جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن کریم، یکی از آفرینش‌های هنری در بیان مصادیق عبارات مبهم، استفاده از کنایه از موصوف است. این نوع کنایه به معنای بیان صفاتی غیرصریح درباره فرد یا شیء است که با قرینه‌ای مشخص به یک موصوف خاص یا عمومی اشاره دارد. در این پژوهش، رویکرد کنایه از موصوف در تفسیرهای تبیان، کشاف و المیزان بررسی شده است. برخی نتایج، بیانگر این واقعیت است که در سه تفسیر یاد شده، کنایه از موصوف در واژگان و عبارت‏های «الرَّفَثُ‏» سخن زشتى که تنها در بستر زناشویى به زبان مى‏آید، کنایه از عمل زناشویی، عبارت «أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ» لمس لذت‏بخش با یکدیگر، کنایه از حالت جنابت، واژه «الغائط» مکان پست، کنایه از مدفوع وقضاء حاجت‏، واژه «صَعیدا» سطح زمین، کنایه از خاک پاک، عبارت «ینَشَّؤُا فِی الْحِلْیةِ» نیازمند به زینت و آرایش که خود را زینت دهد و نقص خود را پنهان نماید، کنایه از زن نازپرورده و ترکیب «فَوْقَ الْأَعْناق‏»، ضربت زدن قسمت بالای گردن، کنایه از سر و کله، واژه وصفی «النازِعَات»، کِشندگان، کنایه از فرشتگانى که ارواح بشر را قبض نمایند، واژه «الرَّاجِفَة»، جنباننده زمین و کوه‏ها، کنایه از قیامت، و ترکیب «ذاتِ الرَّجْع‏» باز گرداننده و ارجاع دهنده، کنایه از ستارگان در حال گردش و یا باران، وترکیب وصفی «ذاتِ الواحٍ و دُسُر» دارای تخته‏هاى بزرگ با میخ‏ها ساخته شده، کنایه از کشتی بزرگ و محکم، علی رغم ذکر مصادیق متعدد و مشابه، اما در معنایی گسترده‏تر از ذکر ملزوم و اراده لازم و با عبارت‏های کنایه، کُنِی، أرادَ، و مُراد به کار رفته است.

انسان گرچه با کمک عقل و راهنمایان دین می‌تواند به قرب الهی برسد، اما قابلیت تنزل به مرتبة حیوانیت و پایین‌تر از آن را نیز دارد. «هوای نفس» و «شیطان» مهم‌ترین عوامل این تنزل هستند. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا هوای نفس و شیطان یک حقیقت‌اند یا دو واقعیت مستقل؟ تحقیق حاضر با روش «تحلیل آیات قرآن کریم» نشان می‌دهد که هوای نفس و شیطان دو واقعیت جداگانه بوده، دارای اشتراکات و افتراقاتی هستند. مهم‌ترین اشتراک آنها در مواردی مانند هدف، دشمنی با انسان، حرکت گام‌به‌گام، حرص و ولع نسبت به معاصی و جلوگیری از کارهای خیر است. در مقابل، تفاوت اساسی آنها در نوع وجود و درونی و بیرونی بودن است. همچنین از نظر علیت و تأثیرگذاری، هوای نفس به‌مثابة فاعل قریب و مباشرِ افعال انسان، علت حقیقی شمرده می‌شود، درحالی‌‌که تأثیر شیطان در حد علت اعدادی است. بر این اساس، هرگاه انسان شیطان را در حال طواف کعبة دل که حرم امن الهی است، ببیند، می‌تواند با یاد خدا هوای نفس را مهار کند تا شیطان نیز از او دور شود.

قرن‌های پنجم و ششم را می‌توان عصر طلایی ترجمه و تفسیر قرآن کریم در ایران به حساب آورد. زیرا مهم‌ترین پژوهش‌های قرآنی در این دوره انجام یافته است. تفسیرالتفاسیر معروف به تفسیرسورآبادی نوشته ابوبکر عتیق نیشابوری در حدود سال 470 تالیف شده است. درتفسیر سورآبادی با توجه به زمان نگارش (قرن پنجم) و حال و هوای نویسندگان این دوره ،اصل نگارش بر مبنای سادگی و روانی است، که ویژگی سبک خراسانی است .اما در عرصه بلاغت نویسنده با استفاده از قوانین تقدیم و تأخیر سعی کرده که معانی ثانویه‌ای نیز بر معنای عبارات بیفزاید. بنابراین پژوهش حاضر به منظور آشکار کردن ارزش‌های بلاغی تفسیر سوآبادی این فرض را ثابت می‌کند که زیبایی تفسیر سورآبادی، افزون بر وجود روش‌های مختلف زیبایی‌شناسی و آرایه‌های مرتبط با سبک و سادگی کلام، مرهون ترفندهای ادبی برخواسته از جنبه‌های بلاغی است. در نثر سورآبادی تقدیم برخی عناصر امری عارضی است و از تقدیم عناصر دیگر ناشی می‌شود. برخی آرایش‌های واژگانی هم به بافت بیرونی اثر برمی‌گردد و ارزش بلاغی زیادی دارد. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی و با تاکید بر مطالعه‌ی تقدیم و تاخیر عناصر جمله و معانی اول و دوم جملات صورت ‌گرفته ‌است.

