جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زیبایی‌ شناسی محیطی، عرصه‌ای جدید از پژوهش در حوزه‌ی زیبایی است که تا نیمه‌ی اول قرن بیستم، با عنوان زیبایی‌شناسی طبیعت، تامل و تحلیل می‌شده است. امروزه با بازاندیشی این مفهوم، محیط در معنای وسیع‌تری، شامل انسان و تجربیات انسانی نیز می‌شود. محیط با این تعریف، کانسپتی است که از ریزترین حشرات تا موجودات غول‌پیکر و از دست ناشناخته‌ها تا پدیده‌های طبیعی در جهان و فراتر از آن را در بر می‌گیرد و رابطه‌ی معنادار بین طبیعت، محیط زیست، محیط انسانی و… را تبیین می‌کند. کتاب پیش رو، تصویری واضح از بلوغ حوزه‌ی فلسفی زیبایی‌شناسی محیطی و حوزه‌های متنوع پیرامونی آن را ارائه می‌کند، که طی دهه‌های گذشته هم‌ زمان با هم به ‌وجود آمده‌اند.

در کتاب حاضر، پرسش ­های اصلی درباره قوانین طبیعت این دو پرسش ­اند: 1. قوانین طبیعت چیستند؟ 2. مبنای وجودشناختی این قوانین چیست؟ هر چند عنوان کتاب با پرسش اول هماهنگ است، اما ارتباط وثیق این دو پرسش با یکدیگر و نیز با بحث­های به میان آمده در پاسخ به پرسش اول به مباحث ناظر به پرسش دوم گذر می­ شود. بدین ترتیب، بر اساس نظام منطقی پرسش­ها، ما با قوانین طبیعت به عنوان یک داده رو به رو می­ شویم، آن­گاه درصدد تشخیص ماهیت و چیستی قوانین یا گزاره­ های ناظر به قانون برمی آوریم و در این راستا عناصر موجود در قانون شناسایی می­ شوند. در مرتبه­ بعد، به یک بحث مابعدالطبیعی وجودی منتقل شده درصدد برمی ­آییم تا بنیادهای وجودی قوانین طبیعت را مشخص کنیم. قهرا وجودشناسی قوانین طبیعت به تبع اختلاف در دیدگاه ­های ناظر به چیستی قوانین مذکور متعدد و متنوع است. آرمسترانگ در کتاب «چیستی قانون طبیعت» دو دیدگاه بنام «دیدگاه انتظام» و «دیدگاه کلیات» را به میان می ­آورد. از نظر وی دیدگاه انتظام، چه در صورت اولیه و چه در صورت­های پیشرفته ­ترش با ناکامی های فراوانی روبه ­روست؛ ناکامیهایی که نویسنده­ کتاب می­ کوشد تا با ارائه­ دیدگاه کلیات آن­ها را کنار گذاشته به سوی تفسیر منسجم ­تری از قانون طبیعت حرکت کند. این کار جز به ورود عناصر غیر تجربی در ماهیت قوانین طبیعت ممکن نیست. آرمسترانگ در عبارت­های خود کلیات را انتزاعاتی از جزئیات به حساب می­ آورد که جزئیات مذکور به آن کلیات مصداق می­ بخشند. اما انتزاع تفسیری دارد که اگر همان مقصود آرمسترانگ باشد ـ که ظاهرا چنین است ـ منجر به نفی کلی در خارج می شود. طبق این تفسیر، انتزاع عبارت است از ملاحظه­ جزئیات و برکندن وجه مشترک آن­ها، به این صورت که وجه مشترک مذکور را از خصوصیات پیوسته به آن تجرید کنیم. بنابراین، انتزاع با تجرید مساوی است چون معنایی که در خلال جزئیات به صورت مشترک وجود دارد، به وسیله­ تجرید در عقل بدون آن خصوصیات حاضر و واقع می­ شود. این معنا همان کلی انتزاعی است: زیرا اولا عقل این معنا را از ملاحظه­ جزئیات دریافته است و ثانیا خصوصیات را از آن نفی و حذف کرده است. مجموع دو عمل تجرید معنا از خصوصیات و قیود و برکندنش از موطن جزئی، که موجب جزئیت امور می­شود و وارد کردن آن به موطن کلی، تفسیر اول انتزاع را فراهم می ­آورد. اما این تفسیر سرانجامی جز نفی کلی در خارج ندارد، زیرا اگر از یک­سو، معنا از خصوصیات خود تجرید شود و از سوی دیگر، از موطن خودش به عقل بیاید، معنای عقلی به دست آمده با معنای حسی متباین خواهد بود، به­طوری که نه تنها معنای انتزاع شده کلی است، چون انطباق بر امور کثیر ندارد، بلکه در خارج انطباق با یک فرد هم ندارد، چون تباینی میان امر خارجی و امر ذهنی برقرار شده است. خلاصه این­که اگر به انتزاع بسنده کنیم کلی و انطباق از بین می­رود. وقتی انطباق در کار است که میان معنای ذهنی و خارجی تباین نباشد.

