، خصوصیت انسان، خصلت و ویژگی جامعه و نهادهای اجتماعی، قانون، اخلاق، مدنیت تعلیم، و تربیت ، قضاء و غیره بوده، به علاوه امری طبیعی، تک بعدی،تک گفتاری، تک موضوعی، قرارداری و نسبی گرایانه نمی باشد. همچنین عدالت معیار و ملاک اولیه دین، شریعت ، قانون، فقه، حکومت و تمام اعتباریات زندگانی انسان است .

در بررسی نظرات اخلاقی ارسطو و امام خمینی این رساله بر تفاوت های دیدگاه های اخلاقی این دو متمرکز شده است. علت انتخاب این موضوع به عنوان رساله کارشناسی ارشد علاقة شدید این جانب به کارکرد فلسفه در زندگی روزمره است و به علاوه آن چنان که من نشان خواهم داد فضایل اخلاقی نقش مهمی را در رسیدن به سعادت ایفا می کنند و سعادت برترین خیری است که هر کس فقط به خاطر خود سعادت به دنبال آن است. این بررسی با یک فصل مقدمه ای شروع شده که متضمن برخی اظهارنظرهای مقدماتی بر موضوع است مانند معنای اخلاق، شاخه های تحقیق اخلاقی و همچنین معرفی ارسطو و امام خمینی. فصل دوم با عنوان دیدگاه های اخلاقی ارسطو، به تشریح نظریة سعادت و فضیلت اخلاقی ارسطو به طور مفصل می پردازد و در ضمن به بحث لذت و رابطة آن با اخلاق و همچنین روح و اراده انسانی می پردازد. فصل سوم به همراه فصل قبلی نظرات اخلاقی امام خمینی را به صورت خیلی مفصل تر بررسی می کند. در این خصوص من مفاهیم اخلاقی، فضیلت و سعادت را از دیدگاه امام خمینی بررسی خواهم کرد. فصل آخر جایی است که به مقایسه نظرات اخلاقی ذکر شده می پردازد. اختلافات اساسی در معیار و ملاک اخلاق،اقسام فضایل، مفهوم سعادت و راه آموزش اخلاق است. امام خمینی مثل ارسطو فکر می کرد که اخلاقیات مبانی و پایه های عینی و واقعی دارند اما بر خلاف ارسطو عقیده داشت که عقل انسان به تنهایی قادر نیست که به همه این مبانی برسد، ما به علاوة عقل بر بدست آوردن معرفت کامل درمورد ویژگی های اخلاقی باید از شریعت درخواست کمک کنیم. همچنین شریعت با معرفی جهان آحرت چشمان ما را به روی یک زندگی نامحدود و پایان ناپذیر باز می کند که جزویات آن جهان توسط عقل شناخته نشده است. بنابراین شریعت طبق نظر امام خمینی برای زندگی اخلاقی در متن این جهان لایتناهی و ابدی لازم و ضروری است.

«صحیفه حج» مجموعه‌ اى است از سخنرانى‌ ها و پیام‌ هاى امام خمینى (ره) و مقام معظم رهبری پیرامون مناسک سیاسى - عبادى حج که به زبان فارسى و در سال 1382 ش، منتشر شده است. در مقدمه، به این نکته اشاره شده است که پیروزى‌ انقلاب اسلامى، در پرتو اندیشه‌ هاى تابناک امام‌ خمینى (ره) حج را نیز همچون سایر معارف و احکام اسلامى، در جایگاه واقعى خویش نشاند و سیماى راستین و محتواى غنى آن را نمایاند. جلد اول، در بردارنده مجموعه 99 عنوان سخنرانى و پیام از امام خمینى (ره) مى‌ باشد که بدون تبویب و فصل‌ بندى خاصى و بر اساس تاریخ صدور، از بهمن 1349 ش، تا 29 تیر 1367 ش، تنظیم شده است. در این پیام، به ضرورت چاره‌ اندیشى مسلمانان براى مقابله با استعمار و اهمیت اجتماع آنان در مناسک حج، به این منظور اشاره شده است. ایشان سپس به انتقاد از انقلاب سفید شاه پرداخته است. در پیام دیگرى که در 15 شهریور 1360 ش، در جماران و به‌ مناسبت فرا رسیدن ایام حج، صادر گریده، امام به تبیین فلسفه و اسرار حج پرداخته است. جلد دوم، دربردارنده پیام‌ هاى مقام معظم رهبرى به حجاج و دست‌ اندرکاران حج، از تیرماه 1368 تا اسفندماه 1381 مى‌ باشد. در نخستین پیام، حج کانون معارف اسلام و مظهر توحید دانسته شده و با اشاره به اینکه حج بدون برائت، حج نیست، به این نکته اشاره شده است که تفکیک دین از سیاست، یکى از بزرگ‌ ترین مظاهر شرک مى‌ باشد.

«سر الصلاة» با نام کامل «سر الصلاة معراج السالکین و صلاة العارفین» کتابی است عرفانی نوشته روح الله خمینی پیرامون حقیقت نماز در عرفان اسلامی که در آن، برخى از اسرار معنوى نماز، به زبان فارسى، بیان شده است. کتاب، از یک مقدمه و دو مقاله و یک خاتمه تشکیل شده است. در مقدمه، از دیدگاهى اخلاقى و عرفانى به ابعاد نماز اشاره شده و در مقاله اول، مقدمات نماز بیان شده و در مقاله دوم، مقارنات نماز و اسرار برخى از ارکان و واجبات آن مطرح شده و در خاتمه، اسرار تکبیرات پایان نماز بررسى گردیده است.