معناشناسی که به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های علم زبان‌شناسی مطرح است، امروزه از آن به عنوان یک دانش مستقل در حوزه فهم متن یاد می‌شود. یکی از مباحثی که در این علم مورد بحث قرار می‌گیرد، روابط معنایی یا همان روابط بینامتنی است که خود به سه نوع رابطه همنشینی، رابطه جانشینی و بافت (سیاق) تقسیم می‌شود. امروزه قرآن‌پژوهان از این روابط در حوزه فهم و تبیین واژگان، جملات و آیات قرآن بهره می‌برند. آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته، اسامی قیامت هستند. بر پایه‌ی روابط معنایی می‌توان به دو نتیجه در این زمینه دست یافت: یکی اینکه توجه به سیاق اسامی وصفی قیامت، تناسب معنایی آن‌ها را با کلمات و عبارات قبل و بعد خود آشکار می‌کند، و دیگر اینکه توجه به مفاهیم همنشین اسامی مضاف و اسامی خاص قیامت به تحلیل معنایی صحیحی از آنها می‌انجامد که بعضاً با نظرات برخی مفسران، متفاوت است. ترتیب زمانی اسامی قیامت از دیگر مواردی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. بررسی‌های صورت گرفته به این نکته ختم می‌شود که امکان ساماندهی زمانی اسامی قیامت (اسامی مضاف) به دلیل ابهام در مفهوم زمان در سرای آخرت، وجود ندارد؛ به همین دلیل هم تنظیم‌ این اسامی از نظر زمانی به طور دقیق ممکن نیست. ولی با این حال با دید جمعی به آیات قرآن می‌توان به طور نسبی و انتزاعی به یک ساماندهی زمانی از این اسامی دست پیدا کرد.

ادبیات تطبیقی، گونه‌ای از ادبیات است که بازگوکننده رابطه تأثیر و تأثر و تطبیق شباهت‌ها و تفاوت‌های آثار ادبی ملت‌های مختلف است. شیخ بهایی و فیض کاشانی اشعار برجسته‌ای از خود بر جای گذاشته‌اند که در این پژوهش، قصیده «وسیله الفوز والأمان فی مدح صاحب الزّمان» از شیخ بهایی و قصیده «بشارت به ظهور مهدی موعود» از فیض کاشانی به عنوان دو اثر ادبی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. این دو قصیده مهدوی دارای مضامین گوناگونی هستند که قابلیت تطبیق با یکدیگر را دارند. هدف از پژوهش حاضر، این است که مضامین این دو قصیده با روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی مورد تحلیل قرار گیرد. مهم ترین نتایج بدست آمده از این پژوهش، بیانگر این است که دو شاعر در مضامین متعددی از جمله اقتدار، دانش و حکمت، صبر و انتظار، مقام و منزلت، خلیفه اللهی دارای اشتراک نظر هستند. علاوه بر این، در شعر دو شاعر، مضامین متفاوتی نیز وجود دارد. بدین گونه که شیخ بهایی به مضامینی همچون اوصاف یاران امام مهدی(ع)، هدایتگری، منجی بودن، تعجیل در فرج و رفتار با مردم و....در شعر خویش پرداخته است ولی فیض کاشانی به مضامینی چون معجزه، سلسله نسب امام زمان (ع)، بشارت به ظهور مهدی (ع)، عدالت ، غیبت و....توجه کرده است. هر دو شاعر به خلیفه الهی و نقش امام زمان (ع) در هدایت و حمایت مردم پرداخته‌اند، با این تفاوت که شیخ بیشتر بر جنبه حمایتی و نجات‌بخشی امام زمان (ع) تمرکز دارد، اما فیض بیشتر بر حکومت جهانی و جایگاه حکومت حضرت تأکید می‌کند. هر دو شاعر امام مهدی (ع) را منبع دانش و حکمت الهی دانسته و دانش بشری را در برابر آن حضرت ناچیز می‌شمارند.