«زیبایی شناسی زندگی روزمره از بدو پیدایش به جریانی فکری با جاه طلبی ای جهانی بدل شد. این علاقه منجر به کارهای نظام مند و عمیق زیادی در این موضوع شد که برخی از این کارها را مولفانی که در این کتاب حضور دارند انجام داده اند. هر چند، این تحولات هنوز نیازمند بررسی نقادانه اند. این یکی از دلایل شکل گیری مجموعهٔ حاضر است که با مقالاتی از نه فیلسوف غربی و چهار فیلسوف شرقی بر این تحولات جدید زیبایی شناسی متمرکز شده است. این اندیشمندان، مفاهیم و نظریه های ضروری ای برای درک زیبایی شناسی زندگی روزمره به عنوان یک رویکرد مطالعاتی معاصر ارائه می دهند. عنوان فرعی این مجموعه، یعنی «نگاه شرقی، نگاه غربی»، به گرایشی در گسترهٔ جهانی دیدگاه ها اشاره دارد. خصلت برجستهٔ کتاب حاضر این است که نه تنها تحولات اخیر زیبایی شناسی زندگی روزمره در غرب را بازگو می کند، بلکه بر تعامل میان حکمای غرب و شرق در این حوزه نیز تأکید دارد. بنابراین، هدف پروژهٔ حاضر مشارکتی به منظور پیشرفت همکاری میان زیبایی شناسی غربی و شرقی است. آنچه کتاب حاضر را از مجموعه ها و تک نگاری های موجود در این موضوع متمایز می کند آن است که می کوشد زیبایی شناسی زندگی روزمره را در گفت وگویی فرهنگی میان غرب و شرق و با نگرشی متمرکز بر ایجاد شکل جدیدی از زیبایی شناسی زندگی روزمره نگرشی از چشم اندازی جهانی ارائه دهد.

تأملات دکارتی اثری است محصول دوران پختگی اندیشه های هوسرل. در این کتاب تقریبا کلیه ی مضامین و مفاهیم پدیده شناسی نظیر رسالت دکارتی فلسفه، اپوخه و تقلیل، اگوی استعلایی، پدیده شناسی به مثابه علمی اگولوژیک، ساختار قصدی آگاهی، اگوی دیگر و اشتراک بین الاذهانی، تقویم انواع عینیت ها از ماده و طبیعت تا نفس و روح و جهان فرهنگی به نحوی فشرده و در صورتبندی های تقریبا نهایی شان بررسی می شوند. گرچه هوسرل نتوانست به آرزوی خود برای بازنگری و تبدیل این سخنرانی ها به گزارشی کاملا نظام مند جامه ی عمل بپوشاند با این حال این کتاب را «اثر عمده ی زندگی خویش و طرحی بنیادی از فلسفه، روش و مسائل آن» می دانست.

کتاب اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، اثری فلسفی نوشته ی ژان پل سارتر است که در سال 1946 به چاپ رسید. سارتر به منظور تصحیح سوءبرداشت های رایج درباره ی تفکرات خود، پذیرفت تا در 29 اکتبر 1945 در پاریس سخنرانی کند. هدف ذکر نشده ی سخنرانی سارتر، تشریح فلسفه ی خود به عنوان فُرمی از «اگزیستانسیالیسم» بود؛ واژه ای که در آن زمان بسیار مورد بحث قرار می گرفت. متن منتشر شده از این سخنرانی او خیلی زود به یکی از سنگ بناهای اگزیستانسیالیسم تبدیل گشت و نام سارتر را در سطحی بین المللی مطرح کرد. مفهوم «آزادی» در کانون تفکرات سارتر قرار دارد. انسان به عقیده ی سارتر، در جهانی پوچ و خالی از معنا زاده می شود و در ابتدا، هیچ است. این موجود سپس از طریق تصمیم هایی که آزادانه می گیرد، ذات، خویشتن و وجود خود را می سازد. سارتر بیان می کند که اگر مرگ، حتمی نبود، انسان هیچوقت پایانی بر خود نمی دید. در نظر سارتر، انتخاب مختلف ما، مهر تأییدی است بر ارزش چیزی که انتخاب می کنیم.

در این اثر تحقیقاتی فان بلادل مراحل شکل گیری هرمس عربی را بررسی و نسبت آن با میراث یونانی، ایرانی و سریانی را مشخص می سازد. این کتاب در اصل پایان نامه دکترای نویسنده در رشته مطالعات خاور میانه در دانشگاه ییل است. وی این پژوهش را به راهنمایی دیمیتری گوتاس، تاریخ نگار پرآوازه متخصص در زمینه مطالعات یونان-و-عربی به سرانجام رسانده است. کتاب هرمس عربی نیز، مانند تفکر عربی، فرهنگ یونانی، به انتقال جریانی فکری به درون تمدن اسلام می پردازد. پرسش های اساسی این پژوهش را می توان از این قرار دانست: ۱) آنچه هرمسی مسلکی (hermetism) خوانده می شود به عنوان جریانی تاریخی دقیقا چه ویژگی هایی دارد، خاستگاه آن کجاست و چگونه به تمدن اسلامی وارد شده است؟ ۲) آیا می توان در تمدن اسلامی جریان واحدی را با عنوان «هرمسی مسلکی» سراغ گرفت؟ جریانی که مانند تصوف یا مانند مکاتب کلامی مختلف، سرمشق های فکری خاص و واحدی را در میان افرادی مختلف در بازه ای معنی دار از زمان به طور منظم پی گرفته باشد؟

در کتاب حاضر، پرسش ­های اصلی درباره قوانین طبیعت این دو پرسش ­اند: 1. قوانین طبیعت چیستند؟ 2. مبنای وجودشناختی این قوانین چیست؟ هر چند عنوان کتاب با پرسش اول هماهنگ است، اما ارتباط وثیق این دو پرسش با یکدیگر و نیز با بحث­های به میان آمده در پاسخ به پرسش اول به مباحث ناظر به پرسش دوم گذر می­ شود. بدین ترتیب، بر اساس نظام منطقی پرسش­ها، ما با قوانین طبیعت به عنوان یک داده رو به رو می­ شویم، آن­گاه درصدد تشخیص ماهیت و چیستی قوانین یا گزاره­ های ناظر به قانون برمی آوریم و در این راستا عناصر موجود در قانون شناسایی می­ شوند. در مرتبه­ بعد، به یک بحث مابعدالطبیعی وجودی منتقل شده درصدد برمی ­آییم تا بنیادهای وجودی قوانین طبیعت را مشخص کنیم. قهرا وجودشناسی قوانین طبیعت به تبع اختلاف در دیدگاه ­های ناظر به چیستی قوانین مذکور متعدد و متنوع است. آرمسترانگ در کتاب «چیستی قانون طبیعت» دو دیدگاه بنام «دیدگاه انتظام» و «دیدگاه کلیات» را به میان می ­آورد. از نظر وی دیدگاه انتظام، چه در صورت اولیه و چه در صورت­های پیشرفته ­ترش با ناکامی های فراوانی روبه ­روست؛ ناکامیهایی که نویسنده­ کتاب می­ کوشد تا با ارائه­ دیدگاه کلیات آن­ها را کنار گذاشته به سوی تفسیر منسجم ­تری از قانون طبیعت حرکت کند. این کار جز به ورود عناصر غیر تجربی در ماهیت قوانین طبیعت ممکن نیست. آرمسترانگ در عبارت­های خود کلیات را انتزاعاتی از جزئیات به حساب می­ آورد که جزئیات مذکور به آن کلیات مصداق می­ بخشند. اما انتزاع تفسیری دارد که اگر همان مقصود آرمسترانگ باشد ـ که ظاهرا چنین است ـ منجر به نفی کلی در خارج می شود. طبق این تفسیر، انتزاع عبارت است از ملاحظه­ جزئیات و برکندن وجه مشترک آن­ها، به این صورت که وجه مشترک مذکور را از خصوصیات پیوسته به آن تجرید کنیم. بنابراین، انتزاع با تجرید مساوی است چون معنایی که در خلال جزئیات به صورت مشترک وجود دارد، به وسیله­ تجرید در عقل بدون آن خصوصیات حاضر و واقع می­ شود. این معنا همان کلی انتزاعی است: زیرا اولا عقل این معنا را از ملاحظه­ جزئیات دریافته است و ثانیا خصوصیات را از آن نفی و حذف کرده است. مجموع دو عمل تجرید معنا از خصوصیات و قیود و برکندنش از موطن جزئی، که موجب جزئیت امور می­شود و وارد کردن آن به موطن کلی، تفسیر اول انتزاع را فراهم می ­آورد. اما این تفسیر سرانجامی جز نفی کلی در خارج ندارد، زیرا اگر از یک­سو، معنا از خصوصیات خود تجرید شود و از سوی دیگر، از موطن خودش به عقل بیاید، معنای عقلی به دست آمده با معنای حسی متباین خواهد بود، به­طوری که نه تنها معنای انتزاع شده کلی است، چون انطباق بر امور کثیر ندارد، بلکه در خارج انطباق با یک فرد هم ندارد، چون تباینی میان امر خارجی و امر ذهنی برقرار شده است. خلاصه این­که اگر به انتزاع بسنده کنیم کلی و انطباق از بین می­رود. وقتی انطباق در کار است که میان معنای ذهنی و خارجی تباین نباشد.

کتاب تاریخ زیبایی شناسی اثری مهم در فلسفه هنر است. بزانکت که در این کتاب زیبایی‌شناسی را تماماً به دید فلسفی نگریسته و در آن به آثار فیلسوفان در مورد هنر و زیبایی بیشتر متکی است تا آثار هنرمندان، از مدافعان بی‌قید و شرط ایده‌آلیسم مطلق (اصالت معنا) است و از این دیدگاه به هنر و زیبایی نگریسته است. نویسنده در کتاب به موضوع کارش اشراف کامل دارد و در پروراندن مباحث و موضوعات گوناگون در حوزهٔ هنر و زیبایی حق مطلب را ادا کرده است. نظریهٔ زیبایی شاخه‌ای از فلسفه است و برای شناخت فراهم آمده است نه راهنمای عمل. بنابراین اثر حاضر در درجهٔ اول متوجه کسانی است که شاید در درک جایگاه و ارزش زیبایی در نظام زندگی انسان، آنگونه که توسط اندیشمندان هدایتگر در ادوار گوناگون تاریخ جهان تصور شده است، یک علاقهٔ فلسفی بیابند. این کتاب اثری کاربردی برای علاقه‌مندان به فلسفه هنر است.

کتاب تاریخ زیبایی شناسی اثری مهم در فلسفه هنر است. بزانکت که در این کتاب زیبایی‌شناسی را تماماً به دید فلسفی نگریسته و در آن به آثار فیلسوفان در مورد هنر و زیبایی بیشتر متکی است تا آثار هنرمندان، از مدافعان بی‌قید و شرط ایده‌آلیسم مطلق (اصالت معنا) است و از این دیدگاه به هنر و زیبایی نگریسته است. نویسنده در کتاب به موضوع کارش اشراف کامل دارد و در پروراندن مباحث و موضوعات گوناگون در حوزهٔ هنر و زیبایی حق مطلب را ادا کرده است. نظریهٔ زیبایی شاخه‌ای از فلسفه است و برای شناخت فراهم آمده است نه راهنمای عمل. بنابراین اثر حاضر در درجهٔ اول متوجه کسانی است که شاید در درک جایگاه و ارزش زیبایی در نظام زندگی انسان، آنگونه که توسط اندیشمندان هدایتگر در ادوار گوناگون تاریخ جهان تصور شده است، یک علاقهٔ فلسفی بیابند. این کتاب اثری کاربردی برای علاقه‌مندان به فلسفه هنر است.

کتاب تقدیر هنر از بیگانگی زیباشناختی (از کانت تا دریدا و آدورنو) سخن گفته است. این کتاب در ۵ بخش به روایت ماجرای بیگانه‌شدن هنر از حقیقت پرداخته و بر نقد سوم کانت تمرکز کرده است. نویسنده در پی آن است که ارتباط میان حقیقت و هنر مدرن را شناسایی کرده و نشان دهد که چرا و چگونه هنر مدرن، رشتهٔ پیوند میان خود و حقیقت را از هم گسسته است. جی. ام. برنستین برای پاسخگویی به این پرسش، به‌سراغ کتاب «نقد قوهٔ حکم»، اثر ایمانوئل کانت رفته و تفاسیر جدیدی را از نوشته‌های این فیلسوف ارائه کرده است. گفته شده است که بازخوانی‌ای که در این کتاب از اندیشه‌های کانت شده، با قرائت‌های سنتی سایر مؤلفان تفاوت‌های بسیار دارد. نویسنده با دیدگاه بدیع خود، آثار و افکار هایدگر، دریدا و آدورنو را نیز بررسی کرده است. مقصود برنستاین از چنین بررسی‌هایی این است که ببیند آیا هنر می‌تواند نمایش‌دهندهٔ حقیقت باشد و آیا می‌توان ارتباطی میان هنر با اخلاق و عقلانیت یافت؟ یا اینکه هنر اساساً با این موضوعات فاصلهٔ بسیاری دارد و نمی‌توان هیچ‌گونه پیوندی میان آن با حقیقت، عقلانیت و اخلاق متصور شد؟